De bedrijfswereld redeneert omgekeerd: een sterke defensie-industrie heeft een fors veiligheidsbeleid nodig dat gebruik maakt van het tuig dat die industrie produceert. Sterker nog: de defensie-industrie is enkel winstgevend wanneer ze haar wapens en diensten aan vele partijen overal ter wereld kan verkopen. Beleids- en bedrijfskringen kunnen het op die manier goed met elkaar vinden. Maar, wie stuurt hier wat? Het bedrijfsbelang is niet eenieders belang. De deur staat open voor een Europees buitenlands beleid dat op maat gesneden is van de defensie-industrie, en er zelfs door gedicteerd wordt.

Tijd voor reactie. Vredesactie neemt de handschoen op en plant een nieuwe campagne. Wie volgt? Informeer u alvast en kom op 17 januari in Antwerpen kijken naar de film ‘The Brussels Business’ of schrijf je in voor de ‘Lobbytoer’ op 17 februari in Brussel. Meer informatie onderaan dit artikel.

Wat is er mis met de EU?

Het is geen toeval dat de EU de taal van de bedrijfswereld spreekt. In het hart van de EU zit een economisch project: de eengemaakte interne markt. Deze moet zorgen voor economische reuzen die de concurrentie aankunnen met hun tegenhangers uit de VS, China en Japan. De EU luistert graag naar de belangenbehartigers van het bedrijfsleven. Zij weten immers beter dan wie ook wat de vorming van grote bedrijven in de weg staat. En wie anders dan de bedrijven zelf hebben het beste zicht op de concurrentiepositie van de Europese bedrijven op de wereldmarkt?

De Europese instellingen in Brussel werken als een magneet op bedrijven en hun belangenbehartigers. Naar schatting 15.000 tot 30.000 individuen houden zich dagelijks bezig met lobbyen of het beïnvloeden van het besluitvormingsproces. De kunst is om er zo vroeg mogelijk bij te zijn: nog voor er sprake is van wetteksten of beleidsvoorstellen proberen lobbyisten de agenda van allerlei voorbereidende vergaderingen te kennen, te bepalen en naar de hand te zetten van hun broodheren.

Via allerlei evenementen, etentjes en lezingen probeert de bedrijfswereld een zo goed mogelijk contact te onderhouden met de ambtenaren, EU-commisarissen en EU-parlementairen. Dat is belangrijk om hen zo vertrouwd mogelijk te maken met de ideeën van de bedrijfswereld. En als er uiteindelijk beleidsvoorstellen komen die nog niet helemaal je dat zijn, kan een juristenkantoor altijd amendementen schrijven die met plezier door sommige EU-parlementariërs worden ingediend. Logischerwijs heeft degene met de meeste middelen de meeste mogelijkheden om het beleid naar zijn hand te zetten.

Het doel om van de EU ‘de meest competitieve economie ter wereld te maken’ zet op die manier de deur wagenwijd open voor een geprivilegieerde behandeling van de bedrijfswereld. In de praktijk wordt dat pijnlijk duidelijk: in tegenstelling tot het gemak waarmee vertegenwoordigers uit de bedrijfswereld worden beschouwd als expert of belanghebbende, wordt het maatschappelijke middenveld vaak stiefmoederlijk behandeld of beschouwd als een lastige luis in de pels.

Buitenlands- en veiligheidsbeleid

Defensie is een sector waarin bedrijfsbelangen en overheidsbeleid altijd al verstrengeld waren. De defensie-industrie is sterk afhankelijk van de overheden: deze plaatsen immers de belangrijkste bestellingen en bepalen het wapenexportbeleid. Veel belangrijke Europese spelers zijn nog steeds gedeeltelijk in overheidshanden (EADS, Finmeccanica, Thales). Vanwege de verwevenheid met nationale belangen kreeg de defensie-industrie lange tijd een aparte behandeling op EU-niveau. De regels voor de interne markt golden niet voor hen. Maar ook hier speelde de onverbiddelijke concurrentie: om competitief te blijven en geen onderaannemer van Amerikaanse bedrijven te worden, moest ook de Europese defensie-industrie zichzelf herorganiseren in grote conglomeraten.

