Fien Trochs (°1978) films Een ander zijn geluk (2005), Unspoken (2008), Kid (2012) en Home (2016) vertellen andere verhalen maar hebben veel dingen gemeen. Zo vertelt de in Brussel met haar man Nico Leunen en hun twee kinderen wonende cineaste telkens vanuit de sfeer of de emoties en niet vanuit het verhaal.
Een tweede constante is dat drama verbonden wordt met communicatieproblemen. “Wanneer ik schrijf voel ik me intuïtief altijd meer uitgedaagd door wat niet uitgesproken wordt dan door wat wel gezegd wordt,” aldus Troch, “terwijl schijnbaar onzinnige uitspraken voor mij altijd meer over personages zeggen dan vlotte dialogen”.
Kid – Fien Troch
Terwijl haar eerste drie films een drieluik rond kinderen vormen, vertelt Troch in Home het verhaal van jongvolwassenen. Waarbij de generatiekloof andermaal in beeld komt. Jongeren en volwassenen leven in eigen, niet-communicerende werelden. Centraal staat de met zichzelf worstelende zeventienjarige Kevin die na een tijdje in een gesloten instelling te hebben doorgebracht een nieuwe thuis hoopt te vinden bij zijn tante Sonja.
Maar de ongezonde thuissituatie van zijn nieuwe vriend John – die hij via zijn neef Sammy en diens vrienden Abdul en Lina leert kennen – haalt het beste (vriendschap, loyaliteit) én het slechtste (verraad, geweld) bij hem boven. De situatie escaleert en plaatst zowel volwassenen als jongeren voor cruciale keuzes.
Een ander zijn geluk – Fien Troch
Een energiek, benepen gevoel
Door te kiezen voor een haast vierkant vier-bij-driebeeldformaat creëert Troch een claustrofoob universum terwijl de verstrengeling van smartphone beelden, homemovies en observerende opnamen de generaties ook visueel doet botsen. Home is narratiever dan Trochs vorige films, het is ook een meer hormonaal geladen prent gedraaid in een documentair realistische filmstijl maar het is opnieuw een film waar emoties en sfeer primeren op plot en verhaal.
Voor de volwassen personages deed Troch beroep op vaste waarden zoals Jeroen Perceval, Kevin Janssens en Karlijn Sileghem maar de jongeren worden vertolkt door nieuwkomers die zorgen voor de nodige ruwheid en authenticiteit. Samen met het beeldformaat, de mix van beelden, de stuwende muziekscore van Johnny Jewel en de documentaire filmstijl zorgt het energieke acteren van deze jongeren voor een emotiegedreven dynamiek. Home is een ijzersterk drama, we spraken er over met Fien Troch.
Home – Fien Troch
In Kid valt de uitspraak ‘wat gebeurt er hier toch allemaal’. Dat zouden de personages uit Home ook kunnen zeggen.
Fien Troch: “Dat gevoel van ‘wat overkomt er ons toch allemaal’ zit in al mijn films. Net zoals de relatie ouders-kinderen die me blijft intrigeren. Kinderen waren in mijn eerste twee films latent aanwezig en in Kid stonden ze centraal.
Na die film had ik de indruk dat ik kinderen en hun relatie met ouders voldoende behandeld had, althans toch met jonge kinderen. Het is niet zo dat ik me dan afvroeg wat de volgende logische stap was. Heel spontaan kwam het eerste idee voor Home: het gegeven van een jeugddelinquent die na zijn vrijlating bij een oudere vrouw gaat wonen. Waarbij de film zou draaien rond de relatie van die twee.
Met dat idee ben ik beginnen freewheelen, dingen verzinnen en in een schema zetten, zaken combineren. Dat het ditmaal draait om een tiener en niet om een jong kind is een keuze die te maken heeft met het feit dat ik zelf twee kinderen van 4 en 8 heb. Over die leeftijdscategorie wou ik geen film maken, dat is veel te dichtbij, dan ben ik te emotioneel. Ook al omdat ik toch vooral zware, ernstige films maak. Jongeren in de leeftijdscategorie van Home zijn ver genoeg verwijderd van mijn comfort zone waardoor het minder pijnlijk wordt.”
Home – Fien Troch
Je gebruikt het claustrofobe 4/3-beeldformaat dat Gus Van Sant aanwendde in Elephant en Paranoid Park om een benepen indruk te creëren.
“Gus Van Sant werkte inderdaad met dit formaat maar ik inspireerde me meer op het werk van documentairemaker Frederick Wiseman. Hij gebruikte ook dit formaat en omdat ik ditmaal visueel een documentaire look wou voor mijn film heb ik bestudeerd hoe Wiseman er mee omsprong.
