De community ruimte is een vrije online ruimte (blog) waar vrijwilligers en organisaties hun opinies kunnen publiceren. De standpunten vermeld in deze community reflecteren niet noodzakelijk de redactionele lijn van DeWereldMorgen.be. De verantwoordelijkheid over de inhoud ligt bij de auteur.

Chocolade : lekker, ja ! Sexy, ja ! Maar Belgisch ?
Godiva, Chocolade, Hendrik Bogaert, Made in, Callebout, Jacques, Marcolini, Galler, Neuhaus, Eden chocolates, Stevia, Chocolate queen, Leonidas -

Chocolade : lekker, ja ! Sexy, ja ! Maar Belgisch ?

zaterdag 25 mei 2013 07:33
Spread the love

Bergen chocolade

Belgische (we zeggen zelden Vlaamse) chocolade doet het uitstekend : een omzetstijging sinds tien onafgebroken jaren, 4,3 miljard euro omzet en 6400 jobs[1]. Maar ook hier valt al veel te relativeren rond het (nog aanwezige) Belgisch en/of Vlaams karakter………..

Maar niet altijd echt Belgisch in aandelenkapitaal

Nochtans is die Belgische chocolade niet altijd Belgisch in aandelenkapitaal :

– Jacques was lang Belgisch, werd daarna Duits (overname door Stollwerck in 1982) vervolgens Zwitsers (overname door Barry Callebout in 2002), bijna Spaans (mislukte overname in 2009)  en is sinds kort Nederlands (Fons Walder nam het over via zijn Belgische vennootschap Enix)[2] ;

–  Callebaut, oorspronkelijk Belgisch, werd Zwitsers[3] ; het is meteen ook een gigant geworden : wereldwijd zo’n 13 chocoladescholen voor patissiers, 2000 verschillende recepten en 3 fabrieken alleen in België al ; Callebaut heeft de grootste chocoladefabriek ter wereld in Wieze met een productie van 40 vrachtwagens chocolade per dag of 286 000 ton per jaar ; een van zijn suksesrecepten is in onderaanneming chocolade maken (in allerlei vormen : liquide in citernes, in pastilles of in blokken) voor derden o.a. Unilever (Magnum, …), Nestlé (KitKat, Crunch, …), Hershey (Herschey’s, Kisses, …), Cadbury, Kraft (Cote d’Or, Milka, …), Turin, Bimbo, … [4] ; naast gigant specialiseert het zich ook in en verwordt tot een pure B-to-B : het vekoopt eerst in bulk en daarna het restant van zijn retailactiviteiten aan resp. De Baronie Group (B, 2011) en aan het Franse Chocolaterie de Bourgogne (FR, 2012)[5] ;

–  de roemberuchte Lady Godiva[6] was oorspronkelijk Belgisch en heette toen Chocolaterie Draps ; de familie Draps verkocht de zaak aan de Amerikaanse Campbell’s in 1966 en die  verkocht het in 2007  aan de Turkse Yildizholding ; toch blijft – zelfs de financiële pers – de groep Belgisch noemen[7] ; ook de groep zelf beweert dat hij “erg Belgisch” blijft, zelfs “Belgischer dan de Belg Marcolini”[8] wiens kapitaal volledig in handen is van Belgen ;

– de (zieltogende) Brugse Kathy Chocolaterie wordt in 2011 overgenomen door (de Nederlandse) Baronie[9]

– ondertussen zijn er drie van de grootste zeven chocoladefabrikanten gevestigd in Zwitserland ;

– …….  .

En toch …..

We blijven er nog wel enkele Belgische houden :

