Het West-Afrikaanse Burkina Faso wordt al bijna twee maanden getroffen door sociale onrust, betogingen van scholieren en studenten en muiterijen in het leger.

Eind maart was er een muiterij onder soldaten uitgebroken. Die trokken toen al plunderend een spoor van vernieling door de hoofdstad, waarbij de burgemeester werd gewond toen zijn huis werd aangevallen. De directe aanleiding was de veroordeling van enkele soldaten tot relatief zware straffen in een zedenzaak en de verkrachting van een burgervrouw.

Maar het dieperliggende ongenoegen had vooral te maken met de laattijdige uitbetaling van de soldij en al dan niet vermeende vriendjespolitiek bij benoemingen.

President Blaise Compaoré, zelf een oud-militair die in 1987 met een staatsgreep aan de macht kwam, beloofde te luisteren naar alle klachten van gewone soldaat tot generaal. Begin april werden die consultatierondes afgerond en leken de gemoederen in het leger te zijn gesust. Maar niet voor lang. 

Muiterij in omgeving presidentieel paleis

Donderdagavond rond 22 uur waren er volgens diverse getuigen weer hevige geweerschoten te horen in de buurt van het presidentiële paleis. Jonge leden van de presidentiële garde, de best betaalde elite-eenheid van het Burkinese leger, zouden in het wilde weg zijn beginnen schieten binnen de omheining van de residentie van de president.

Al snel verspreide de nieuwe muiterij zich over vier andere kazernes in Ouagadougou. De soldaten waren woedend omdat een beloofde huisvestingspremie niet was uitbetaald. Soldaten kwamen in enkele wijken op straat en begonnen te schieten met zware wapens. Ze bezetten ook kortstondig een radiostation en plunderden winkels in het stadscentrum.

Bijna niemand durfde de straat op. Sommige getuigen maakten zelfs de vergelijking met de toestand in Abidjan. De privéwoning van generaal Gilbert Diendiéré, de persoonlijke stafchef van de president, werd in brand gestoken. Pas vrijdagochtend keerde de rust enigszins weer. Een officiële verklaring over de nieuwe muiterij werd niet gegeven.

Hoofdrolspeler in bemiddeling Ivoriaanse crisis

Volgens journalisten van AFP en Reuters werd de president in het midden van de nacht in veiligheid gebracht naar zijn geboortedorp Ziniaré, op 30 km van de hoofdstad. Hij keerde pas vrijdagmiddag terug naar het presidentiële paleis waar een ontmoeting was gepland met Choi Young-Jin, de Zuid-Koreaanse diplomaat die aan het hoofd staat van de VN-missie in Ivoorkust. Blaise Compaoré is een van de hoofdrolspelers bij de bemiddelingspogingen van ECOWAS en de Afrikaanse Unie in de Ivoriaanse crisis.

Compaoré heeft zijn sympathie voor de verkozen president, Alassane Ouattara, wiens familie van Burkinese afkomst is, nooit onder stoelen en banken gestoken. Vele Burkinezen hebben familieleden wonen in Ivoorkust en voelen zich nauw betrokken bij de dramatische gebeurtenissen die dat land verscheuren.

De arrestatie van Laurent Gbagbo gaf maandag in sommige Burkinese steden zelfs aanleiding tot spontane uitbarstingen van vreugde.

Zware gevolgen door burgeroorlog buurland

De economische gevolgen van de burgeroorlog bij de buren snijden immers diep in het vlees van de gewone man en vrouw. Sinds eind maart zijn de internetverbindingen zo goed als onmogelijk omdat een belangrijke kabelverbinding in Abidjan is uitgevallen bij een VN-bombardement.

De import en export van goederen uit Burkina, dat geen directe uitweg naar zee heeft, verliep traditioneel via de havens van Ivoorkust. Maar sinds de burgeroorlog zijn die routes en spoorlijn niet meer bruikbaar en moeten vrachtwagens een langere weg door Ghana volgen, wat de prijzen van vele basisproducten fors de hoogte heeft ingejaagd.

Burkina Faso is als relatief klein en arm Sahelland van 16 miljoen inwoners, zonder noemenswaardige grondstoffen, altijd erg afhankelijk geweest van de voedsellandbouw en de import uit buurlanden.

Donderdag nog waarschuwde de Wereldbank voor de gevolgen van de Ivoriaanse crisis op de voedselvoorziening van landen als Mali en Burkina Faso. De prijzen van melkpoeder, suiker en plantaardige olie zijn er de voorbije weken spectaculair gestegen. De werkloosheid piekt en de algemene ontevredenheid onder de bevolking neemt snel toe.