Daar distilleerde ik regels uit. Niet om perse regeltjes te volgen maar om het documentaire karakter van mijn film te onderstrepen. Het neveneffect van dit beeldformaat is dat je klem zit, dat je er niet tussenuit kunt en dat gevoel was welkom. Al ging het me dus vooral om de documentaire look en feel.”
Documentair realisme
Kid was een lyrische, poëtische film terwijl Home veel realistischer en harder is.
“De personages in mijn vorige films waren meer marionetten, en ik bedoel dat niet pejoratief. Het waren figuren die ik zelf creëerde, manipuleerde en liet evolueren in een door mij ontworpen wereld. Om ze als echt te ervaren moest je als kijker eerst in dat universum binnendringen.
Ik heb die drie films graag gemaakt en ze liggen me nauw aan het hart maar ik had het gevoel dat die manier van vertellen afgesloten was. Ik wou nu iets anders doen, meer personages van vlees en bloed ontwikkelen die je meteen zo herkent.”
Home – Fien Troch
De stijl van Home sluit aan bij het thema en het verhaal van de film.
“Ik denk dat je als filmmaker bij elke film jezelf en je manier van filmmaken in vraag dient te stellen. Je moet zien welk verhaal je wil vertellen, wat je wil zeggen en op welke manier je dat wil doen. Ik wil me niet neerleggen bij het feit dat je dat elke keer op dezelfde manier zou moeten doen.
Ik ben zeer enthousiast over de stijl van Home maar dat wil niet zeggen dat ik mijn volgende film ook zo zal maken. Indien het past bij de film wel natuurlijk, ik wil niet veranderen om te veranderen, maar het onderwerp zal dit aangeven. Ik ben van mening dat de manier waarop je een verhaal vertelt heel veel bijdraagt aan dat verhaal en aangezien ik voor elke film sterk nadenk over de stijl heb ik dat ook nu gedaan.”
Je vertrekt daarbij telkens vanuit het project, het is geen reactie op wat je voordien hebt gedaan.
“Nee, mijn eerste drie films hadden veel gemeen ook al waren ze heel verschillend van stijl. Ze hadden allemaal iets hermetisch, iets statisch, iets gesloten. Ik had echter het gevoel dat ik dit hoofdstuk moest afsluiten. Je kan het zien als ‘een reactie op’ wanneer je weet dat ik telkens vertrek van ‘denken over’.“
Home – Fien Troch
Van onderkoeld naar heftig
Bij je eerste drie films bracht je een heftige problematiek op een onderkoelde, gestileerde wijze terwijl bij Home de stijl even heftig is als de inhoud.
“Absoluut. Ik voelde heel erg dat ik dit meer verhalend en krachtiger moest vertellen. Minder afstandelijk ook. Ik wou er heel dicht opzitten en het heel hard tonen.”
Je zit ook letterlijk met de camera op de huid van de mensen. Waarbij duidelijk wordt dat blikken en gebaren soms meer zeggen dan woorden.
“Ja, al had ik voor het eerst tijdens het schrijven wel het gevoel dat er echt gepraat werd. Tegelijk wou ik het thema van de generatiekloof en het naast elkaar praten van tieners en volwassenen duidelijk maken. Er wordt gecommuniceerd maar men begrijpt elkaar niet.
En dan neem je ook een volgende stap, laat je de jonge acteurs heel veel inbrengen en geef je hen de tijd op de set om dat te doen. Geen zaken die te maken hebben met de plot maar dingen die verband houden met sfeer, met taalgebruik, met hoe ze zich gedragen. Daardoor ontstaat er ook een niveau boven het gebeuren waar echt verteld wordt wat er aan de hand is en wat de personages voelen.
De ongemakkelijke fysieke reacties van Sammy wanneer hij ondervraagd wordt in het bijzijn van zijn moeder en zelfs de onderkoelde reacties van Lina zeggen iets. In het geval van Lina wil het niet zeggen dat ze koel is maar dat er iets is dat er niet uit komt, dat ze nog niet klaar is om iets te tonen.”
Home – Fien Troch
De energie van jongeren
Waarom die mix van smartphone beelden, homemovie beelden en meer klassieke filmopnamen?
“Dat is een idee van (monteur) Nico Leunen; niet dat ik er niet achter stond maar hij verdient de credit. Ik wou tijdens het schrijven de drive van de jongeren vatten; dat gaat vooruit, daar zit energie in, zelfs in lummelen zit energie. Dat moet ook een beeld zijn van die jongeren al is die energie niet iets dat enkel van hedendaagse jongeren is.
De omkadering is anders dan vroeger. Smartphones en sociale media veranderen veel maar ook weer niet. Wanneer je terugkijkt waar de jongeren in de jaren 70 mee bezig waren zie je veel gelijkenissen. Jongeren hadden toen andere problemen maar de basis was hetzelfde. Je zit als jongere in een lichaam dat verandert en zoiets heeft zijn invloed. In die zin is het iets van alle generaties.
