Op dinsdag 13 juni om 20h spreekt Christophe Busch in Het Groot Ongelijk (Diestsestw 97, Kessel-Lo) over polarisering en waarheidsverval. Naar aanleiding hiervan schreef ik een inleidende tekst over zijn ideeën.
Busch maakt een onderscheid tussen democratische, politieke polarisering waarbij burgers op inhoudelijke en niet-vijandige wijze dialogeren over maatschappelijke thema’s en toxische, sociale polarisering waarbij het accent niet op de inhoud ligt maar op het creëren van een negatieve gevoelens ten aanzien van bepaalde groepen en uitspraken gedaan worden zoals ‘moslims zijn gewelddadig’ of ‘Vlamingen zijn racistisch’.
Deze tweede vorm van polarisering is op termijn gevaarlijk voor de samenleving omdat het groepen tegen mekaar opzet met het risico dat ze verder gaan radicaliseren in denken en handelen. Deze fenomenen van polarisering en wederkerige radicalisering moeten tijdig aangepakt omdat ze anders tot veel problemen leiden zoals de geschiedenis al talloze keren duidelijk gemaakt heeft.
Bij de analyse van deze radicalisering moet men niet focussen op populistische figuren en extremistische daders maar op onderliggende maatschappelijke processen “waarbij talloze mensen radicaliseren in standpunten, maatschappelijke posities en handelen’.. Het is “het afglijden zelf, de transitie van de massa die des duivels is”. Busch begint daarom vaak zijn spreekbeurt met de vaststelling “dat de zekerste weg naar de hel de geleidelijke weg is, gradueel en goed begaanbaar voor de massa’. “Het is een afglijden weg van mensenrechten en in de richting van autoritarisme die we goed moeten onderkennen. Het is het uiteenvallen van het sociaal weefsel in een haast geglobaliseerde wij-zij dynamiek die we moeten vrezen”. Het radicaliseren van de eigen populatie – rechts- of links extremisme – wordt hierbij overigens steeds minder snel gedetecteerd dan die van andere groepen zoals het moslimextremisme.
Busch verwijst daarbij naar “de angst voor een ontwrichtende migratie en terreur die Europa stevig in zijn greep heeft en stap voor stap geijkte principes in vraag doet stellen en uithollen”. Hij heeft daarbij felle kritiek op de angstinducerende omvolkingstheorie waarmee VB-er Flip Dewinter het land af dweilt. Met diens complottheorieën dat de huidige migratie een project is van een bepaalde Europese elite die zal resulteren in een “milde vorm van genocide’ speelt Dewinter in op de angsten en onzekerheden.
Deze toxische framing gekoppeld aan een acute noodzaak tot handelen is volgens Busch een tijdbom onder de samenleving. Het is een angstmechanisme dat eenieder aanzet tot extreem denken en handelen. “De nazi’s gingen in de jaren ’20 van de vorige eeuw inhoudelijk op identieke manier te werk”.
“Hoog tijd dus om de schadelijke frames van deze handelaars in angst tegen te spreken en het brede publiek te informeren dat we de complexe uitdagingen (h)erkennen en dat daar ook oplossingen voor bestaan. Het zijn oplossingen die geen angst noodzaken, maar wel nuance, daadkracht en verantwoordelijkheidszin”, aldus Busch.
Als reactie geven we volgens hem al meer aandacht aan burgerschap, democratische weerbaarheid en dergelijke, maar dat gebeurt nog steeds veel te weinig. In vergelijking met vroeger is er het internet dat een enorm versterkende werking heeft voor complotdenkers en populistische partijen. Dat we in tijden van onzekerheden leven biedt voor deze denkbeelden bovendien een voedingsbodem.
Busch verwijst naar het bestaan van een snel veranderende samenleving waarbij tal van maatschappelijke problemen zoals klimaat, migratie, globalisering, automatisering, digitalisering… gepaard gaan met ontwrichting, identiteitsverlies en existentiële angst.
LUC VANHEERENTALS
PS. Christophe Busch is master criminologie en Holocaust and Genocide Studies. Van 2016 tot 2019 was hij directeur van de Kazerne Dossin. Sinds 2020 leidt hij in Mechelen het Hannah Arendt Institute.
Voor meer info over de lezing op 13 juni in het Groot Ongelijk: luc.vanheerentals@telenet.be
