‘Bel dit nummer’ staat er op een blauw A4’tje dat hangt aan de glazen wand van het bushokje in het dorpje Gooik, zo’n 20 km van Brussel. Vijf minuten later rijdt een shuttle busje ons verder Pajottenland in.
‘Climate Justice Camp’ staat er met grote gele letters op een nog groter wit spandoek als we het terrein op rijden. Links is een veld met een honderdtal tentjes. Hier slapen de op dat moment ongeveer 200 bezoekers. Op het grote terrein staat direct aan de ingang een infotent met het programma, rechts daartegenover is een keuken en bakkerij opgebouwd en wat verderop zijn enkele safe spaces en een tiental grotere tenten te vinden, waar gedurende het kamp worskhops en presentaties plaatsvinden.
Foto: Helenka Spanjer
Kampeerweide. Foto: Helenka Spanjer
Het is begin september, twee weken voor de wereldklimaatstakingsweek – uitgeroepen door de 16-jarige Zweedse klimaatactiviste Greta Thunberg – is hier het eerste Climate Justice Camp in België georganiseerd. Dit is geen klimaatkamp zoals gewoonlijk. Hier wordt niet gezamenlijk een actie voorbereid voor één specifiek klimaatprobleem. Hier wordt samengekomen door burgeractivisten uit álle velden en gereflecteerd hoe we gezamenlijk kunnen bijdragen tot een sterkere, meer intersectionele en beter verbonden beweging.
‘De Belgische klimaatbeweging is de laatste jaren sterk gegroeid. De voortdurende focus op actie en opleiding voor actie heeft het gevoel van urgentie dat al aanwezig was in de traditionele klimaatbeweging versterkt. Maar het gebrek aan aandacht voor andere bewegingen en hun agenda heeft geleid tot een verzwakking van wat ‘klimaatrechtvaardigheid’ betekent’, klinkt de uitleg in hun persbericht.
‘Mensen uit verschillende activistische groepen in België dachten eind vorig jaar dat het daarom nuttig zou kunnen zijn om een stap terug te zetten en een ruimte in te richten om na te denken over de definitie van klimaatrechtvaardigheid en wat dit inhoudt.’ Geïnspireerd door andere initiatieven in Europa besloten ze om hiervoor een 4-daags kamp te organiseren. Om samen na te denken over de uitdagingen van de klimaatrechtvaardigheid en andere strijden, in het bijzonder de strijd tegen het kapitalisme en andere onderdrukkingssystemen zoals het patriarchaat, racisme en kolonialisme, cis-heteronormativiteit, validisme, classisme, specisme, enz. ‘Want het gebrek aan erkenning van de politieke, economische en sociale dynamiek die tot de opwarming van de aarde heeft geleid – en sommige mensen kwetsbaarder heeft gemaakt voor de gevolgen ervan – kan alleen maar leiden tot foute conclusies over de oorzaken en oplossingen voor de klimaatverandering’, aldus de organisatie.
De kwestie klimaatrechtvaardigheid is volgens hen nauw verbonden met het kapitalisme en andere onderdrukkingssystemen, die aan de basis liggen van de klimaatverandering en erdoor worden versterkt. Een bevrijding die ten koste zou gaan van andere onderdrukte groepen is geen echte bevrijding. Aangezien deze vormen van onderdrukking allemaal met elkaar verbonden zijn, pleiten de mensen van het kamp voor onderling verbonden vormen van verzet die voortkomen uit een oprechte dialoog tussen de verschillende strijden.
Keuken. Foto: Helenka Spanjer
Keuken. Foto: Helenka Spanjer
‘Wij vinden dat de klimaatverandering en de vernietiging van onze ecosystemen niet uit het niets komen en niet bestreden kunnen worden zonder de strijd aan te binden met de onderdrukkende systemen die ze hebben gecreëerd en onderhouden. Daarom willen we een kamp waar de feministische, anti-racistische, dekoloniale, LGBTQI+, anti-kapitalistische en ecologische strijd met elkaar verbonden zijn’, staat te lezen in de aankondiging op Facebook.