Wat er wel verandert is de esthetiek van wat jongeren willen zien. Toen ik tiener was hadden we een vriendenboekje met mooie zwart-wit foto’s op de cover maar nu kan het niet trashy genoeg zijn. De kadrering is niet belangrijk, wat telt is dat ze er zelf opstaan. Als voorbereiding op Home bekeek ik eindeloos veel You Tube filmpjes waarin jongeren zich filmen om te zien hoe ze dat doen. Dit in de film steken, hun wereld in de film integreren, was een logische volgende stap.
Op de set was het overduidelijk hoe anders ze denken, zelfs voor iemand die er van overtuigd is jong van geest te zijn. De scène in de keuken waar gezegd wordt “je bent te oud om het te snappen” zegt alles. De generaties praten naast elkaar en voor de jongeren is dat een evidentie: het is ook niet de bedoeling dat de ouderen dat snappen.
Dat is trouwens altijd zo geweest. Ik heb altijd een pappa en mamma gehad die tamelijk jong en open waren en die me begrepen maar dat wou ik eigenlijk niet. Mijn moeder was altijd begripvol, dat besef ik nu zeker, maar toen dacht ik ‘doe eens niet zo sympathiek’. Uiteindelijk ben ik daar heel dankbaar voor maar toen had ik zoiets van ‘hoe kan ik nu rebelleren wanneer je zo lief bent voor mij?’”
Unspoken – Fien Troch
De familie is zoals meer in jouw films geen plek die warmte en geborgenheid biedt maar een die zorgt voor spanningen en frustraties.
“Iets wat ik dus niet zelf meegemaakt heb. Gelukkig maar want ik zou geen films kunnen maken over iets dat me zelf getraumatiseerd heeft. Mijn familie was een warme, liefdevolle familie maar ook wel een complexe familie, het was geen klassiek gezin waar alles evident was, maar altijd was er wel liefde en respect voor elkaar. Je kon alles uitleggen.
Ik heb veel rock ‘n’ roll meegemaakt maar ik besefte steeds dat mijn norm niet dé norm was. Ik had heel snel door dat er heel andere mensen op de planeet rondliepen, dat er heel andere opvattingen en gevoelens leefden bij anderen.
Ik denk dat alles wat in mijn films gebeurt, hoe vreemd het ook moge zijn, altijd wel een weergave is van wat ik stiekem gedacht, gevoeld of meegemaakt heb. Het zijn dingen die ik op een dramatische wijze verwerk. Mijn films zijn dan ook altijd een soort psychoanalyse.”
Op zoek naar begrip
Waarbij donkere thema’s zoals incest opduiken. Maar eerst laat je ons kennismaken met de personages voor die thema’s opborrelen.
“Waardoor er toch een beetje begrip en sympathie is voor ‘het kwaad’ opduikt. Of dat je toch de personages als mensen wil zien. Het is erg belangrijk voor mij dat er geen goeden en slechteriken zijn in mijn films. Ik wil tonen dat alles altijd veel ingewikkelder ligt en dat er voor elk vreemd gedrag of daad misschien geen excuus maar wel een uitleg bestaat, een omkadering die maakt dat je iets begrijpt.
Veel mensen verwarren ‘begrijpen’ en ‘goedkeuren’. Ik heb geen mening over Kim De Gelder maar wat me opviel is dat mensen niet wilden horen dat hij gestoord was omdat we hem dan moeten verzorgen. Wat vloekt met het oerinstinct dat kwaad gestraft dient te worden. Een instinct dat ik ook heb, ik begrijp zo’n ‘doe hem dood’-reflex, maar ik denk dat hij ziek was en dat we daar iets moeten aan doen.
Kid – Fien Troch
Dat is moeilijk, het is veel makkelijker om zo iemand in het vakje ‘slecht’ te stoppen. Dat leerde ik thuis. Mijn mamma is psychologe en daardoor besefte ik dat er een hele andere wereld daarbuiten was. Ik wou in Home laten zien dat het van twee kanten komt.
Ouderen doen domme dingen maar jongeren durven ook afschuwelijke zaken uitsteken waarvan je de ouders zomaar niet de schuld kan geven. Tiener zijn is de extremen opzoeken, mottige dingen doen en daar hopelijk een les uit leren. Ik heb een liefde voor deze generatie en heel veel begrip omdat volwassen worden zo moeilijk is. Zeker nu, in niet echt rooskleurige tijden.”
Ook voor ouders is het niet evident.
“Natuurlijk, ik heb ouders misschien niet heel sympathiek voorgesteld in Home maar ik denk dat je voelt dat ze het goed voorhebben en doen wat ze doen omdat ze niet beter weten.”
Wat blijkt uit banale scènes zoals het installeren van de televisie in de gastenkamer.