  • het Luikse Galler[10], snelgroeier overigens, met vooral groei in landen als Korea, China, Japan, Taiwan ;
  • de Belgische pralinemaker Leonidas[11], maar die ligt wel in de markt als een “moeilijk familiebedrijf” ; maar het is dan ook al honderd jaar oud, is het veertiende meeste bekende Belgische merk, heeft zijn hoofdzetel in Anderlecht, 350 verkooppunten in België en 1400 verkoopspunten in meer dan 50 landen in de wereld, 130 soorten pralines, verkoopt meer dan 1 000 000 miljoen pralines per dag ; het is daarenboven eigenlijk niet zo …. Belgisch : het is opgericht door een Griekse immigrant in België, met name Leonidas Kestekides en actueel in handen van twee Belgisch-Griekse families met name ‘Kestekides’ en ‘Kesdekoglu’ ; de leiding ervan toont aan hoe moeilijk het bedrijf was : tot ongeveer 2002 was de leiding in handen van de familie die het vaak niet eens was ; daarna was het leidinggeven een ware calvarieberg van opvolgers  : Dirk Jaxsens (2004-2008, vertrokken naar voedingsbedrijf Campofrio nadien), Wim Lievens (vanaf 2008), Philippe Gruwez (tot 2011, weggestuurd door raad van bestuur wegens te weinig visie en te weinig resultaten), Olivier Ghenne en Jo Marinos (2011-2012, interimfunctie door aanwezige directeurs), Robert Torck (vanaf 2012….) ; met 5-6 CEO’s  in 10 jaar tijd wordt het tijd dat de chocolade er puurder op wordt ….  ; al is Torck geen garantie voor stabiliteit in zijn CV : de man, 52, werkte al voor onder meer Intersnack France, Unilever, Beiersdorff Nivea, Campina en Bpost ; en ook bij Leonidas wil hij alles veranderen : ook pralines van een hoger niveau, van aanbod- naar ook vraagmarketing, van winkels naar ook Leonidas-winkel-cafés, …. ;
  • Neuhaus[12] : 133 mio euro omzet en 300 miljoen pralines per jaar ; het opent binnenkort zelfs winkels in China ; in midden 2013 koopt het zijn concurrent Corné Port-Royal over en krijgt het in eigen rangen een tweede minder merk als aanbod op de markt ; CPR was op het moment van de koop goed ovoor een omzet van zo’n 500 ton chocolade  ;
  • Marcolini[13]  was even sinds eind 2010 voor 20 % Zwitsers nadat de groep Nestlé, die had ingetekend op een converteerbare obligatielening, haar lening omzette in aandelen in de groep ; Pierre Marcolini kocht zich evenwel in 2012 terug uit met behulp van enkele zakenvrienden uit het Zwitserse Nestlé ; het gaat concreet om zijn zakenvrienden Olivier Coune, François Schwennicke, Laurent Levaux en Marcolini’s ex-vrouw Nicole Regout ; daarna opent Marcolini na Brussel zelfs winkels in Taiwan, Parijs en Monaco ; …. .

En er kwamen er zelfs bij …

Het in 2007 en dus recente opgerichte Belgische chocoladebedrijf Eden Chocolates[14] van CD&V-er en staatssecetaris Hendrik Bogaert ; hij financierde dat met de opbrengst van de verkoop van de familiezaak Bogaert Cigars maar deed ook beroep op kapitaal van een aantal andere bekende spelers in risicokapitaal : de (Vlaamse) GIMV, de (christelijke) Boerenbond, Mitiska (Luc Geuten), Rudy Mariën (ex-eigenaar van Innogenetics), Thomas Baert (van Lamett Europe, Chinafloors) ; de facto na enige tijd trekt het bedrijf zich terug op de Chinese site in de stad Suzhou (een uur rijden van Shanghai) en sluit het na enige tijd zijn vestiging in het Belgische Jabbeke ; we kunnen niet echt zeggen dat zijn ondernemerscarrière erg “duurzaam” of “gezondheidsgericht” is, integendeel : eerste cigaren, daarna chocolade, … ; Eden Chocolates is een erg moeilijke start ook : na vijf jaar nog altiijd in het rood en reeds enekle keren geherkapitaliseeerd  , na vier jaar verandert het bedrijf ook van profielk en strategie : het focust niet meer echt op de distributie van een eigen merk in Chna (Senz) maar vooral op de productie van huismerken van chinese retailers ;

Chocolade en innovatie …..

Sommigen klasseren onze chocolade overigens op het niveau van de “Hollandse tulpen en kaas”[15].

In chocolade kan innovatie nochtans veel helpen :

  • smeltvrije chocolade doet het goed in warme landen ;
  • suikervrije chocolade is gegeerd in landen met zware diabetesaanwezigheid[16] ; chocolade met sevia zou veel helpen, doch sommige industriële lobby’s lobbyen tegen[17]…. ;
  • inspelen op lokale voorkeuren (vb. Azië : donkere, minder zoete chocolade en in kleinere verpakkingen[18]) doet markten groeien met “double digit” over jaren ;
  • een topchef-innovatief speler kan er ver mee reiken, zie maar naar bij wijze van voorbeeld chocolatier Erik Goossens[19], sterrenchef Bart De Smidt die werkt voor het nieuwe chocoladebedrijf BbyB Chocolates met innovatieve vullingen[20], … ;
  • door het sneller groeien van de vraag dan het aanbod van cacaobonen, is innovatie in de zin van meer-chocolade-met-mionder-cacao de winnaar op termijn.

