De afgelopen maanden is er een aanzienlijke uitbreiding geweest van het Belt and Road Initiative (de nieuwe Zijderoute) in Latijns-Amerika en het Caribisch gebied. Deze regio van de wereld is op het eerste gezicht niet het meest voor de hand liggende terrein voor een project dat oorspronkelijk een reconstructie wilde zijn van de zijderoute – een netwerk van handelsroutes dat Oost-Azië met het Midden-Oosten, Afrika en Europa verbond.
Toch is de realiteit dat de landen van Latijns-Amerika een groot aantal behoeften delen met hun tegenhangers in Centraal-Azië, Zuidoost-Azië, het Midden-Oosten en Afrika.
Latijns-Amerika, de achtertuin
Zoals bekend hebben de VS de neiging om Latijns-Amerika als hun ‘achtertuin’ te beschouwen. Onder andere Eduardo Galeano beschreef hoe de overgang van kolonialisme naar neokolonialisme weinig verschil maakte voor de positie van Latijns-Amerika binnen de mondiale kapitalistische economie.[1]
Als bovendien de VS door stille druk en economische dwang niet krijgen wat ze willen, aarzelen ze niet om geweld te gebruiken, bijvoorbeeld door steun te verlenen aan staatsgrepen tegen de gekozen regeringen van Bolivia en Venezuela of door illegale sancties op te leggen aan Nicaragua en Cuba.
De opkomst van China als belangrijke investeerder en handelspartner blijkt onmisbaar voor de economische vooruitgang van de regio.
Op veel gebieden kampt Latijns-Amerika daardoor nog steeds met een aanzienlijke onderontwikkeling. De opkomst van China als belangrijke investeerder en handelspartner blijkt dan ook onmisbaar voor de economische vooruitgang van de regio.
Gestaag toenemende economische banden tussen China en Latijns-Amerika
In de afgelopen twee decennia zijn de economische banden tussen Latijns-Amerika en de Volksrepubliek China in een duizelingwekkend tempo uitgebreid. De bilaterale handel bedroeg in 2000 slechts 12 miljard dollar, dat is 1 procent van de totale handel in Latijns-Amerika. Nu staat de teller op 315 miljard dollar. In dezelfde periode zijn de directe buitenlandse investeringen van China in Latijns-Amerika met een factor vijf toegenomen.
Sinds de lancering van het Belt and Road Initiative (BRI) in 2013 hebben 21 van de 33 landen in de Latijns-Amerikaanse en Caribische regio zich aangesloten bij de door China geleide wereldwijde strategie voor infrastructuurontwikkeling.
21 van de 33 landen in Latijns-Amerika hebben zich aangesloten bij de door China geleide wereldwijde strategie voor infrastructuurontwikkeling.
Infrastructuurprojecten vormden een bijzondere focus voor Chinese bedrijven. Max Nathanson schreef in 2018 in Foreign Policy dat “Latijns-Amerikaanse regeringen altijd problemen hadden met de fragmentarische infrastructuur van hun land”. China “heeft zich aangediend met een oplossing: het heeft sinds 2005 ongeveer 150 miljard dollar geleend aan Latijns-Amerikaanse landen”.
Van de Chinese investeringen wordt in de hele regio de positieve economische en sociale impact algemeen erkend, met name wat betreft het faciliteren van overheidsprojecten om armoede en ongelijkheid te verminderen.
Kevin Gallagher schrijft in zijn belangrijke boek The China Triangle dat “Venezuela actief publieke middelen heeft uitgegeven om ook voor de armen van het land sociale kansen te scheppen. Het land was in staat om dergelijke uitgaven te financieren gezien de hoge olieprijs in de jaren 2000 – en dankzij het fonds dat het samen met China had opgebouwd”.[2]
Li Keqiang, premier van China, en Dilma Rousseff, president van Brazilië. Foto: Roberto Stuckert filho/PR
Een gelijkaardig verhaal kan worden verteld over radicale sociale programma’s in Bolivia, in Brazilië (onder de regeringen van de Arbeiderspartij onder leiding van Luiz Inácio Lula da Silva en Dilma Rousseff) en elders.
Brazilië kreeg onder de regeringen van Lula en Dilma (2002-16) wereldwijde bekendheid vanwege zijn ongekende campagnes om armoede, dakloosheid, ondervoeding en gebrek aan toegang tot onderwijs en gezondheidszorg aan te pakken.