‘Heb je soms of vaak of altijd de indruk dat je niet in zeer zelfverzekerde, zeer viriele, zeer witte, zeer intellectuele, zeer bourgeois militante groepen behoort? Dit kamp is voor iedereen toegankelijk’, maken de organisatoren in de aankondiging duidelijk. ‘We verwachten dat het Climate Justice Camp een plaats is om elkaar te ontmoeten, te verbinden, te versterken en onze toekomstige mobilisaties te organiseren. We willen de logica van het kapitalisme, racisme en patriarchaat in vraag stellen en deconstrueren en leren tegen deze systemen te vechten zonder elkaar te schaden.’
Queeravan
Als ik er ben is het kamp al 1,5 dag bezig. Het programma met workshops en presentaties gaat zijn tweede dag in. Hier worden privileges in vraag gesteld en gedeconstrueerd om zo een ruimte te creëren die zo inclusief mogelijk is. Ook vindt er training en reflectie plaats op de strategieën die gebruikt worden in campagnes en de strijd.
“Over klimaat- en ecologische kwesties praten vanuit verschillende ervaringen. Niet alleen vanuit het cis, hetero, witte perspectief …, dat is het idee van dit kamp”, vertelt een deelnemer me. We zitten juist voor de queeravan. Een caravan waar langs de open deur verschillende kledingstukken. Binnen ligt nog veel meer, en niet alleen kleding, maar ook make up en sieraden.
Queeravan. Foto: Helenka Spanjer
“Deze queeravan dient als een publieke plek op dit kamp om in contact te komen met de algemene gemeenschap, om een beetje queerness te delen en om mensen te laten spelen en hun manier van genderuitdrukkingen te laten ontdekken. Het is een sociale plek om te praten over alles en niks, een informele plaats waar mensen kunnen delen. Als je als queer-persoon komt naar een klimaatkamp kan je je soms heel eenzaam voelen. Op deze manier weet je dat er een plek is waar mensen zijn die hoe je je wilt uitdrukken niet alleen toestaan maar ook aanmoedigen.”
“Met dit soort tools biedt je mensen de kans om queerness uit te dragen op een manier waarop ze dat in andere situaties misschien niet zouden doen”, vult Ruth (22) aan die vanaf het begin van de oprichting van het kamp erbij was. Haar activisme begon in haar studententijd met opkomen voor studenten, dat ging over in feminisme, daarna in de anti-racismebeweging en vandaaruit werkt ze nu bij de LGBTQI-vereniging Rainbow House in Brussel. “Dus ook hierrond ben ik activistisch. Dat is een goede mix voor mij”, zegt Ruth.
Ruth. Foto: Helenka Spanjer
“In de frontlinie kunnen mensen zo druk zijn met het bereiken van het doel in hun strijd, dat ze ondertussen vergeten dat mensen zich op verschillende manieren uitdrukken. Wat ontbreekt? Dat alle mensen zich comfortabel kunnen voelen, doordat ze anderen zich ook op een eigen manier zien uitdrukken. Deze tool zorgt ervoor dat je op een plek van activisme je je kan gedragen en je je kan uitdrukken op een manier waarbij je trouw bent aan jezelf.”
“Hier kan ik me gedragen zoals ik me doorgaans niet gedraag”, zegt Ruth. “Ik hoef hier niet zo vrouwelijk te zijn, als dat ik soms kan zijn. Het gaat erom dat je niet het gevoel hebt dat je jezelf moet beperken.” Dat is de belangrijkste kwestie die hier wordt aangepakt. In ‘normale’ situaties beperken minderheden zich vaak in de manier waarop ze zich uitdrukken, of het nu om queerness gaat, zwart zijn, een fysieke beperking, of wat dan ook. Je kan je voelen alsof je dat moet verbergen. Deze tool is er om te zeggen: ‘Het is cool, je kan je queerness, je zwart zijn, uitdrukken op een manier die trouw is aan jou.’”
“In de mainstream klimaatstrijd hoor je dat ‘we allemaal zouden moeten vechten voor het klimaat, omdat klimaat ons allemaal raakt’. Wel, ten eerste, dat is niet zo. Ten tweede, als je je op een andere manier uitdrukt of met een andere of meer complexe agenda komt, dan krijg je te horen dat je het conflict verdeelt, polariseert. Dit is iets waar ook feministen mee struggelen. Terwijl, néé, het gaat er hier om dat je de noodzaak kenbaar maakt dat je niet activistisch kan zijn als je je niet heel voelt met jezelf. Anders kom je energie tekort om strijd te voeren, of ga je zelfs niet meer naar die plekken.”