De Belgische chocolade is geen Belgische versie van de “Nederlandse tulpen en kaas”…

Dit zo “klasseren” is o.i. ten onrechte : we hebben daar wel wat argumenten voor[21] :

  • de Belgische zoetfabrikanten hebben een omzet van maar liefst bijna 3 miljard euro ;
  • de omzet blijft constant rustig maar beslist groeien ;
  • de spelers die erin zitten zijn grotendeels dynamische KMO’s ;
  • de sterkte van een speler zijn hier drie dingen : innovatie in producten, specialisatie in producten, kwaliteit in producten ; al de rest is niet zo belangrijk ;
  • de sector groeit wereldwijd zo hard door de groeiende vraag dat de cacaobonenproducenten zelfs niet meer kunnen volgen : men zoekt dus naar procédés om meer chocolade te maken met minder cacaobonen[22] ;
  • verschillende Belgische spelers ontwikkelen zich al tot in bv. china (Neuhaus, Marcolini…) ;
  • we worden in weinig tot de wereldstandaard verheven ; in chocolade worden we geciteerd als de norm door o.a. landen als bij wijze van voorbeeld Maleisië[23].

De sector krijgt hulp….

De sector kan overigens wel enige vorm van hulp gebruiken :

  • de concurrentie is bikkelhard ;
  • de variërende suikerprijzen maken ofwel de bestaande langetermijncontracten met afnemers aan vast prijzen onmogelijk ofwel onrendabel ;
  • de grootste Belgische fabrikanten verloren al hun Belgische karakter.

De Vlaamse regering steunt ze enigszins door mee de snoepbeurs ISM in Keulen te ondersteunen ; dit is de grootste snoepbeurs in de wereld[24].

De Gimv stopte haar geld o.m. in het chocoladebedrijf van Cd&V-er Bogaert.

En het zal begod toch wel een droom zijn van het duo Elfie Van Haudenhuyse  en Kathleen van Speybroeck om chocoladepralines met bier te maken ; hun nieuwe bedrijf Chocolate Queen zou dit project moeten realiseren[25].

Belgisch bier en Belgische chocolade als combinatie kan alleen de frieten en het witloof nog jaloers maken.

Maar kritisch gezien is er eigenlijk geen echte “Belgische chocolade”

Als u dacht dat indicaties rond de oorsprong juist waren , dan bent u – net al ik decennia- enigszins niet op de hoogte.

“Belgische chocolade”[26] wordt vaak gepromoot onder benamingen die verwijzen naar België, onder de term “Made in Belgium”, “Belgian Chocolate” of “Proudly made in Belgium with real Belgian Chocolate” …. maar is soms …. niet echt Belgisch :

– ten eerste is de “Belgische chocolade” gemaakt met cacao, een essentiëel smaakonderdeel, afkomstig van Azië of Afrika ;

– ten tweede : de chocolade is vaak niet in België geproduceerd zoals sommige  chocolade “Dark Belgian Chocolade” (afkomstig uit Maleisië), “Belgian Chocogem” chocoladenoten van het bedrijf Malk Brands uit Hongarije en vervaardigd voor hen in Nederland op basis van Belgische chocolade), het Belgische Eden Chocolate produceert zijn chocolade in … China ;

– …. .

Toch wil men de échte Belgische chocolade als streekproduct pogen te beschermen.

Eigenlijk zou de terminologie eerlijk moeten uitgezuiverd worden :

  • “Made in Belgium” (gemaakt in België) op chocolade die effectief in België werd gemaakt ;
  • “Design and taste created in Belgium” op chocolade die in België werd bedacht en op smaak getest ;
  • “Belgian chocolate” is o.i. onmogelijk en onbestaande : er is geen Belgische cacao ;
  • een “Belgian Quality Label” zou wel kunnen als dat verwijst naar de Belgische keuring en openstaat voor niet Belgische chocolade ;
  • …. .

