Het langverwachte mobiliteitsplan voor de Brusselse Vijfhoek is
bekend. In 1998 is de heraanleg van de centrale lanen tussen De
Brouckère en het Fontainasplein, het centrum van Brussel, voor het
eerst aangekondigd. Nu, zestien jaar later, hebben schepen van Mobiliteit
en Openbare Werken Els Ampe en burgemeester van de stad Brussel Yvan
Mayeur de knoop doorgehakt: ze gaan de voetgangerszone rondom de
Grote Markt twee keer zo groot maken. 

Dat betekent een verbod op auto’s op het Beursplein, in de
Ortsstraat en in de Devauxstraat. Straks komen autobestuurders via
een bestemmingslus in één rijrichting – een zogenaamde miniring die
parallel loopt aan de centrale lanen – uit op vier grote nieuwe
ondergrondse parkings die gebouwd gaan worden op maximaal vijf
minuten loopafstand van het verdubbelde winkel-wandelgebied.

In enkele andere wijken, waaronder de Zavelwijk en de Marollen,
wil het stadsbestuur kleinere verkeersvrije zones aanleggen. Daarbij
worden de bestaande gewestelijke fietsroutes in de Vijfhoek aangevuld
met lokale fietsroutes. Met dit mobiliteitsplan hoopt het Brusselse
stadsbestuur het stadscentrum aantrekkelijker en beter bereikbaar te
maken voor iedereen.

Brusselaars in verzet 

Maar lokale inwoners, handelaren en organisaties voorspellen juist
een veel grotere verkeersdrukte in het hart van de stad. Velen van
hen hebben zich verenigd in het platform Pentagone, dat zich verzet
tegen de heraanleg van de centrale lanen. Hun grootste bezwaren zijn
dat het mobiliteitsplan nog meer auto’s naar de stad uitnodigt, de
luchtkwaliteit verslechtert en onder de Europese norm uitkomt, en dat
er niet met de burgers is overlegd.

De bewoners hoorden vooral via de pers over de belangrijkste
principes achter de heraanleg. Dat is in tegenspraak met de Europese
richtlijn, die oplegt dat ‘de mening van bewoners volledig in
overweging moet worden genomen’ vanaf het moment dat een plan ‘een
aantoonbare impact heeft op de omgeving’, aldus het platform van
lokale inwoners en handelaren. De stad organiseert nu wel een
zogenaamd participatietraject en heeft het plan voorgesteld aan de
gemeenteraad. Maar van echte inspraak valt hier volgens hen moeilijk
te spreken.

Verschuiving van de autodruk 

“Een grotere voetgangerszone creëren is goed, maar houd
centrale lanen open voor auto’s en sluit de kleine straten af. Het
is niet de bedoeling dat je de grote straten autovrij maakt en de
kleine volduwt met auto’s. Dat is de wereld op zijn kop”, zegt Jo
Struyven, bestuurslid van Comité de défense des habitants de
Bruxelles-Centre, een van de organisaties die zich bij platform
Pentagon heeft aangesloten.

Schepen Els Ampe stelt dat de angst voor een grotere
verkeersdrukte niet klopt met de realiteit. “Mechelen heeft ook een
verkeersvrije zone ingevoerd en toch is het autoverkeer er niet
toegenomen. Dertig procent op de centrale lanen is transitverkeer van
noord naar zuid. Dat gaat er helemaal uit, zodat het lokale verkeer
meer ruimte heeft en het bestemmingsverkeer vlotter verloopt.”

Het transitverkeer gaat naar de kleine ring. En om te voorkomen
dat de kleine ring door het extra verkeer vast komt te zitten, zal
het stadsbestuur de vijf kruispunten – die van de kleine ring de
zogenaamde vijfhoek maken – vereenvoudigen. “Er zullen zelfs
kruispunten ondergronds gebracht worden, zoals op het Louizaplein, om
het verkeer vlot te laten rijden”, zegt Ampe.  

Maar ook de groene oppositie binnen de Brusselse gemeenteraad is
bang voor de negatieve gevolgen. “Met de keuze voor een miniring en
nieuwe parkings vermindert de autodruk en de overlast niet, maar
wordt deze een paar honderd meter verschoven. Burgemeester Mayeur
organiseert zo het sluip- en transitverkeer in de woonwijken van onze
stad. De nieuwe parkings zijn een grote uitnodiging voor iedere
bezoeker die met de auto komt om vooral te blijven doorrijden tot in
het centrum”, leggen Bart Dhondt en Mary Nagy van Ecolo-Groen Stad
Brussel uit. 

Stofzuigerwerking van parkings 

De parkings zijn volgens lokale inwoners en handelaars helemaal
niet nodig. De Vijfhoek beschikt al over bijna 20.000
parkeerplaatsen, een van de hoogste gemiddelden per inwoner /
arbeidsplaats van Europa. Met de nieuwe parkings komen er 1600
plaatsen bij, “terwijl er nu al 6000 à 7500 bestaande
parkeerplaatsen niet bezet zijn”, aldus de gemeenteraadsleden van
Ecolo-Groen.

