Charlie Hebdo: over waarden en barbarij
Opinie -

Charlie Hebdo: over waarden en barbarij

In de nasleep van de verschrikkelijke terroristische aanslag op Charlie Hebdo worden grote woorden niet geschuwd: 'barbarij tegen beschaving' (Sarkozy), 'de (achterlijke) Islam tegenover onze universele en verlichte waarden', 'een directe aanval op de democratie en het vrije woord'... liefst met zo weinig mogelijk nuance.

vrijdag 9 januari 2015 14:16
Spread the love

U, die zo liberaal bent, zo humaan, u, met uw
uiterst verfijnde liefde voor de cultuur, u doet net of u vergeten bent dat u
koloniën heeft en dat men moordt in uw naam (Jean-Paul Sartre, 1961)

Daar gaan we weer. In de
onmiddellijke nasleep van de verschrikkelijke terroristische aanslag op het
tijdschrift Charlie Hebdo worden de grote woorden en tegenstellingen niet
geschuwd: ‘barbarij tegen beschaving’ (om Nicolas Sarkozy te citeren), ‘de (achterlijke)
Islam tegen onze universele en verlichte waarden’, een ‘directe aanval op de
democratie en het vrije woord’…

Liefst ook met zo weinig mogelijk nuance. Dat
is eerder iets voor linkse intellectuele kamerplanten die de echte wereld al
lang niet meer verstaan en zich zelfs schuldig maken aan het verdedigen van dit
soort barbarij. Zeggen waar het op staat, daar komt het op neer. Het begon deze
zomer met de razendsnelle opkomst van Islamic State (IS) en nu met de verspreiding en
toenemende dreiging van dit geweld in onze eigen achtertuin. Het zijn monsters
die het goede waar wij voor staan verachten en willen vernietigen.

Dit geweld shockeert ons

Het raakt ons emotioneel in ons diepste zijn. Het maakt ons woedend. En
terecht. Maar dit geweld heeft ook een ander effect. Hoe verschrikkelijk de
aanslag ook was. Hoezeer we dit met zijn allen collectief moeten veroordelen. Er
is misschien nog een belangrijkere taak die we op ons moeten nemen. We moeten
nu in de eerste plaats naar onszelf kijken.

Of het nu gaat over de aanslag
tegen Charlie Hebdo of de gewelddadige beelden van IS uit het Midden-Oosten, ze
onthult een blinde vlek in onze eigen zelfverheerlijking. Het legt de ware
contradictie bloot tussen onze universele waarden – zoals democratie en vrijheid – en de indirecte of directe gevolgen van ons eigen geweld. Of dachten we nu werkelijk
dat fenomenen zoals IS en haar ideologische verwanten in Europa uit de
lucht komen vallen?

Ho maar wacht eens even,
zullen sommigen nu denken. Daar is er weer zo één die de ‘bredere context’ erbij
sleurt om de individuele verantwoordelijkheid van de geweldplegers vrij te pleiten.
Uiteraard doe ik dit niet. Maar hun individuele verantwoordelijkheid is voor
ons een ideaal voorwendsel om onze eigen verantwoordelijkheid te ontlopen.

Het is de ‘andere’

Dankzij de ‘barbaarsheid’ van de moordenaars van woensdag 7 januari en groepen
zoals IS moet er niet meer over ons gesproken worden. Alle kritiek op ons eigen
systeem, onze eigen maatschappij kunnen we nu weer aan de kant schuiven. Laten
we ons focussen op de Ander. Het extremistische geweld wordt gebruikt of
aangewend om de Ander te ontmenselijken.

Het maakt niet uit hoe vaak we ook
beweren en nuanceren dat er ook ‘gematigde moslims’ bestaan. Het is net de
associatie tussen deze twee woorden, ‘gematigd’ en ‘moslim’, dat wijst op het feit
dat het vandaag nodig is om altijd een
verklarend adjectief te plaatsen bij het woord ‘moslim’, iets wat gewoonlijk veel
minder nodig is voor de termen ‘Amerikaan’, ‘Europeaan’, ‘christen’ of ‘liberaal’.

Is
het dan zo verwonderlijk dat deze vorm van ontmenselijking een effect heeft op hen die zich vereenzelvigen met de Islam, met de Arabische wereld, zelf zonder
ook maar de minste sympathie te vertonen voor IS en het fundamentalisme? Zien
we dan niet welk mechanismen van dominantie en onderdrukking we hier toepassen?

Kom gerust naar Europa, beste moslim, maar wees dan wel gematigd (lees: pas u
aan en word zo als ons! Denk maar aan de befaamde brochure van Geert Bourgeois). Om dan nog maar te zwijgen van de reële
discriminatie en vormen van racisme die vele onder hen dagdagelijks ondervinden
in onze maatschappij.

Geschiedenis en context is wel belangrijk

Het laatste wat we nu
moeten doen, is onszelf op de borst kloppen en ons verschuilen achter onze mooie
waarden. Want wat blijft er nog over van die waarden als we naar het Midden-Oosten kijken en de ravage die daar is aangericht sinds de inval in Irak in
2003? Of zelfs al veel vroeger.

Vanaf het begin van de dekolonisering in de
jaren 50’ en ’60 hebben onze regeringen getracht de politiek daar naar hun hand
te zetten, vanaf de coup tegen verkozen eerste minister van Iran Mossadegh in 1953 met de hulp van de CIA en de
Britse geheime dienst tot aan de substantiële steun voor autoritaire leiders
zoals Mubarak in Egypte en Ben Ali in Tunesië aan de vooravond van de Arabische lente. Met alle
gevolgen van dien.

Het geweld dat gewone mensen, gewone burgers zoals wij, dagelijks
moesten ondergaan werd door het Westen flagrant genegeerd. Nochtans snakten ook
zij naar ‘onze’ idealen. Wat blijft er nog over van onze idealen zoals
democratie en vrijheid, als we naar het Midden-Oosten gaan (of gelijk welke
andere regio die door ons is gekoloniseerd) en daar vragen aan de gemiddelde
burger wat hij denkt van deze mooie Westerse verwezenlijkingen?

Ja maar…

Het is al te gemakkelijk
om te zeggen: ja maar… Daar heb ik niets mee te maken! Ik leef hier in Europa,
niet in het Midden-Oosten. Ik keurde de inval in Irak af. Ik was geen
liefhebber van Bush noch van Blair. Meer nog, de verlichte denkers en liberalen
van vandaag die zeer graag uitpakken met hun universele idealen zouden
verontwaardigd zijn (zelfs beledigd!) als men hen zomaar zou associëren met de
wandaden van de regering Bush of Blair.

Maar o wee als de ‘gematigde moslim’
zich niet snel uitdrukkelijk distantieert van de wandaden van deze extremisten!
Oké, maar dan nog… Wat heeft onze politiek in het Midden-Oosten te maken met de
aanslag op Charlie Hebdo? Is deze link niet wat te ver gezocht?

De ironie van ons ‘globaal’ wereldbeeld

Dit is de ware
ironie van ons beeld van de globalisering. Als het gaat over internationale
handel, de mobiliteit van goederen en kapitaal, de wereld van de virtuele
communicatie, enz. dan kunnen we niet genoeg benadrukken dat we vandaag in een global village leven. Maar als het gaat
over armoede, uitbuiting, onderdrukking, enz. dan is dit altijd iets lokaal.
Van global village is dan er opeens geen sprake.

Nochtans heeft elke medaille
een keerzijde. Onze belangen worden – vaak met geweld – verdedigd in hun
landen, onze wagens rijden op hun olie, ons voedsel wordt geproduceerd op hun
velden, onze kleren worden gemaakt in sweatshops die het product zijn van een
bepaalde vorm van globalisering, waarvan het geweld in het Midden-Oosten slechts
één uitbarsting is, slechts één reactie.

En er zullen er nog veel
volgen. Wij, die zo liberaal zijn en zo humanistisch, vergeten te vaak dat er
bommen werden gedropt op hun huizen, drones over hun hoofden vlogen, dat hun
kinderen werden vermoord in onze naam, in naam van onze waarden en idealen.
Kunnen we ons dan zomaar distantiëren van een fenomeen als IS en besluiten:
daar hebben wij niets mee te maken, dat is de barbaarsheid van een ander? Kunnen
we er ons dan zomaar vanaf maken met het besluit dat de moordenaars van de
aanslag op Charlie Hebdo monsters waren die ver af staan van alles waar wij
voor staan? Het gevolg van pure waanzin en achterlijkheid?

Het probleem met dit
monsterbeeld is dat het de politieke processen achter deze
“monsters” negeert en onzichtbaar maakt. Zijn het geen monsters die wij zelf
mee hebben gecreëerd? Of zijn we vergeten dat zolang de moedjahedien tegen de Sovjets vochten in Afghanistan het perfect aanvaardbaar
was om ze te steunen, zowel militair als financieel? Bovendien, als we
werkelijk beweren in een democratische samenleving te leven, kunnen we ons dan nog verstoppen achter onze
leiders, ‘onze vertegenwoordigers’, hun buitenlandse politiek, en zeggen: dat
heb ik niet gewild?

Het is absoluut cruciaal
om ons te realiseren dat deze gewelddadige uitbarstingen niet zozeer het gevolg
zijn van een blind afwijzen van onze idealen. Dit is een te simplistische
verklaring. Het is eerder een gevolg van de contradictie tussen onze zogenaamde
idealen en de realiteit van onze politiek. En vaak komen politici hier zelfs
openlijk voor uit, zonder zelf het probleem te zien.

‘De vijand’

Om een voorbeeld te geven.
Het recente kerstnummer van de De Groene
Amsterdammer
werd gewijd aan het nu zeer toepasselijke thema ‘De vijand’.
Eén interessant en veelzeggend artikel was een interview over de liberale
idealen met Han ten Broeke van de Nederlandse VVD (de ideologische verwanten
van de VLD). Volgens ten Broeke is IS onze absolute vijand en hij verdedigde
dan ook de militaire missie in Irak en Syrië.

“Isis valt onze waarden aan. Als
we zouden wegkijken, stralen wij maar één boodschap uit: onze beschaving is ons
niks waard”. Opvallend genoeg had hij het in datzelfde interview ook over de
zogeheten frenemies (friend-enemy/vriend-vijand) van het Westen,
zoals het Egypte van Abdul Fatah al-Sisi.

“In Cairo heeft de
Tahrir-generatie al weer plaats moeten maken voor het generaalsregime”, zo
erkende hij. “Toch zet het land kleine stapjes vooruit. We moeten ons
realiseren dat dat soort landen niet weggaan. Bovendien zijn ze cruciaal voor
de stabiliteit in de regio. En dus ook voor ons”.

Tot daar dus wat betreft onze
universele waarden. Deze gelden blijkbaar alleen voor onze eigen burgers (wel
op voorwaarde dat die laatste werk heeft of vlijtig op zoek gaat, liefst zo
weinig mogelijk staakt of protesteert en, als hij een andere huidskleur of
godsdienst heeft, zich aanpast).

Generaal al-Sisi is ondertussen ook al
plechtig ontvangen op het Elysée bij president Hollande. Sinds de val van
Mubarak zijn er meer mensen opgepakt onder het bewind van de militairen dan in
de dertig jaar ervoor. Bij de machtsovername van Al-Sisi in de zomer van 2013 is
Egypte opnieuw terechtgekomen in een schrikbewind waarin elke vorm van
oppositie gewelddadig de kop wordt ingedrukt. En de moslimbroeders nog het
meest van al. Over welke kleine stapjes vooruit heeft Ten Broeke het hier eigenlijk?

Maar we moeten die
contradictie tussen idealen en de realiteit, tussen discours en beleid, zelfs
niet zo ver gaan zoeken. Westerse regeringsleiders hebben vandaag de mond vol
over vrijheid en democratie. Maar wat betekent dit nog in de praktijk?

Europa
en Amerika zijn de zogenaamde verlichte schoolvoorbeelden van de democratie,
zolang de Grieken maar niet op de verkeerde partij stemmen, zolang
Afro-Amerikanen zich maar blijven neerleggen bij de discriminatie, het
voortdurende racisme en het geweld van de ordediensten, zolang de Spanjaarden
hun mond houden en vooral niet op straat komen [1], zolang we maar blijven geloven
dat er geen alternatief is, enz.

Met andere woorden, zolang we akkoord gaan met
wat de Eurocraten en de corporate lobby boven ons hoofd beslissen, dan mogen we
onszelf ‘democraten’ noemen.

Wat nu?

Dat het geweld en de
moordpartij gericht tegen Charlie Hebdo slechts het begin is, valt zeker te
vrezen. Dat een kleine maar zeer gevaarlijke groep extremisten een onmiddellijke
dreiging vormt voor iedereen is nu
nogmaals bewezen. Maar met stoere taal over militarisering en een neokoloniaal
discours over beschaving versus barbarij gaan we het probleem zeker niet
oplossen.

Deze losgeslagen extremisten zijn een product van een losgeslagen
wereld die met enorme problemen en uitdagingen kampt (om nog maar te zwijgen
van het klimaat).

Nu is het moment om op zoek te gaan naar alternatieven, naar
radicaal andere politieke modellen, zodat we niet meer die demonen creëren die
we pretenderen enkel te bestrijden. Ons verschuilen, met onze kop in het zand,
achter ‘onze’ mooie waarden en blind te blijven voor de contradicties ervan,
zowel bij ons als in de rest van de wereld, maakt het probleem alleen maar
erger.

Koenraad Bogaert is postdoctoraal onderzoeker bij de vakgroep Conflict- en Ontwikkelingsstudies (UGent) en lid van de onderzoeksgroep Middle East and North Africa Research Group (MENARG)

[1] In Spanje zal naar
alle waarschijnlijkheid een extreem
disproportionele en autoritaire antibetogingswet worden goedgekeurd door de
Partido Popular. Ordediensten mogen exuberante boetes opleggen op basis van hun
eigen subjectieve oordeel en interpretatie. Juridisch zijn demonstranten hier
niet tegen beschermd. Zo kan betogen in de buurt van het parlement zonder
toelating je een boete opleveren van 600 000 euro. Je denkt dus best twee keer na alvorens op
straat te komen in het Spanje van de toekomst.

Creative Commons

take down
the paywall
steun ons nu!