Maar dat is niet echt een enkel Belgisch probleem, laat staan een chocoladeprobleem ….

Ardense salami komt vaak uit Vlaanderen … De “Ardense salami” of “Ardeense worst ” of eigenlijk “Saucisson d’Ardenne” van de Vlaamse vleesfabrikant Ter Beke komt niet van de Ardennen maar van …. Waarschoot in Vlaanderen ; een rechtbank oordeelde in 2012 dat hij hem dan ook zo niet verder kan noemen want Ardeense salami moet afkomstig zijn uit de Ardennen ; Wallonië had de benaming van “Saucisson d’Ardenne” in het leven geroepen om de Waalse onafhankelijke producenten te beschermen[27] ; daarnaast kan Ter Beke wel de door haar gedeponeerde merknaam “L’Ardennaise” voor haar salami’s en worsten behouden.

Gentse waterzooi komt zelden (alleen) uit Gent …. “Gentse waterzooi” komt helemaal niet uit Gent, of meestal toch niet, als u het buiten Gent eet.  

Ook “Mechelse Koekoek” komt meestal niet (meer) uit Mechelen.

Een Duitse merkwagen is vaak een assemblage van diverse pluimage ; vb. de Audi A1 wordt geassembleerd in België met stukken die komen van 2150 leveranciers, waarvan een 1000 tal uit Duitsland, maar ook bv. 139 uit Tjechië en 240 uit Spanje.

Een eerlijke praktijk lijkt ons de recente praktijk van Apple : “designed by Apple in California, assembled in China” is o.i. erg open en fair als communicatie. Het zou dus ook kunnen voor Chocolade “Made in Belgium of the finest African cacao and the best Irish butter” of “Made with love in Hongaria of the finest African cacao and the best Irish butter following an innovative Belgian idea”.

Na deze creatie op mijn blog ga ik een kopje drinken van mijn koffie van Braziliaanse bonen, gebrand en gemalen in het Brusselse, met een chocoladepraline, geleverd door Polen, gemaakt in Hongarije met Afrikaanse cacao en bedacht en getest door een Vlaamse creatieve geest.

Op dat moment telt alleen de smaakcombinatie, de rest is heel even bijzaak…. J

[1] Belga, Bescherming voor Belgische chocolade, in DeMorgen, 18 03 2013, 15.

[2] BROCKMANS, H., Chocolade Jacques weer Belgisch, in www.trends.be, 21 06 2011, p. 35 ; KESZEI, N., Les chocolats Jacques de retour en Belgique, in En se séparant de Stolwerck, le groupe détenteur de la marque chocolats Jacques, le géant suisse  Barry Callebaut,  ze recentre sur son métier de base, in L’ECHO, 12 07 2011, p. 2 ; LAUWERS, M., 1987, La Belgique industrielle fond , in L’ECHO, 20 10 2011, p. 14 ; DE SMEDT, S., Wie zoet is krijgt lekkers, in DETIJD, 31 01 2012, p. 7.

[3] LAUWERS, M., 1987, La Belgique industrielle fond , in L’ECHO, 20 10 2011, p. 14 ; SINNAEVE, S., Barry Callebout bouwt grotere chocolade-academie in Wieze, in DETIJD, 03 04 2012, p. 18 ; SINNAEVE, S., Meer chocolade met minder cacaobonen, in DETIJD, 08 05 2012, p. 21 ; KURZAWA, C., Barry Callebaut dans le monde sans fin de la création chocolatier, in L’ECHO, 1 05 2012, p. 15 ; X., Peter Boone nommé CIO Nerry Callebaut, in Mouvements, in L’ECHO,  26 10 2012, p. 2 ; SDS., Barry Callebaut versnelt groei, in DETIJD, 08 11 2012, p. 23 ; SDS., Barry Callebaut versnelt groei, in DETIJD,  08 11 2012, p. 23 ; DT., Barry Callebaut versnelt groei, maar winst daalt, in DeMorgen, 08 11 2012, p. 21.

[4] SINNAEVE, S., Meer chocolade met minder cacaobonen, in DETIJD, 08 05 2012, p. 21 ; DE SMEDT, S., Alles smaakt naar Callebaut, in DETIJD, 24 01 2012, p. 5 ; VAN APELDOORN, R.., Le vilain secret des chocolatiers, in www.trends.be, 04 10 2012, p. 49 e.s..