Schepen Els Ampe legt uit dat de parkings juist geen stofzuiger zijn die
extra auto’s naar het stadscentrum trekken, maar een oplossing voor
de wekelijkse piekmomenten, waarop bestaande autobestuurders geen
parkeerplek kunnen vinden. “Op maandag- of dinsdagmiddag zijn er
veel lege plekken, maar op de vrijdag- en zaterdagavond zoeken velen
lange tijd naar een parkeerplaats, met als gevolg dat veel mensen de
stad verlaten door het drukke zoekverkeer.” Bovendien bieden de
parkings een uitkomst voor de illegaal geparkeerde auto’s.

“De auto krijgt nog altijd een voorkeursbehandeling”, vindt
het platform Pentagone. “Het doel van het stadsbestuur is dat het
centrum hypertoegankelijk is voor de privé-auto. Dit zorgt voor een
onhoudbare druk op de leefkwaliteit in de woonstraten.” Het
Brusselse stadsbestuur wil volgens hen alleen maar de commerciële
aantrekkelijkheid en de autobereikbaarheid verhogen.  

Toeristenattractie 

Het alternatief van de lokale inwoners en handelaren is om andere
zones autovrij te maken, maar de centrale lanen open te houden.
Struyven: “Persoonlijk hebben we het idee dat de lanen die nu
autovrij worden, het verlengstuk zijn van het biermuseum dat in de
Beurs gaat komen. Kwalitatieve bewoning lijkt niet hoog op de agenda
te staan van het stadsbestuur.” 

De groene oppositie vindt dat het stadsbestuur de bewoners van de
Vijfhoek reduceert tot tweederangsburgers. Dhondt en Nagy: “Van de
beloofde participatie komt niets terecht. Het centrum wordt een
toeristenattractie, inclusief treintje.” Een elektrisch treintje
moet voetgangers gratis vanaf de rand van de voetgangerszone naar de
Beurs of de Grote Markt vervoeren.  

Alles draait om het toerisme stelt ook Struyven. “Om het
toerisme aan te porren, wil men de centrale laan bij het Beursplein
hebben om er de kerstmarkt onder te brengen en verschillende andere
evenementen te organiseren die gelinkt zijn aan het biermuseum.”

Schepen Els Ampe geeft toe dat toerisme belangrijk is. “Brussel
heeft een jeugdwerkloosheid van ongeveer 30 procent.” Door de
creatie van extra ruimte voor handel en horeca hoopt het stadsbestuur
nieuwe jobs voor hen aan te trekken. “Maar op de eerste plaats
komen de inwoners van de wijk”, zegt Ampe. “We vragen hen om
eerst de veranderingen te durven ervaren en tijdens de evaluatie te
kijken wat er beter kan.”  

Testfase 

Omdat de plannen ingrijpende gevolgen hebben voor de
mobiliteitsgewoonten van de Brusselaars en bezoekers, gaan de
wijzigingen in verschillende fases in. Als eerste start het
stadsbestuur met een testfase van acht maanden. Ongewenste effecten
van het nieuwe mobiliteitsplan kunnen dan worden opgemerkt en
aangepast. Vanaf 18 juli 2015 beginnen de aanpassingen van de
rijrichtingen en de uitbreiding van de voetgangerszone.  

Struyven is het ermee eens dat de boulevard een nieuwe impuls
nodig heeft. “De kwaliteit van de handelszaken op de boulevard
strookt niet met de prachtige architectuur van de gebouwen waarin ze
zich bevinden. Maar men moet eerst bepalen wat voor een
mobiliteitsplan er nodig is en dan pas op basis daarvan kijken waar
het beste een voetgangerszone kan komen. Het stadsbestuur deed het
andersom. Zij keken eerst waar ze een voetgangerszone willen hebben,
en hebben vervolgens een mobiliteitsplan ontwikkeld. Zo wordt het
probleem verlegd naar de omliggende drukbezette straten. Dat werkt
niet.” 

Luchtvervuiling 

Niet alleen de verkeersdrukte, maar ook de luchtvervuiling gaat
het stadsbestuur met dit plan niet tegen, klinkt het bij de
tegenstanders. Ieder jaar overschrijdt België de maximum toegestane
normen fijn stof in de lucht. Ook in Brussel. De Europese Commissie
en OESO hebben België hier al meerdere malen op aangesproken. “Elke
Belg verliest dertien maanden van zijn levenskansen als gevolg van de
luchtvervuiling”, aldus platform Pentagone. “Met dit
mobiliteitsplan neemt Brussel vandaag geen beslissing om die trend te
keren.” 

Actie voor het Vossenplein 

Tegenstanders laten het er niet bij zitten. Maandag 1 december
lanceert de gemeenteraad de oproep voor kandidatuurstelling voor de
bouw en exploitatie van de parking onder het Vossenplein. Lokale
inwoners, handelaren en organisaties verzamelen zich om vier uur ’s
middags bij de gemeenteraad op de Grote Markt om een signaal te geven
aan de politici tegen deze plannen.