Opinie, Nieuws, België, Energie, Energiearmoede, BTW-verlaging, BTW, Electriciteit -

BTW-verlaging op energie, de beste sociale maatregel?

We staan er amper bij stil, maar tegenwoordig hebben we voor letterlijk alles energie nodig. “Levenscomfort komt tegenwoordig grotendeels uit het stopcontact”, schrijft socioloog Dirk Geldof in zijn boek “We consumeren ons kapot“. We vinden het zo vanzelfsprekend dat we soms vergeten dat niet alle mensen gelijke toegang hebben tot nutsvoorzieningen elektriciteit, gas en water.

woensdag 4 december 2013 19:10
Spread the love

Energiearmoede stijgt

Een groeiend aantal mensen kunnen hun facturen bij de commerciële elektriciteitsleverancier niet meer betalen en zien zich genoodzaakt een afbetalingsplan aan te vragen. Zo’n 106.178  gezinnen gingen in 2012 een afbetalingsplan aan bij hun commerciële energieleveranciers. Vaak zijn die afbetalingsplannen niet haalbaar, waardoor mensen geconfronteerd worden met de stopzetting van hun contract.

Door sociale uitsluiting vinden ze vaak moeilijk een nieuwe commerciële energieleverancier en komen ze bij de netwerkbeheerder terecht. In 2012 kregen 80.571 gezinnen hun elektriciteit van de netbeheerder beleverd. De prijs voor elektriciteit bij de netbeheerder bedraagt het gemiddelde van de prijzen bij de twee duurste commerciële leveranciers, dus duurder dan de gemiddelde prijs op de commerciële markt.

Ook bij de netwerkbeheerders voor elektriciteit vragen meer en meer mensen een afbetalingsplan aan. In 2012 waren er 27.381 afbetalingsplannen. Wanneer mensen bij de netwerkbeheerder hun afbetalingsplan niet kunnen nakomen, worden ze geconfronteerd met de plaatsing van een budgetmeter voor elektriciteit.

De budgetmeter

Eind 2012 waren er 44.039 budgetmeters voor elektriciteit actief in Vlaanderen. Dit is een opvallende stijging tegenover eind 2010 toen we 41.200 budgetmeters telden. Ook de prijs van elektriciteit en gas bij een budgetmeter ligt hoog en bedraagt het gemiddelde van de twee grootste (en duurste) commerciële energieleveranciers. Als je je budgetmeter voor elektriciteit niet kunt opladen en je hebt je noodkrediet opgebruikt, dan beland je op een levering van 10 ampère. Tien ampère is onvoldoende om een leven te kunnen leiden dat beantwoordt aan de menselijke waardigheid.

De distributienetbeheerder kan een dossier voor de lokale adviescommissie ( LAC )  brengen met de vraag om een afnemer af te sluiten van gas of elektriciteit. Wat elektriciteit betreft werden in 2012 zo’n 31.567 dossiers naar de LAC doorgestuurd, waarvan 26.948 dossiers effectief werden behandeld. In de meeste gevallen werd er beslist om niet volledig af te sluiten.

Bron: participatief beleidsproject ‘Energie en Armoede’ van Samenlevingsopbouw Antwerpen provincie i.s.m. verenigingen waar armen het woord nemen.

Oorzaken energiearmoede

Armoede en (dus ook energiearmoede) is een zeer complex probleem. Mensen in (energie)armoede ervaren sociale uitsluiting met structurele oorzaken op de levensdomeinen zoals huisvesting en energie, inkomen en tewerkstelling, onderwijs, maatschappelijke dienstverlening, gezondheidszorg, vrije tijdsparticipatie, rechtshulp, enz.

Er zijn tal van uitsluitingsmechanismen, maar ik wil er graag 3 aanhalen.

1. Inkomens onder de Europese armoedegrens

Mensen in armoede hebben een inkomen (hetzij uit werk, hetzij uit een sociale uitkering) dat zich onder de Europese armoedegrens bevindt. Tewerkstelling bij maatschappelijk kwetsbare mensen wordt vaak afgewisseld door (vaak lange) periodes van werkloosheid. Door deze onzekere inkomenssituatie moeten mensen onderaan de sociale ladder vaak pijnlijke keuzes maken en worden ze geconfronteerd met de opbouw van overlevingsschulden (huur, elektriciteit, verwarming, gezondheidszorg,…). Ook mensen met een inkomen net boven de Europese armoedegrens hebben meer en meer problemen met de betaling van deze facturen.