Coalitie tegen hoge prijzen valt ook corruptie aan

Dat ongenoegen was donderdag 14 april duidelijk zichtbaar in diverse steden. Alleen al in Ouagadougou kwamen tienduizenden op straat om te betogen tegen de fors gestegen prijzen, tegen de corruptie en tegen allerlei ‘onopgehelderde zaken’. Tot de manifestatie was opgeroepen door de Nationale Coalitie tegen de Levensduurte (CCVC), een los samenwerkingsverband van vakbonden, consumentengroepen, leden van boerencoöperaties, vrouwen- en mensenrechtenbewegingen. De demonstranten eisen dringende maatregelen van de regering om basisproducten betaalbaar te houden.

Maar ook de corruptie van de elite werd meermaals aangeklaagd op spandoeken. Zelfs foto’s van Norbert Zongo werden meegedragen. Die journalist van het kritische blad L’indépendant werd in 1998 in onopgehelderde omstandigheden in zijn uitgebrande auto dood teruggevonden. Hij zou op het punt hebben gestaan om corruptiezaken op het hoogste staatsniveau openbaar te maken. Nooit werden de moordenaars gevonden, wat aanleiding gaf tot allerlei geruchten.

“Mensen kunnen zélf wel denken”

Tolé Sagnon, algemeen secretaris van de Confédération Générale du Travail du Burkina (CGT-B), één van de organisatoren van de betoging, was in een interview bijzonder scherp voor de regering: “Elke keer als de bevolking op straat komt om haar gerechtvaardigde eisen op een volstrekt vreedzame manier kenbaar te maken, horen we dat we worden gemanipuleerd door de oppositie. Alsof de mensen zélf niet kunnen denken en ageren!”

“Als Compaoré niet wil eindigen als Gbagbo of Ben Ali zou hij beter luisteren naar wat er leeft onder zijn volk. Wij pikken de corruptie en de vriendjespolitiek niet langer. Mensen willen in waardigheid kunnen leven en hebben het recht om dat duidelijk te maken.”

Scholieren en studenten kijken naar Noord-Afrika

De zaak rond de dood van Justin Zongo, de scholier uit Koudougou die op 20 februari in een politiecel overleed, officieel aan de gevolgen van meningitis, maar volgens zijn medeleerlingen nadat hij door de politie bijzonder hard was aangepakt, blijft de gemoederen in studentenkringen beroeren.

Bij betogingen van scholieren en studenten zijn de voorbije weken al zes doden gevallen en overheidsgebouwen in Poa, Koupéla, Ouahigouya en Pouytenga werden in brand gestoken. Studenten verwijzen hoe langer hoe meer naar de revoltes in Noord-Afrika om hun eisen voor grondige hervormingen en meer democratie kracht bij te zetten.

Lange tijd waren scholen en universiteiten over het hele land gesloten, vooral om niet meer onrust te veroorzaken tijdens het 22ste Fespaco-filmfestival, toen Ouagadougou een week lang in de kijker stond als hoofdstad van de Afrikaanse film. Duizenden buitenlanders en journalisten waren toen immers in het land om hierover verslag te doen.     

Vorige week vrijdag, 8 april, waren er al kleinere betogingen tegen de hoge voedselprijzen. Sinds 13 april zijn ook de leraars van de openbare middelbare scholen in staking gegaan. De lerarenbonden, Syndicat national des enseignants du secondaire et du supérieur (SNESS) en Syndicat national des travailleurs de l’éducation et de la recherche (Synter), eisen een betere verloning voor specifieke groepen, betere organisatie van de staatsexamens en minder leerlingen per klas. Of de regering zal toegeven, is niet duidelijk. 

“Versta waarom de bevolking woedend is!”

O.Yameogo, een Burkinese blogger schreef vrijdag als commentaar op een lokale krantenwebsite: “Niets in dit land is nog zoals vroeger. De politici kijken niet verder dan hun neus lang is, ze hebben het nog niet begrepen. Wij zijn het beu!! Als ze echt iets willen doen, pak dan toch die corruptie aan. Versta waarom de bevolking woedend is. Ben Ali, Moebarak, Gbagbo en binnenkort beslist ook Khaddafi hebben de schande verkozen boven de stem van hun volk.”

“Ik hoop dat Compaoré verstandig genoeg is om in waardigheid afscheid te nemen van de macht. Hij die een week geleden ons nog kwam vertellen dat ‘alles geregeld’ was, dankzij wat uitgedeelde ‘enveloppes’, moest vandaag als een dief in de nacht vluchten uit zijn paleis voor zijn eigen muitende soldaten. Hij die bejubeld wordt als de ‘vredestichter van Afrika’, die in Ivoorkust ging bemiddelen, ziet niet dat zijn eigen land ten onder gaat.”

En hij besluit met volgende niet mis te verstane oproep: “Plus de 20 ans au pouvoir, ça suffit, il va falloir songer à passer la main pour espérer sortir honorablement. A bon entendeur, salut!”