Twee decennia van trans-Europese fusies en overnames hebben geleid tot een klein aantal machtige militaire multinationals. Bovenaan de lijst staan de ‘Grote Vier’ (BAE Systems, EADS, Finmeccanica en Thales), die de Europese markt beheersen. Samen staan ze in voor twee derden van de Europese militaire omzet, die in 2009 opliep tot 88 miljard euro.

De grote Europese wapenproducenten hebben een aanzienlijk marktaandeel, niet alleen in Europa maar ook in de grote exportmarkten zoals China en het Midden-Oosten. Onder meer door de drastische verhoging van de Duitse wapenexporten (tot 96 procent van 2001-2005 tot 2006-2010) heeft de EU uiteindelijk de VS en Rusland voorbijgestoken als grootste wapenexporteur ter wereld. Eenendertig West-Europese wapenbedrijven behoren vandaag tot de 100 grootste wapenproducenten ter wereld en de winstcijfers in deze sector zijn zelfs hoger dan die van vergelijkbare industrieën.

Bedrijven zoals EADS of Finmeccanica zijn niet uitsluitend afhankelijk van de traditionele militaire markt voor tanks, gevechtsvliegtuigen en dergelijke. Ze produceren ook civiele en militaire satellieten en andere ruimteapparatuur en richten zich op de ‘interne veiligheids’(‘homeland security’) markt, die sinds de aanvallen op New York, Madrid en Londen sterk is gegroeid. De omvang van deze globale ‘interne veiligheids’ markt, waaronder technologie voor antiterrorisme, de bescherming van ‘kritische infrastructuur’, grenscontroles en operaties bij rampen, werd in 2009 geschat op rond de 100 miljard euro.

Wapenverkopen worden sterk politiek bepaald, hangen af van de wil van regeringen om grote delen van hun budget te spenderen aan bewapening. Politieke motivaties zoals een interventionistisch buitenlands beleid, angst voor potentieel agressieve buren en andere veronderstelde bedreigingen zijn bepalend voor de vooruitzichten op de veiligheids- en defensiemarkten.

Hoewel de militaire budgetten in Europa momenteel stagneren of dalen, door de crisis, valt het op dat in vergelijking met andere overheidsuitgaven, op defensie over het algemeen minder wordt bezuinigd dan in andere sectoren. Bovendien plannen de meeste EU-landen de reductie van hun legers vooral om personeelskosten te besparen, terwijl ze de aankoopprojecten voor nieuwe wapensystemen behouden.

At your service!

De EU verwerft een steeds grotere invloed op het dagelijks leven. De financieel-economische crisis en de gevolgen ervan maken dit meer dan ooit duidelijk. De logica waarbij de winstgevendheid en competitiviteit van economische sectoren bepalend zijn voor het beleid dat gevoerd wordt, vinden we niet alleen terug in het veiligheidsbeleid. We zien het ook in het landbouwbeleid, de regulering van de financiële sector en in het wetenschapsbeleid. Op al die beleidsdomeinen is de invloed van het bedrijfsleven op de besluitvorming buiten verhouding groot.

Als we een stem willen veroveren in om het even welk Europees beleidsdomein, zullen we dáár moeten gaan staan waar het beleid vorm krijgt. Dat wil zeggen: tussen de lobbyisten en de beleidsmakers. Vredesactie werkt daarom aan een campagne met geweldloze actiemodellen die ook door andere organisaties gebruikt kunnen worden om binnen hun expertisedomein deze logica in vraag te stellen en alternatieven op de kaart te zetten. Wordt vervolgd…

U bent van harte uitgenodigd
Informeer u alvast en kom op 17 januari naar de vertoning van ‘the Brussels Business’, en op 17 februari naar de Lobbytoer.

De documentaire ‘the Brussels Business’ zoekt een antwoord op de vraag ‘Who runs the European Union?’ en is op 17 januari om 20u te zien in de Permeke Bibliotheek in Antwerpen (inkom 4 euro).

De Lobbytoer is een alternatieve stadswandeling langs de groepen die Europa militair kleuren, op 17 februari om 14u in Brussel. Deelname aan de wandeling is gratis, inschrijven noodzakelijk via lene@vredesactie.be