“Ik ken veel activistische ruimtes waar ik onzichtbaar was gemaakt of zelfs gekwetst. Er is nog steeds homofobie en transfobie in die ruimtes en het is niet makkelijk om ze te adresseren. Het gaat erom een ruimte die eerst door mainstream-activisten gecreëerd en gebruikt is, ook eigen te maken voor andere soorten mensen.”
“Gisteren hadden we nog een workshop over de climate justice fight en LGBTQI+ en mensen bevestigden dat als ze niet waren uitgenodigd voor hun volledige identiteit, dat ze dan niet zouden zijn gekomen. Dat is ook iets wat we kunnen bieden aan de klimaatbeweging, de vaardigheden om een complexe gemeenschap te laten luisteren naar de diversiteit van ervaringen. Wil je een queer-gemeenschap opbouwen dan ben je genoodzaakt dat te doen, anders werkt het gewoon niet. Deze skills kunnen we overbrengen naar de bredere klimaatbeweging.”
Shape the Camp-sessies
Ruth was zelf een keer in januari dit jaar door een vriendin gebeld of ze interesse had om naar een meeting te komen die avond. “Ja waarom niet, dacht ik.” Die avond werd er nagedacht en gepraat over ideeën voor het kamp. Vanaf toen kwamen ze maandelijks en later tweewekelijks met een tiental burgeractivisten vanuit verschillende thema’s bij elkaar. “De meeste tijd hebben we gebruikt om ‘het idee’ van het kamp juist te krijgen en ervoor te zorgen dat iedereen er hetzelfde over denkt.”
Vier Shape the Camp-sessies zijn georganiseerd, publieke evenementen waar mensen die impacted zijn door feminisme, queerness, kolonialisme, validisme en ageisme samenkwamen om vanuit hun verschillende startdoelen hun ervaringen te delen voor de climate justice movement. Om op basis hiervan het kamp vorm te geven.
’Het idee’ werd: een klimaatkamp organiseren die zowel het huidige politieke narratief binnen de klimaatbeweging uitdaagt en dat rekening houdt met onderdrukte mensen en mensen die als eerste geraakt worden door de klimaatverandering. “We geloven sterk dat het politieke narratief dat we nu aanhouden biased is. In de zin dat als er een rode lijn bestaat die overschreden kan worden, deze rode lijn voor sommige mensen al overschreden is. Er is een noodzaak voor mensen in het verleden, heden en toekomst. Wij zijn geprivilegieerd om dat te kunnen benoemen”, zegt Ruth.
“Het idee is om het bestaande narratief rond klimaatverandering uit te dagen en een nieuw narratief te bedenken. We willen dat mensen na het kamp de wereld in gaan met nieuwe meer inclusieve practices, en met een nieuw narratief in hun achterhoofd.”
Het programma op het kamp biedt daarom ruimte aan ook andere strijden en mensen die getroffen zijn door ook andere systemen van onderdrukking. Er zijn non-mixed ruimtes gecreëerd, de safe spaces, zodat iedereen zich op het gemak kan voelen. Er zijn drugs- en alcoholvrije zones. En er is een awareness-team, een gemeenschappelijke praktijk om mensen te beschermen tegen agressies en onderdrukkend gedrag en om ervoor te zorgen dat iedereen zich veilig voelt tijdens het kamp.
Safe spaces. Foto: Helenka Spanjer
Queer-ecologie
Gezegd wordt dat biobrandstoffen ons zullen helpen om de klimaatverandering aan te pakken. Maar uit onderzoek blijkt dat de gevolgen van biobrandstofproductie voor de klimaatverandering nog erger zijn, vertelt Stéphane Desgain, werkzaam bij CNCD-11.11.11, tijdens de presentatie Putting it into practice: the case of the bio-fuels. We zitten voor de tent in het gras – aangezien de zon schijnt – met zo’n dertig mensen om hem heen.