2. Structurele gebreken op het vlak van woonkwaliteit

Maatschappelijk kwetsbare mensen wonen in sociale woningen of private huurwoningen die tot het onderste segment van de private huurmarkt behoren. Deze woningen (vooral op de private huurmarkt) vertonen vaak structurele gebreken op het gebied van woonkwaliteit. De structurele gebreken die kunnen voorkomen zijn: groezelige en slecht verlichte gangen, te kleine huisvesting, versleten raamwerk, enkel glas, slecht sluitende ramen, rottend raamwerk, vochtplekken, schimmel op muren, het insijpelen van water via het plafond/dak, slechte isolatie, elektrocutiegevaar, gevaar op CO-vergiftiging, …
Deze structurele tekorten op het gebied van woonkwaliteit zorgen ervoor dat men net méér energie verbruikt om de ruimtes te verwarmen. Ook wonen diezelfde mensen vaak in wooneenheden waar er verwarmd wordt op elektriciteit, wat de elektriciteitsfactuur enorm doet oplopen.

3. De elektriciteitsprijs

De totale elektriciteitsfactuur bestaat uit een vijftal elementen: (1) De eigenlijke prijs per kWh elektriciteit die de commerciële energieleverancier of de netwerkbeheerder aanrekent. (2) Heffingen door de netwerkbeheerders (onderhoud netwerk, heffingen pensioenlasten medewerkers netwerkbeheerders, financiering sociale openbare dienstverplichtingen, groene stroomcertificaten, financiering beleid rationeel energieverbruik,…). De heffingen van de netwerkbeheerders maken zo’n 40% uit van de totale factuur. De financiering van de sociale openbare dienstverplichtingen (SODV, sociale maatregelen energiemarkt) is goed voor een 3 à 6 % van de eerder vermelde 40%. Aan de SODV’s zal het dus zeker niet liggen. (3) Heffingen door Fluxis/Elia. (4) Federale heffingen (nucleair fonds, financiering van de Commissie voor de Regulering van Elektriciteit en Gas (CREG), financiering  sociaal fonds, sociale klanten, …) . (5) Heffing van het BTW-tarrief.

Mensen in armoede verbruiken soms noodgedwongen veel energie, vooral op de private huurmarkt, door de slechte staat van de woningen. Maar de echte grote verbruikers zijn de mensen helemaal bovenaan de sociale ladder. Zij verbruiken het meeste energie. Cijfermateriaal van de VREG toont dit heel duidelijk aan.

Bovendien zitten we met een degressieve tarifering : hoe meer je verbruikt, hoe minder je voor een kWh elektriciteit betaalt. Of anders gezegd : De echte grootverbruikers, de rijken, betalen minder per kWh elektriciteit dan mensen in armoede en de middenklassers.

BTW-verlaging elektriciteit: een goede maatregel?

Eind november 2013 besliste de federale regering om een verlaging van de BTW op elektriciteit in te voeren. De maatregel gaat in een maand voor de verkiezingen van volgend jaar en wordt eind 2015 geëvalueerd .

Elektriciteit is een basisbehoefte. Het klinkt dus logisch om hier maar 6 % BTW op te heffen. En ja, op korte termijn kan een BTW-verlaging winst opleveren. De vraag is echter of dit de best mogelijke sociale maatregel is in de strijd tegen energiearmoede.

De heffingen door de netwerkbeheerders zijn geblokkeerd tot eind 2014, een maatregel van de federale regering. Intussen zijn de netwerkbeheerders hierdoor een schuld aan het opbouwen. Vanaf begin 2015 komt er een nieuwe tariefperiode. Je voelt het al aankomen. Aangezien de netwerkbeheerders met een schuld opgezadeld zitten, zullen ze die doorrekenen aan de afnemers ( huishoudelijke afnemers). De VREG ziet met andere woorden de bui al hangen.

De vraag is dus of een BTW-verlaging veel zal uithalen als de netwerkbeheerders vanaf 2015 hun taksen verhogen.

Bovendien moeten we ons de vraag stellen wie er het meest profijt heeft bij het invoeren van deze maatregel. Jawel, opnieuw de rijken. Zij verbruiken het meeste energie, betalen hier een lager tarief voor en besparen nog eens het meest dankzij deze BTW-verlaging. Qua Mattheüseffect kan dit tellen.

Positieve alternatieven

De bestrijding van energiearmoede vraagt een beleid dat zowel maatregelen neemt die op korte termijn effect hebben als maatregelen die het probleem van energiearmoede structureel en op lange termijn oplost, dit in samenspraak met mensen in armoede en hun verenigingen.