[5] X., Chocolade, Callebaut verkoopt laatste consumentenactiviteit, in DETIJD, 22 09 2012, p. 19.

[6] DT., Pierre Draps gaf Godiva smaak en roem, in DeMorgen, 20 03 2012, p. 18 ; SINNAEVE, S., in SINNAEVE, S., Chocoladehonger van Chinezen doet Godiva meer winkels openen, in DETIJD, 12 06 2012, p. 17 ; SINNAEVE, S., in SINNAEVE, S., “Marcolini maakt geen dikke pralines, wij maken echte chocolade”, in DETIJD, 26 09 2012, p. 17 ; REMITS, J., Un Parisien fondu de chocolat belge, in www.trends.be, 14 03 2013, p. 112.

[7] Aldus SINNAEVE, S., in SINNAEVE, S., Chocoladehonger van Chinezen doet Godiva meer winkels openen, in DETIJD, 12 06 2012, p. 17.

[8] Aldus de topman van Godiva in en volgens SINNAEVE, S., in SINNAEVE, S., “Marcolini maakt geen dikke pralines, wij maken echte chocolade”, in DETIJD, 26 09 2012, p. 17.

[9] X., La chocolaterie Kathy reprise par Baronie, in L’ECHO, 25 08 2011, p. 3 ; JVI., Baronie haalt zieltogende chocolaterie Kathy binnen, in DETIJD, 25 08 2011, p. *5 ; DE SMEDT, S., Wie zoet is krijgt lekkers, in DETIJD, 31 01 2012, p. 7.

[10] LAWSON, PH., Le chocolatier Galler investira 3 millions d’eurs en 2013, in L’ECHO, 16 11 2012, p. 15.

[11] M/V van de dag, Robert Torck, Ervaren marketeer waagt zich aan leiding van “moeilijk” familiebedrijf Leonidas, in DETIJD, 18 04 2012, p. 2 ; DT., Leonidas heeft nieuwe topman, Naam : Robert Torck, Leeftijd : 52, in DeMorgen, 18 04 2012, p. 19 ; ANTOINE, F., Pour Leonidas, le Chine est prioritaire, in L’ECHO, 06 01 2012, p. 6 ; SACRE, J.-F., Un  million de pralines Leonidas vendues par jour, in L’ECHO, 20 12 2012, p. 17 ; X., Honderdjarig Leonidas verteert 1 miljoen pralines per dag, in RetailDetail,  jaargang 2, nr. 1 ; SINNAEVE, S., Leonidas haalt de mottenballen weg, in DETIJD, 30 03 2013, p. 18 ; X., Leonidas opent cafés, in DETIJD, 30 03 2013, p. 18 ; LAMPENS, J., SMU., België krijgt eerste Leonidascafé, Kruising tussen Starbucks en Het Dagelijks Brood, in DeMorgen, 02 04 2013, p. 15 ; VANDENDOOREN, S., Les nouvelles recettes de Leonidas, in www.trends.be, p. 41 e.s. ,; X., Des origines grècques bien gardées, in www.trends.be, && 04 2013, p. 42 ; TORCK, R., Leonidas va ouvrir une chaîne de cafés, in L’ECHO, 28 03 2013, p. 18.

[12] VAN HAMME, K., Neuhaus geeft Amerika tweede kans, in DETIJD, 21 04 2012, p. 23 ; ANTOINE, F., Un pro du marketing prend la tête de Leonidas, in DETIJD, 18 04 2012, p.  2 ; SINNAEVE, S., Chocoladehonger van Chinezen doet godiva meer winkels openen, in DETIJD, 12 06 2012, p. 17 ; SINNAEVE, S., SEPHINA, M., Neuhaus koopt concurrent Corné Port-Roal, in DETIJD, 14 05 2013, p. 17.

[13] SINNAEVE, S., Chocoladehonger van Chinezen doet Godiva meer winkels openen, in DETIJD, 12 06 2012, p. 17 ; DT., Chocolatier Marcolini wil Franrijk veroveren, in DeMorgen, 26 09 2012, p. 19 ; VAN DE VELDEN, W., Marcolini en Nestlé scheiden, in DETIJD, 12 01 2012, p. 1 ; X., De vijf Belgen achter Marcolini, in DETIJD, 12 01 2012, p. 4 * ; DE SMEDT, S., Magie versus chemie,  in DETIJD, 12 01 2012, p. 4 * ; X., Profiel Pierre Marcolini,  in DETIJD, 12 01 2012, p. 4 * ; X., Le chocolatier Marcolini redevient belge à 100 %, in L’ECHO, 12 01 2012, p. 1 ; M.A., Le chocolatieer Marcolini redevient belge à 100 %, in L’ECHO, 12 01 2012, p. 5 ; SINNAEVE, S., “Marcolini maakt geen dikke pralines, wij maken echte chocolade”, in DETIJD, 26 09 2012, p. 17.

