Jongeren voelen zich meer en meer vervreemd van de samenleving, niet alleen van de politiek, ook van andere instanties zoals de politie. Dit manifesteert zich vooral in een grootstedelijke context, waar jongeren zich nog sterker afzetten tegenover alles wat enigszins een officiële instantie vertegenwoordigd.

Vaak hoort men in de media de problemen, echter wordt er al te zelden aan een oplossing gedacht. Die is nochtans, op papier, niet onoverkomelijk. Ze is tweeledig, maar heeft in se wel dezelfde insteek: laat jongeren – en burgers in het algemeen – actief participeren. Geef jongeren een stem, laat ze meebeslissen, maar vooral: luister naar hun noden. Tijdens de coronacrisis was de grootste zorg van de jongeren vooral dat er niet naar hen werd geluisterd. Op zich is het in dat opzicht een positieve evolutie dat jongeren bij de Europese Verkiezingen nu kunnen stemmen vanaf hun 16. Echter gaat participatie in de samenleving een stuk verder dan stemmen alleen. Al tientallen jaren ijveren tal van onderzoekers en middenveldorganisaties ervoor dat burgers niet enkel zich kunnen laten representeren, ze moeten ook actief kunnen participeren.

Een land voor de toekomst: Het mag wat ambitieuzer

Participatie, het woord kan veel en weinig omvatten. Het wil zoveel betekenen als “de samenleving in al haar hoedanigheden mee een vorm geven”. Burgers kunnen dus zelf mee aan het roer zitten van hoe ze een samenleving willen zien evolueren. Recentelijk worden hier ook pogingen toe ondernomen, denk maar aan Een land voor de Toekomst, het project van minister Verlinden. Ondanks de positieve insteek, maken dergelijke projecten toch enkele zaken pijnlijk duidelijk.

Ten eerste, de uitvoering van Een land voor de Toekomst is eerder theoretisch dan praktisch. Zelfs een volleerd politicoloog heeft moeite om te enquête in te vullen. Sterker nog, participatie online organiseren is wellicht efficiënt voor de organisatoren, het is echter zeer abstract en onpersoonlijk voor de deelnemers.

Participatie online organiseren is wellicht efficiënt voor de organisatoren, het is echter zeer abstract en onpersoonlijk voor de deelnemers.

Ten tweede, er werd amper tot niet gekeken naar specifieke doelgroepen, zoals jongeren, om het proces voor hen ook gebruiksvriendelijk te maken.

Opnieuw zorgt dit voor een kwalijke tendens. Men is er zich te weinig van bewust dat een negatieve ervaring met actief participeren, ervoor kan zorgen dat burgers zich nog verder gaan vervreemden van de politiek en samenleving. Echter is niet alles verloren, zoals Ben Eersels eerder vermeldde in Knack: “Deze burgerbevraging is dus een valse start, maar de race is nog niet gelopen. Om dit proces te redden, moeten de ministers en het parlement zo snel mogelijk duidelijkheid scheppen over het vervolgtraject”. Echter, dient er grondiger te worden nagedacht over de methodiek, de idee van een deliberatieve democratie heeft in het buitenland al talloze keren haar nut bewezen.

School doet ertoe

Maar dat is niet alles, een deliberatieve aanpak is inderdaad wenselijk. Maar zodoende is ook een catch-all aanpak. John Dewey leerde ons dat scholen een belangrijke plaats voor socialisatie zijn. Onze waarden en normen over de samenleving krijgen we mee op school.

Zo bleek uit de recente publicatie Zinnekes zijn debest dat Brusselse jongeren diversiteit omarmen, en zich deel voelen van ‘Brussel’ als een geheel, een stuk van die waarde wordt gecreëerd op school. Scholen vormen voor jongeren dus een belangrijke plek waarin ze niet alleen onderwezen worden, ze vinden er ook hun plek en visie over de samenleving. Dit alles toont dat scholen een belangrijke rol spelen in de ontwikkeling van hun leerlingen. Scholen zijn zich daarvan bewust, en doen al het mogelijke om leerlingen mee te ontwikkelen naar burgers van morgen.

Scholen doen al het mogelijke om leerlingen mee te ontwikkelen naar burgers van morgen.

Jammer genoeg vinden we ook hier onze problemen op het beleidsmatige niveau, er wordt vaak in problemen gedacht, België daalt inderdaad systematisch op de PISA testen, het niveau daalt inderdaad doorheen de jaren. Wat echter te weinig wordt belicht is dat ook ons beleid op vlak van onderwijs daalt. Nieuwe, innovatieve ideeën worden steevast aan de kant gelegd door de minister Weyts, en zijn voorgangers.

De landen waar we vandaag met grote ogen naar kijken, zijn landen die beseffen dat scholen het verlengde zijn van onze samenleving, ze vormen kinderen tot burgers, en maken ze vooral een onderdeel van onze samenleving. Net daarom heeft ons onderwijs ook nood aan het idee van participatie binnen onze schoolmuren.

Jongeren moeten gehoord en geïnformeerd worden,

Jongeren moeten al van in het secundair worden gesocialiseerd dat ze zelf mee aan de knoppen van de samenleving kunnen zitten, ze moeten actief leren over andere culturen, actief nadenken over complexe en minder complexe problemen. Maar vooral: ze moeten gehoord en geïnformeerd worden. Ikzelf sta voor de klas, mijn leerlingen stellen vaak vragen bij bepaalde keuzes, bij bepaalde tendensen. Vaak is er binnen het huidige curriculum echter geen plaats om in te gaan op deze maatschappelijk relevante vragen. Net daarom pleit ik ervoor dat een vak burgerschapseducatie deel wordt van het vast curriculum, een plaats om te debatteren over wat in de samenleving gebeurt, een plaats om andere culturen, ideeën en visies te leren kennen. Maar vooral een plaats waar jongeren vragen kunnen stellen, waar ze zich betrokken kunnen voelen bij het gebeuren van hun stad, regio of land.

Gide Van Cappel is Onderzoeker BRIO (VUB) met focus op Participatie, en medewerker participatie De Wakkere Burger VZW