In het kader van haar afwijzing van de Washington Consensus en haar omarming van multipolariteit en Zuid-Zuid-samenwerking, heeft de regering van Lula de economische banden met China enorm uitgebreid. In die periode zei minister van Buitenlandse Zaken Celso Amorim dat de relatie tussen Brazilië en China deel uitmaakt van een “herschikking van de commerciële en diplomatieke geografie van de wereld”.[3]
“De relatie tussen Brazilië en China maakt deel uit van een herschikking van de commerciële en diplomatieke geografie van de wereld.”
Chinese investeringen zijn bijzonder aantrekkelijk gebleken voor regeringen in de regio die hun soevereiniteit willen beschermen en de levensstandaard van hun bevolking willen verhogen. Investeringen van de internationale financiële instellingen (met name het IMF) komen doorgaans samen met spijkerharde voorwaarden dat er moet worden geprivatiseerd, gedereguleerd en dat er een streng begrotingsbeleid moeten komen.
Aan de Chinese leningen voor ontwikkeling zijn dergelijke verplichtingen echter niet verbonden. Gallagher bevestigt dat Chinese banken “dergelijke beleidsvoorwaarden onder geen enkele vorm opleggen, in overeenstemming met het algemene Chinese buitenlandbeleid van non-interventie”.
Ondersteuning tijdens de pandemie
Afgezien van handel en investeringen, geeft China elk jaar meer dan 5 miljard dollar hulp aan Latijns-Amerika. Sinds het begin van de pandemie heeft China ongeveer de helft van de Covid-19-vaccindoses in de regio verstrekt, waarbij een aantal landen, zoals Chili, El Salvador, Brazilië en Uruguay, bijna uitsluitend afhankelijk zijn van Chinese vaccins. Al in juli 2020, kondigde minister van Buitenlandse Zaken Wang Yi een lening van 1 miljard dollar aan om de toegang tot vaccins in Latijns-Amerika te ondersteunen.
Chinese investeringen zijn bijzonder aantrekkelijk gebleken voor regeringen die hun soevereiniteit willen beschermen en de levensstandaard van hun bevolking willen verhogen.
De Mexicaanse president Andrés Manuel López Obrador heeft China bedankt voor zijn steun met vaccins, testkits, beademingsapparatuur en persoonsbeschermingsmiddelen: “We zijn China, de Chinese regering, de president van China zeer dankbaar. We hebben hem om ondersteuning met medische apparatuur geraagd en een groot aantal vluchten met medische apparatuur is uit China gearriveerd.” (15)
Cuba sluit zich aan bij het Belt and Road Energy Partnership
Cuba en China gingen in 1960 diplomatieke betrekkingen aan, slechts een jaar na de Cubaanse revolutie. De relatie werd echter gehinderd door de breuk tussen China en de Sovjet-Unie, en de twee landen wilden weinig van elkaar weten in de jaren ’70 en ’80.
Met de ineenstorting van de Sovjet-Unie in 1991, verergerd door een steeds dieper wordende blokkade door de VS, kreeg Cuba te maken met een nooit geziene economische crisis. Anderzijds begon de Chinese economie van de grond te komen, en China bood aan om Cuba te voorzien van dringend noodzakelijke investeringen, handel en hulp, te beginnen met de levering van een miljoen fietsen.
Sinds het begin van de jaren negentig is de bilaterale handel gestaag gegroeid en China is nu goed voor ongeveer 30 procent van de Cubaanse import en export. China investeert fors in telecommunicatie, mijnbouw en energie in Cuba, en Chinese consumptiegoederen zijn erg populair op het eiland. Cuba exporteert suiker, nikkel en andere goederen naar China.
Cuba heeft enorm geprofiteerd van zijn steeds sterkere win-winrelatie met China.
Onlangs heeft Cuba zich aangesloten bij het Belt and Road Energy Partnership, een door China geleid programma dat is ontworpen om de coördinatie rond energie-investeringen te versterken en schone energie te bevorderen.