“Er is land nodig om biobrandstoffen te produceren, maar al het land op aarde dat bruikbaar is voor landbouw, is in gebruik. Dat betekent dat je voor biobrandstofproductie ruimte afpakt waar anders voedsel wordt verbouwd”, vertelt Desgain. “Zo’n 5 procent van de brandstof die we kopen bij een tankstation is biobrandstof. De hoeveelheid granen die nodig zijn om deze olie te maken is meer dan de Belgische graanconsumptie alleen. De impact van biobrandstofproductie is dus eigenlijk enorm. Ondertussen gaan de Europese standaarden die bepalen of een land zich voldoende aanpast om klimaatverandering te voorkomen vooral over hoe brandstof tegen 2050 honderd procent hernieuwbaar moet zijn. Terwijl de kern zou moeten zijn”, benadrukt Desgain, “dat we onze energieconsumptie in het algemeen moeten verminderen.”
Foto: Helenka Spanjer
Van biobrandstof ga ik naar een presentatie over queer-ecologie. Cy Lecerf Maulpoix werkt hierover aan zijn PhD aan een universiteit in Parijs. “Queer-ecologie nodigt ons uit om in de geschiedenis te kijken van de filosofie, geschiedenis zelf en kunst om nieuwe werelden en stemmen naar boven te halen die radicaal tegenover de huidige stem van dominantie en exploitatie staan.“
Maulpoix spreekt over een bepaald soort spook dat waakt over de queer-theorie, “namelijk dat ‘queer’ altijd als iets ‘tegennatuurlijks’ wordt voorgesteld. ‘Homoseksualiteit’ zou iets tegennatuurlijks zijn. Genesis is het verhaal in de Bijbel dat vaak wordt ingeschakeld om te spreken over queer als ‘tegennatuurlijk’.”
Maulpoix: “In de eerste eeuw na Christus schreef filosoof Philo van Alexandrië al in een tekst naar aanleiding van het verhaal van Sodom en Gomora in Genesis de basis neer die later zou dienen om queer-personen te vervolgen vanuit een heteronormatieve visie. Zo zou het niet gepast zijn om de ‘mannelijke natuur’ via ‘artificiële gedragingen’ om te vormen tot een ‘vrouwelijke natuur’. Deze personen zouden dus tegen de natuur ingaan, de natuurwetten niet respecteren maar vervalsen. Hij kan geen kinderen krijgen en ‘verspilt’ dus zijn zaad. Het gaat over ‘ontmannelijking’, over ‘zacht worden’, over ‘zijn vruchtbare grond onvruchtbaar laten tot een bar terrein waar geen vruchten uit voortkomen’.”
“Dit is interessant”, zegt Maulpoix, “omdat in deze tekst over de Bijbel al een soort ecologische visie te zien is en paralellen tussen de interpretatie van de natuur, steriliteit en onvruchtbaarheid, die heteronormatief is. De mythe rond de stad Sodom en Gomora dat de inwoners zich hadden overgegeven aan decadentie, aan luxe, is gedegenereerd richting sodomie en homoseksualiteit en wordt gezien gelijk aan ‘onvruchtbaar’ en dus ‘tegennatuurlijk’.”
“Het idee van ‘tegennatuurlijk’ gaat daarna veel verder de kerk beïnvloeden. En dat idee blijft altijd terugkomen om het bestaan te bekritiseren. Zoals, toen seksuologie zich ontwikkelde in de 19e eeuw, of bij het medisch discours over transpersonen. Neem het feit dat bij intersekspersonen de ouders bij de geboorte al moeten kiezen welke gender of sekse ze het kind toewijzen.”
Het idee van ‘natuurlijk’ is ontstaan vanuit een menselijk perspectief, niet vanuit de ‘natuur’ zelf. In realiteit bestaat natuur in een continue vorm. Door dit bloot te leggen benadrukt queer-ecologie hoe zowel de natuur als gemarginaliseerde sociale groepen historisch uitgebuit zijn. Queer-ecologie daagt traditionele ideeën over welke organismen, soorten en individuen waarde hebben uit.
