Armenië en Azerbeidzjan beschuldigden elkaar van het beginnen van een vuurgevecht op 11 april 2023 in de buurt van de betwiste regio Nagorno-Karabach¹, waarbij zeven soldaten werden gedood. Dat schermutselingen in de regio dodelijk aflopen is geen echte verrassing – dat is al vaker gebeurd.

Nagorno Karabach ligt volledig binnen Azerbeidzjan. Onderaan op de kaart, in het zuidwesten is er ook de Azeri-enclave Nakchivan, afgesloten van de rest van Azerbeidzjan. Map: interris.it

De recente escalatie krijgt door de oorlog in Oekraïne echter een nieuwe dimensie. De reactie van zowel het Westen als Rusland op de spanningen tussen Armenië en Azerbeidzjan wordt bemoeilijkt door hun belangen elders. Ondertussen hebben andere regionale machten die leemte ingenomen.

De escalatie van vijandelijkheden om de betwiste Armeense enclave Nagorno-Karabach binnen het grondgebied van Azerbeidzjan dateert al van lang vóór de Russische invasie in Oekraïne, maar krijgt in het Westen veel minder aandacht.

Reeds anderhalf jaar voor Rusland Oekraïne binnenviel, lanceerde de Azerbeidzjaanse president Ilham Aliyev een brutale aanval op de enclave. Op 27 september 2020 stuurde Aliyev troepen naar de enclave Nagorno-Karabach. De betwiste regio wordt bevolkt door Armeniërs, die zich Artsakh noemen, maar ligt volledig binnen de grenzen van de Republiek Azerbeidzjan.

Afgesneden en belegerd

Deze gevechten verbrijzelden een wankele vrede tussen Armenië en Azerbeidzjan, die bestond sinds Moskou in 1994 tussenbeide kwam om een staakt-het-vuren tot stand te brengen. Met behulp van drones en andere door Turkije en Israël geleverde wapens versloeg het olierijke Azerbeidzjan de Armeniërs snel in 2020. Het 44 dagen durende conflict maakte aan beide zijden duizenden militaire- en tientallen burgerslachtoffers. Het eindigde opnieuw met een door Rusland gesteund staakt-het-vuren, maar de oorlog is nooit echt afgelopen.

In de periode daarna is Azerbeidzjan troepen blijven sturen naar de grens met Armenië met claims van grensovertredingen door Armenië. Enkele maanden geleden hebben zelfbenoemde “milieuactivisten” de Lachin-corridor geblokkeerd.

De Lachin-corridor is een baan van 5 kilometer door een bergpas, de enige weg die Nagorno Karabach verbindt met Armenië. Foto: Benoît Prieur/Public Domain

Dit is de enige weg die de enclave Nagorno-Karabach met Armenië verbindt. De ongeveer 120.000 Armeniërs die nog in de regio wonen zijn sinds 12 december 2022 afgesneden van mogelijk levensnoodzakelijk voedsel en medicijnen.

Onder meer de VS-regering heeft tegen de blokkade geprotesteerd. Minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken heeft president Aliyev gebeld om aan te dringen op een onmiddellijke heropening van de Lachin-corridor voor commercieel verkeer.Voorlopig sluiten de VS sancties tegen Azerbeidzjan echter uit. De oorlog in Oekraïne drijft de energieprijzen op, dus hebben westerse landen reden te meer om niet te hard op te treden tegen het olie- en gasrijke Azerbeidzjan.

Ondertussen is Rusland niet in staat zijn traditionele rol in de regio als bemiddelaar te spelen. Poetin lijkt ook niet geneigd Armenië – zijn trouwste bondgenoot in de zuidelijke Kaukasus – te helpen, omdat hij zijn militaire middelen in Oekraïne nodig heeft.

Regionale vrienden

De relatieve afwezigheid van Moskou in de huidige benarde situatie van Nagorno-Karabach breekt met een geopolitieke praktijk van bijna een eeuw oud. Het streven van de Armeniërs in Nagorno-Karabach naar autonomie ten opzichte van Azerbeidzjan kan voor buitenstaanders lijken op een hardnekkige strijd tussen orthodox-christelijke Armeniërs en islamitische Azerbeidzjanen.

Toch heeft Nagorno-Karabach zeventig jaar lang binnen de Sovjet-Unie bestaan als een autonome oblast (provincie). In die periode heeft het Kremlin de vrede bewaard tussen de twee Sovjetnaties die allebei aanspraak maakten op het gebied.

Naarmate het etnisch nationalisme in de late Sovjettijd toenam en de hervormingen van president Michail Gorbatsjov de greep van Moskou op de niet-Russische republieken versoepelden, kwam de vijandigheid tussen Azerbeidzjan en Armenië tot uitbarsting. Toen het Sovjet-Unie in 1991 uiteenviel, begonnen de twee nieuwe onafhankelijke republieken een oorlog over Nagorno-Karabach.

Rusland bewapende beide nieuwe naties en speelde de ene republiek tegen de andere uit. Van de twee staat Armenië echter traditioneel dichter bij Rusland. De betrekkingen tussen Moskou en Armenië zijn de laatste jaren wel enigszins bekoeld.

Als lid van de door Moskou geleide strategische alliantie Collective Security Treaty Organization blijft Armenië desondanks een Russische bondgenoot en heeft het geen andere verdediger dan Moskou. Dat maakt zijn positie nu des te kwetsbaarder als Poetin zijn steun intrekt.

De regionale bondgenoten van Azerbajdzjan hebben daarentegen een tandje bijgestoken. Israël – aangespoord door een gedeelde vijandigheid jegens Iran en Turkije hebben Azerbeidzjan voorzien van geavanceerde wapens, waardoor het land nu de overhand heeft in het conflict.

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner The Conversation. Ronald Suny is hoogleraar geschiedenis en politieke wetenschappen aan de Universiteit van Michigan.

Notes: