Journalisten op Twitter

Kunnen journalisten een opdracht weigeren als ze het niet zien zitten om familieleden, voetbaltrainers en buren van de slachtoffers achterna te zitten? Op Twitter kwamen heel wat verontwaardigde reacties van journalisten. Journalisten met gewetensbezwaren, ze bestaan dus wel degelijk.

“Foto’s van overleden kinderen op de voorpagina. Geen stijl. Geen stijl at all”, tweette Linde Merckpoel.

Haar StuBru-collega Siska Schoeters: “Ik zou mij kapotschamen als ik zou hebben meegewerkt aan
de voorpagina van #HLN vandaag.”

Er was zelfs één freelance sportfotograaf van Het Laatste Nieuws die het aandurfde kritiek te geven. “Ik ben beschaamd medewerker te zijn van #HLN #ongepast”, tweette Hans Deveuster.

Gewetensprobleem

Hans Deveuster is freelance fotograaf bij het Het Laatste Nieuws. “Ik heb gewetensbezwaren bij de publicatie van foto’s van slachtoffers van de busramp. Ik zou zelf zo’n opdracht weigeren, maar ik werk dan ook in bijberoep en moet er niet echt van leven. Ik kan me inbeelden dat het voor andere freelancers moeilijker is”, vertelt Hans Deveuster.

“Er zijn me nog geen dingen gevraagd die ik heb moeten weigeren, maar ik ben bijvoorbeeld naar de 20 km van Brussel geweest. Tijdens de wedstrijd is er iemand gestorven. Ik heb toen mijn fototoestel weggestopt en heb er geen foto’s van gemaakt hoewel ik weet dat de krant op dat moment geïnteresseerd zou zijn in zo’n foto”, zegt Deveuster.

Het was niet gemakkelijk om journalisten te vinden die wilden getuigen over deontologische of ethische problemen bij journalistieke opdrachten. We vonden een voorbeeld van iemand die ontslag nam omdat ze een interview moest doen dat indruiste tegen haar ethiek. Een chef van een grote krant was verbolgen omdat een concurrerende krant een interview bracht met een familielid van een prominente persoon die zelfmoord had gepleegd. Hun correspondent had dat gemist. Die chef verplichtte nadien zijn lokale correspondent om een interview te doen met de weduwe. Hij zette de correspondent onder druk om het interview af te nemen, maar deze weigerde en nam ontslag.

Deontologische code

Volgens Pol Deltour, algemeen secretaris van de Vlaamse Vereniging van Journalisten, zijn er momenteel nog geen gevallen bekend van reporters met gewetensbezwaren bij de verslaggeving over het busongeval.

“Per jaar komen er tussen de 5 à 10 meldingen binnen van reporters die een opdracht moeten uitvoeren die tegen hun geweten in gaat. Maar veel discussies gebeuren binnen de redacties zonder dat de betrokken journalisten dadelijk naar de journalistenbond stappen. En veel meldingen worden ook binnen de redacties opgelost. In heel zeldzame gevallen leidt het tot een conflict.”

“Als men gewetensbezwaren heeft bij bepaalde opdrachten adviseren we om het niet te doen. Als men gedwongen wordt om het toch te doen, riskeer je trauma’s. We verwijzen ook altijd naar de deontologische code van de Raad voor Journalistiek waarin staat dat de journalist het recht heeft om opdrachten te weigeren die niet stroken met de journalistieke ethiek.”

Het is niet altijd even gemakkelijk om als reporter een opdracht te weigeren zeker niet als freelancer. Dat beaamt Pol Deltour: “Het is belangrijk om als journalist zoveel mogelijk rugdekking te zoeken binnen de redactie bij een gewetensbezwaar. Als vaste journalist kan je bijvoorbeeld steun zoeken bij de redactieraad. De journalist moet ook zelf afwegen met welke soort chef hij of zij te maken heeft. Bij een botte chef waar je riskeert je C4 te krijgen is het altijd aangewezen om het diplomatisch aan te pakken. Als vaste journalist heb je ook de bescherming van een CAO waarbij het ontslag afhankelijk wordt gemaakt van voorafgaande verwittigingen, minstens drie negatieve evaluaties bijvoorbeeld. Je hebt dan wat meer mogelijkheden als journalist om in discussie te gaan.”

“Freelancers hebben het inderdaad niet gemakkelijk om opdrachten te weigeren. Als je als freelancer moeilijk doet, riskeer je geen opdrachten meer te krijgen. Als het echt tot een conflict komt met de chef kan je eventueel alternatieven zoeken, zoals een collega zoeken die het wel wil doen of proberen alternatieven voor te stellen: bijvoorbeeld in plaats van rouwende ouders te fotograferen eerder een algemeen sfeerbeeld maken waarbij je de mensen niet in close-up neemt.”

Burn-out bij journalisten

Onderzoeksjournaliste Marleen Teugels deed enkele jaren geleden in samenwerking met de Arteveldehogeschool in Gent een onderzoek naar burn-out bij journalisten. “Uit het kwantitatief onderzoek blijkt dat vooral werkdruk leidt tot burn-out. Maar uit het kwalitatief onderzoek – 20 gesprekken met journalisten met burn-out – bleek dat ethiek en journalistieke deontologie een centrale rol spelen bij de ontwikkeling van burn-out bij journalisten. Journalisten hebben meer en meer het gevoel hebben dat ze hun job niet kunnen doen zoals ze dat zouden willen doen”, vertelt Marleen Teugels.

“Vroeger hadden journalisten hun specialisatie en konden ze zelf voorstellen doen. Nu zijn redacties top down en krijgen journalisten vaak op voorhand formats opgelegd die ze gewoon moeten invullen. Soms ligt zelfs de titel al op voorhand vast. Een journalist moest bijvoorbeeld een artikel schrijven met als kop: “Cultuurcentra trekken nu meer volk door stand up comedy“. Maar die insteek klopte helemaal niet. En die journalist heeft uiteindelijk geweigerd om dat artikel te schrijven. Er zijn af en toe journalisten die er tegen ingaan, maar dat is niet evident. Meestal voeren ze die opdrachten gewoon uit ten koste van zichzelf”, aldus Marleen Teugels.