[14] BLOMME, P., “We moeten ambitieuzer zijn dan het Europese gemiddelde”, in DETIJD, 04 04 2012, p. 6 ; BERVOET, D., VAN IN , J., Belgische vestiging Eden Chocolates ligt stil, in DETIJD,  23 09 2012, p. 4 ; X., Vermogende Chinees spekt Eden Chocolates, in DETIJD, 19 01 2013, p. 1 ; X., Eden Chocolates in vijf kengetallen, in DETIJD, 19 01 2013, p. 15; SEPHINA, W., Chinees geld voor Eden Chocolates, in DETIJD, 19 01 2013, p. 15-20.

[15] Aldus Johan Maricou, Belgisch Ambassadeur in Zuid-Afrika,  volgens de pers op een conferentie van Agoria Banking  Club in Johannesburg in Zuid-Afrika per 24 augustus 2011 ; hij bedoelde hier waarschijnlijk alleen mee

  • dat we ervoor bekend staan,
  • doch dat we meer in onze mars hebben dan dat alleen.

Zie hierover : DEDOBBELEER, K., “België is meer dan chocolade en bier”, Ambassadeur in Zuid-Afrika hekelt clichés, in DETIJD, 24 08 2011, p. 11.

[16] ADRIAEN, D., DE ROO, M., Belgische exporteurs wachten, in DETIJD, 25 08 2011, p. *9.

[17] Zie over het baanbrekende onderzoek van prof. Jan Geuns :

  • MEYVIS, L., Stevia gaat Europees, in Campuskrant KUL, Nieuws, 23 11 2011, p. 3.

Zie over de Europese suikerlobby die stevia als product tegenwerkt(e) :

  • VANDEKERCKHOVE, S., Stevia mag suiker niet vervangen, in DeMorgen, 25 11 2011, p. 13.

[18] DEBUSSCHERE, B., Belgische chocolade verovert China, in DeMorgen, 26 12 2011, p. 10.

[19] X., Un chocolatier anversois préféré aux grandes marques françaises, in L’ECHO, 03 12 2011, p. 16.

[20] SCHEIDTWEILER, J., Farmatopman helpt chocolademerk bij expansie, Dirk Reyn, CEO SHIRE-Movetis, investeert in BbyB,  in DETIJD, 10 03 2010, p. 4.

[21] DE SMEDT, S., Wie zoet is krijgt lekkers, in DETIJD, 31 01 2012, p. 7 ; SINNAEVE, S., Chocoladehonger van Chinezen doet Godiva meer winkels openen, in DETIJD, 12 06 2012, p. 17.

[22] SINNAEVE, S., Meer chocolade met minder cacaobonen, in DETIJD, 08 05 2012, p. 21.

[23] GODARD, S., Le succès du chocolat belge fait rêver la Maleisie, in L’ECHO, 24 11 2012, p. 12.

[24] DE SMEDT, S., Wie zoet is krijgt lekkers, in DETIJD, 31 01 2012, p. 7.

[25] SINNAEVE, S., Chocolate Queen : luxepralines met bier, in DETIJD, 08 05 2012, p. 20.

[26] Zie : SINNAEVE, S., Belgen vechten voor eigen chocolade, in DETIJD, 30 01 2013, p. p. 15 ; Belga, Bescherming voor Belgische chocolade, in DeMorgen, 18 03 2013, 15 ; LAUWERS, M.,  Le chocolat belge, une espèce à protéger, in L’ECHO, 28 03 2013, p. 16.

[27] DT., Ardeense worst moet gemaakt worden in de Ardennen, in DeMorgen, 03 10 2012, p. 18 ; SINNAEVE, S., Ter Beke mag in Vlaanderen geen Saucisson d’Ardenne meer maken, in DETIJD, 03 10 2012, p. 5.

take down
the paywall
steun ons nu!