Kadeer had een indrukwekkend zakenimperium uitgebouwd, maar in 1999 belandde ze achter de tralies omdat ze “staatsgeheimen” aan de VS zou hebben doorgespeeld. Ze werd vrijgelaten in 2005 na een campagne van Human Rights Watch en Amnesty International, en een tussenkomst van de regering-Bush. Sindsdien werkt Kadeer voor de Amerikaanse Oeigoerenvereniging.

Moslims

De Oeigoeren zijn moslims die in de autonome Chinese regio Xinjiang leven, een gebied dat zeer rijk is aan ertsen en mineralen. Ze zijn bezorgd over de immigratie van Han-Chinezen en de inspanningen om de taal en cultuur van Oeigoeren te vernietigen. Om de situatie van het Oeigoerse volk te schetsen neemt Kadeer woensdag en donderdag deel aan de Wereldtop tegen Discriminatie en Vervolging op het VN-hoofdkwartier in New York.

“Oeigoeren worden als zes decennia vervolgd en gediscrimineerd door het Chinese communistische bewind. Ik heb enorm veel sympathie voor alle onderdrukte volkeren in de wereld die hetzelfde lot ondergaan. Daarom wil ik hen steunen in hun vreedzame strijd voor vrijheid en mensenrechten”, verklaart ze. “Niet alleen lang onderdrukte volkeren zullen de conferentie met grote belangstelling volgen, ook autoritaire regimes als China.”

Rol van ngo’s

De organisatie van de top is in handen van ngo’s. “Deze organisaties spelen een zeer belangrijke rol in het mensenrechtendebat en in het beleid van veel westerse regeringen. Ze kunnen autoritaire staten onder druk zetten. Mijn vrijlating is een goed voorbeeld van het uitstekende werk dat ngo’s als Human Rights Watch verrichten op dit vlak.”

“Er is een hervorming nodig van de VN-Veiligheidsraad. Door het vetorecht af te schaffen kan de bescherming van mensenrechten in landen als China, Pakistan, Syrië en Libië een boost krijgen”, meent Kadeer. “De Veiligheidsraad is een zwak internationaal orgaan geworden wanneer het gaat over de bescherming van de mensenrechten.”

Een van de organisatoren van de top vraagt in een petitie om landen als China, Iran en Saoedi-Arabië te bannen uit VN-instellingen die de basisrechten reguleren. Kadeer vindt dat een goed idee. “Hun aanwezigheid in zulke instellingen is onverzoenbaar met de manier waarop ze in eigen land optreden. De geloofwaardigheid van de VN staat hier op het spel.”

Terroristen

Ook de Arabische lente staat op de agenda. Is een dergelijke beweging ook in China mogelijk? “Er waait een gunstige wind voor iedereen die ontevreden is over het Chinese communistische bewind, of het nu Oeigoeren, Tibetanen of Chinese democraten zijn. De zaken in China zullen veranderen, het is alleen een kwestie van tijd”, gelooft Kadeer. “De Chinese Communistische Partij kan hun legitieme eis voor vrijheid, mensenrechten en democratie niet tegenhouden.”

“Ik roep de Chinese regering op om een echte dialoog op te starten zodat de politieke status van Oost-Turkestan (Xinjiang) vreedzaam opgelost kan worden. Het valt te betwijfelen of het huidige Chinese bestuur de politieke wil heeft om zo’n dialoog op te starten. Maar hun harde aanpak van het Oeigoeren-probleem is alvast mislukt”, aldus de Oeigoerse activiste.

“Door de Oeigoeren als terroristen te bestempelen kan China nooit de voorwaarden voor vrede en stabiliteit scheppen”, besluit ze.