Om klimaatverandering volledig tegen te kunnen gaan is het belangrijk dat we ideeën van wat ‘natuurlijk’ is en generalisaties van menselijk en dierlijk gedrag loslaten en de diversiteit van de natuur in de wereld erkennen. Door de lens van queer-ecologie is alles wat leeft met elkaar verbonden en samenhangend. Queer-ecologie helpt ons om ons begrip over biologie, seksualiteit en dus de natuur te herdefiniëren en dat helpt ons om het klimaatprobleem in zijn geheel (oftewel inclusief en intersectioneel) tegen te gaan.
Duurzaam activisme
Nora (23), Femke (25) en Anne Luïze (24), actief in International Young Nature Friends, organiseerden samen met Feros een workshop rond het thema ‘Sustainable Activism’. De focus van de workshop lag op emotionele veerkracht en het creëren van collectieve zorg. “We zien vaak dat er een groot verloop is bij bewegingen. Een van de oorzaken is dat activisten een soort van activistische burn-out krijgen. Ze gaan te hard door. Soms ervaren ze iets traumatisch. Activisme is ook iets waarbij het resultaat van je inspanning vaak niet zichtbaar is. Bovendien geloven veel mensen niet eens dat het probleem waar jij tegen strijdt, zoals racisme, gelijke rechten, de klimaatcrisis, überhaupt bestaat of ze zien de ernst ervan niet in. Nog frustrerender is als familie en vrienden er niet eens bewust van zijn. De sociale en ecologische crisissen zijn zo groot en systematisch dat het soms moeilijk is om niet hopeloos te worden. En daarnaast is het gevoel van urgentie zo groot dat “collective care”, plezier en steun soms vergeten wordt in de beweging.”
“Belangrijk is dat we voor onszelf zorgen én dat we ondersteunende maatregelen in onze groepen, collectieven en organisaties implementeren die activisme duurzaam kunnen maken. Een goede veerkracht draait rond het terugbrengen van de elasticiteit van je emotionele welzijn. Als je voor jezelf zorgt moet je je niet schuldig voelen, want dat zorgt ervoor dat je kan volhouden wat je doet. Je houdt het alleen vol als je af en toe achterover gaat zitten. Je kan niet van jezelf verwachten dat je een machine bent.”
Hoe kan je dan voor jezelf zorgen om die veerkracht op te bouwen? “Wij gebruiken Joanna Macy’s spiraal van ‘the work that reconnects’, waarbij we via verschillende ervaringsgerichte activiteiten door verschillende fases gaan: ‘coming from gratitude’, ‘honouring our pain for the world’, ‘seeing with new eyes’ en ‘going forth’. Maar uiteraard is er geen foute of goede manier en moedigen we iedereen aan om te bedenken wat voor hen werkt.
Het is belangrijk om niet alleen te begrijpen wat er om je heen gebeurt, maar ook wat er in jezelf en in de mensen in je omgeving omgaat. Dat kan door je bewust te worden van persoonlijke ervaringen, vooral de pijnlijke, en het delen ervan. Ook meditatie en regelmatige check in’s doen bij jezelf of journaling kan helpen.
Organisaties kunnen zorg dragen voor hun leden door een veilige, inclusieve plek te creëren, en aandacht te besteden aan appreciatie, welzijn en groepsprocessen. Het kan helpen om samen door pijn te gaan en te beseffen dat het ok is om je niet goed te voelen, je schuldig of wanhopig te voelen, of bang te zijn. Om jezelf de ruimte geven om te helen en te ervaren. En om in de groep te zijn en steun te geven. Om in een workshop als deze en een kamp als dit te zien hoe anderen met vergelijkbare ervaringen omgaan en te weten dat je niet alleen bent, is heel behulpzaam.”
Batterij opladen
“Deze Climate Justice Camp is voor mij om mijn batterij op te laten, om erna terug actie te kunnen gaan voeren”, zegt Judith (31) als ik haar tegenkom na de plenaire vergadering van het kamp, waarin huishoudelijke mededelingen en de planning voor de avond en de volgende dag met de deelnemers werden doorgesproken. Ik herken haar van de shuttlebus eerder vandaag. “Dat heb ik soms wel nodig. Even die bubbel om nieuwe energie te krijgen, om te voelen dat ik dit niet alleen doe. Dat is noodzakelijk, want enkel actie voeren vraagt veel energie en soms is die even op”.