Progressieve tarifering

Een belangrijke stap in de strijd tegen energiearmoede is de invoering van een progressieve tarifering. Zoals eerder gesteld zitten we momenteel met een degressieve tarifering : de echte grootverbruikers, de rijken, betalen minder per kwh elektriciteit dan mensen in armoede en de middenklassers. Dit is sociaal en ecologisch onrechtvaardig en niet houdbaar. Bij een progressieve tarifering betalen de kleinverbruikers minder per kwh elektriciteit dan de grootverbruikers.

Bij een progressieve tarifering wordt de prijs opgedeeld in 3 delen: (1) Een  basisdeel dat voldoende moet zijn om een leven te kunnen opbouwen dat beantwoordt aan de menselijke waardigheid. Dit wordt aangeboden aan een lagere prijs dan nu het geval is. (2) Als je meer verbruikt dan het basisdeel moet je meer betalen. Voor het verbruik dat in schijf 2 zit moet je dan meer per kwh betalen dan bij het basisdeel.  (3) Als je in schijf 3 zit (de echte grootverbruikers) moet je voor die schijf 3 nog meer per kwh betalen dan in schijf 2.

Deze progressieve tarifering zal ervoor zorgen dat de echte grootverbruikers meer moeten betalen en dat de prijs per kwh voor personen die voldoende hebben aan het basisdeel (dat voldoende groot moet zijn) kan zakken.

Een ambitieus woningvernieuwingsprogramma

Daarnaast moeten we nog een aantal andere maatregelen nemen die er voor zorgen dat deze maatregel optimaal kan werken voor iedereen en het probleem op structurele en preventieve wijze op lange termijn aanpakt.

De verschillende overheden zouden  een groots en ambitieus woningvernieuwingsprogramma kunnen opzetten. Dit woonvernieuwingsprogramma – dat idealiter een looptijd moet kennen van minimaal tien jaar en een sterke impuls zal inhouden voor de bouwsector en energie-innovatieve bedrijven in Vlaanderen – dient zich in de eerste plaats te richten op de zwakste segmenten van de Vlaamse woningmarkt, zowel op de sociale als de private huurmarkt. Verder moet er oog zijn voor de eventuele knelpunten en weerstandsmechanismen die eigenaars ervaren bij het participeren aan dit ambitieusze woningvernieuwingsprogramma. Voor maatschappelijk kwetsbare eigenaars zijn doorgedreven maatgerichte vormen van trajectbegeleiding en voorfinanciering van het grootste belang. Het beleidsdocument ‘Naar een ambitieus beleid inzake energie en woonkwaliteit in Vlaanderen’ van Samenlevingsopbouw kan een richtinggever zijn. Zeker voor mensen in armoede, die vaak wonen in huizen met structurele gebreken op het vlak van woonkwaliteit en vaak ook verwarmen op elektriciteit, is ditvan groot belang. Bovendien moet er ook massaal geïnvesteerd worden om elektrische verwarming te vervangen door betaalbare en duurzame alternatieven.

Betere sociale diensten

In 2011 heeft het participatief project ‘Energie en Armoede’ van Samenlevingsopbouw Antwerpen i.s.m. verenigingen waar armen het woord nemen een uitgebreide evaluatie gemaakt van de sociale openbare dienstverplichtingen. Hieruit bleek dat de huidige sociale openbare dienstverplichtingen onvoldoende zijn. Daarom pleiten Samenlevingsopbouw en het Netwerk tegen Armoede voor een versterking van de sociale openbare dienstverplichtingen. Laten we hier werk van maken.

Hogere uitkeringen

Tot slot moeten we afstappen van de neoliberale logica dat sociale uitkeringen zo laag mogelijk moeten zijn. Meer dan ooit is er nood aan het optrekken van alle sociale uitkeringen tot boven de Europese armoedegrens voor zij die (tijdelijk) uitgesloten worden op de arbeidsmarkt.

Een eventuele BTW-verlaging kan alleen werken als we ook massaal investeren in de structurele woonkwaliteit van huisvesting, een progressieve tarifering invoeren, ervoor zorgen dat mensen een inkomen hebben met de Europese armoedegrens als ethische ondergrens, en de de sociale maatregelen op de energiemarkt versterken. Indien niet, bestendigt een BTW-verlaging het Mattheüseffect in onze samenleving.

Jo Fobelets is sociaal agogisch werker, actief rond het thema armoede en sociale uitsluiting en lid van Groen

take down
the paywall
steun ons nu!