David Castrillon, onderzoeker en professor internationale betrekkingen aan de Externado Universiteit van Colombia, merkt op dat “Cuba, net als zoveel andere landen in het zuiden van de wereld, wordt geconfronteerd met zowel de basisbehoeften van de bevolking voor toegang tot elektriciteit als de wereldwijde eisen om transitie naar meer duurzame energiebronnen. Het is in deze context dat samenwerking met een land als China zo belangrijk is, omdat China niet alleen de ervaring en expertise heeft om deze hoogwaardige duurzame energieën te ontwikkelen, maar ook de bereidheid heeft om hand in hand met andere landen samen te werken.”
Met beperkte natuurlijke hulpbronnen en lijdend onder een economische blokkade van de VS die al meer dan 60 jaar aanhoudt, heeft Cuba enorm geprofiteerd van zijn steeds sterkere win-winrelatie met China.
China en Nicaragua hervatten diplomatieke betrekkingen
Op 9 december 2021 kondigde de minister van Buitenlandse Zaken van Nicaragua, Denis Moncada, de hervatting van de diplomatieke betrekkingen tussen de Volksrepubliek China en de Republiek Nicaragua aan.
Er zijn enorme mogelijkheden voor de twee landen om de economische samenwerking te bevorderen, met name bij de ontwikkeling van infrastructuur en op het terrein van hernieuwbare energie. Na de afkondiging van bilaterale betrekkingen ondertekenden beide partijen verschillende samenwerkingsovereenkomsten, waaronder een samenwerking in het kader van het Belt and Road Initiative (BRI) en de 21st Century Maritime Cooperation.
De toenemende coördinatie met China zal Nicaragua zeker helpen om uit de onderontwikkeling te komen en de behoeften van zijn mensen te vervullen.
Nicaragua is nog een land dat verschrikkelijk heeft geleden als gevolg van Amerikaanse interventies, destabilisatie en sancties. De toenemende coördinatie met China zal het land zeker helpen om uit de onderontwikkeling te komen en de behoeften van zijn mensen te vervullen.
Een opkomend tij van multipolariteit
Met de uitbreiding van Chinese investeringen en handel heeft Latijns-Amerika de historische kans om zijn status als ‘achtertuin’ van de VS te doorbreken. Het continent kan zijn ontwikkeling laten toenemen en zijn status bevestigen als sleutelspeler in een meer en meer multipolaire wereld.
Kevin Gallagher heeft opgemerkt dat Latijns-Amerikaanse regeringen het niet langer nodig achten om zich te onderwerpen aan de neoliberale Washington Consensus of om de Amerikaanse overheersing te verdragen, “grotendeels omdat ze geloven dat ze een alternatief hebben in China”.[4] Wijlen de Venezolaanse president Hugo Chávez zag een alliantie met China als “Lange Muur tegen de Amerikaanse overheersingsdrang”.
Met de uitbreiding van Chinese investeringen en handel heeft Latijns-Amerika de historische kans om zijn status als ‘achtertuin’ van de VS te doorbreken.
China behandelt andere landen op basis van gelijkheid en werkt aan wederzijds voordelige relaties. Dat staat in schril contrast met het beleid van de VS. Aangezien Chinese leningen niet gepaard gaan met keiharde bezuinigingen en privatiseringen, hebben Latijns-Amerikaanse regeringen van de Chinese investeringen en aankopen van primaire grondstoffen gebruik kunnen maken om in een ongekend tempo het terugdringen van armoede en ongelijkheid te financieren.
Op die manier levert de relatie, van Chili en tot Bolivia, van Venezuela tot Mexico, tastbare voordelen op voor gewone mensen in de regio.
Carlos Martinez is een onafhankelijk publicist.
Deze analyse verscheen oorspronkelijk in zijn geheel in het magazine van het Taihe Instituut. Dit is een ingekorte versie (met toestemming van de auteur).
Wie meer wil weten kan inschrijven op het webinar 21st Century Socialism – China and Latin America on the Frontline; op zaterdag 19 maart 2022, 17 u.
Notes:
[1] Eduardo Galeano. Open Veins of Latin America: Five Centuries of the Pillage of a Continent (New York: Monthly Review Press, 1997), pp. 190.
[2] Kevin Gallagher. The China Triangle: Latin America’s China Boom and the Fate of the Washington Consensus (New York, NY, United States of America: Oxford University Press, 2016), pp. 85.
[3] Hal. Brands. Dilemmas of Brazilian Grand Strategy (United Kingdom: Lulu.com, 2012), pp.12.
[4] Gallagher, op cit, pp. 233.