“Je voelt de twijfel, het ongemak, het gebrek aan communicatie. Maar je ziet ook dat ze het goed menen. De moeder wil ook het beste voor haar zoon. Alleen gebeurt het soms wat teveel vanuit hun perspectief of ze zijn het contact met de jongeren kwijt.”
Een ander zijn geluk – Fien Troch
Verstoorde communicatie
Bovendien wordt het moeilijk je principes te volgen wanneer het om je eigen kinderen gaat.
“Inderdaad, de moeder wil tijdens de ondervraging de andere jongen niet beschuldigen maar ze wil vooral haar eigen zoon beschermen. Wanneer je daar als derde persoon naar kijkt kan je zeggen ‘vreselijk’, en ik vind dat ook vreselijk, maar je weet niet hoe dat voelt wanneer je denkt dat je zoon de gevangenis in gaat. Je kunt zo nobel zijn als je maar wil maar wanneer je moeder- of vaderinstinct naar boven komt dan gebeurt er iets in je hoofd.”
Mensen zijn ook geen voorgeprogrammeerde machines.
“Absoluut. We zijn fragiele, emotionele wezens. Gelukkig maar.”
Het einde van Home is zo sterk omdat het een open einde is maar wel op een emotionele manier. Je ziet mensen zoeken.
“Met de film wou ik vooral zeggen dat niet alles duidelijk is in het leven. Het is niet omdat er een zeker begrip is dat alles perfect loopt. Ik weet dat het mensen ongemakkelijk maakt want ik heb altijd al films gemaakt met open eindes maar ik kan me met de beste wil geen moment in mijn leven voor de geest halen waar ik dacht dat alles keiduidelijk was en onder controle.
Dat vind ik heel hard maar ook heel boeiend aan het leven en heel typisch voor mens zijn. Je hervalt ook vaak in dezelfde fouten. Ik denk dat ik mensen het beste advies van de wereld geef maar zelf kan ik het niet toepassen. Anderen zeggen hoe het moet loopt via uw ratio en da’s makkelijk maar wanneer je eigen emotie in het spel komt liggen de zaken moeilijker.”
Een ander zijn geluk – FIen Troch
Privacy en het recht om te zeveren
De privacy problematiek komt an bod via het uitspitten van Facebook profielen door de politie.
“Ik zit niet op Facebook omdat ik nogal snel verslaafd ben aan die dingen en er te veel tijd aan zou verspelen. Maar het moest in Home zitten omdat het tot hun wereld behoort. We zochten eigenlijk een trigger die zijn veilig systeem aan het wankelen zou brengen.
Typisch aan jong zijn is dat je dingen zegt of schrijft die heftig zijn zonder dat je beseft hoe heftig ze zijn. En zeker niet wat de impact ervan kan zijn. Ik wou het privacy element er wel in verwerken zonder er een film over te maken en het kwam goed uit dat we het konden gebruiken als een mini-element dat later in het verhoor opduikt.”
Doordat het navlooien van Facebook een onderzoekstool werd creëert het ook een vals gevoel dat je mensen zo kan leren kennen.
“Volwassenen gebruiken het om aan ‘profiling‘ te doen zonder te beseffen dat er ook heel wat zever verteld wordt. Wanneer ik al grappend sms ‘de drugs zijn er’ om te zeggen dat het eten klaar is ben ik al bang dat men dat ernstig gaat nemen.
Wanneer je al geen grapjes meer durft maken omdat je het gevoel hebt dat het meegelezen wordt, is het toch wel erg geworden. Je heb het recht om zever te verkopen. Zoals ik al zei was het gedrag vroeger niet anders maar toen werd niet alles gefilmd en gepost en nu wel.”
Kid – Fien Troch
Een goede film moet wringen zei je tijdens een vorig interview. Dat ging op voor Kid en zeer zeker voor Home.
“Home wringt en zo hoort het. Ik denk dat de film wringt omdat hij een pijnpunt blootlegt, duidelijk maakt dat jong zijn fijn en leuk is maar ook moeilijk kan zijn, en omdat ik dingen toon die men niet graag ziet of hoort.
Home wil de kijker vooral wakker houden, verplichten om zijn ogen open te houden en te beseffen dat het allemaal ingewikkeld ligt. Ik denk dat er een goede combinatie is tussen de heftigheid van de film de heftigheid van het verhaal en de emoties van de personages. Het ene versterkt het andere.”
Gent, 16 oktober 2016
HOME: Fien Troch, B 2016, 103′; met Sebastian Van Dun, Loic Bellemans, Karlijn Sileghem, Mistral Guidotti, Lena Suijkerbuijk, Jeroen Perceval, Natali Broods, Kevin Janssens; scenario Fien Troch & Nico Leunen; fotografie: Frank van den Eeden; muziek: Johnny Jewel; montage: Nico Leunen; distributie Cinéart; release 11 januari 2017.
