De Braziliaanse krant O Globo onthulde, op basis van de verklaringen van voormalig CIA- en NSA-medewerker Edward Snowden, dat de Amerikaanse spionage in Brazilië omvangrijk is. Volgens Marcos Azambuja, expert internationale betrekkingen, gebeurt het onderscheppen van telefoon- en e-mailverkeer er op zo’n grote schaal “dat je in het verleden moeilijk iets vergelijkbaars vindt”, zegt hij.
John le Carré
“Vroeger richtte spionage zich op een bepaald doelwit. Het was bijna een ambachtelijke activiteit”, zegt Azambuja, die de Braziliaanse delegatie bij de VN in Genève leidde en ook ambassadeur was in Argentinië en Frankrijk. “Vandaag lijken de romans van John le Carré in de middeleeuwen geschreven te zijn. Zowel kwalitatief als kwantitatief is er een enorme sprong gemaakt in de spionage.”
Brasilia heeft de Amerikaanse ambassadeur om uitleg gevraagd. Er is ook een onderzoek gestart naar de medeplichtig van telecomoperatoren in Brazilië zelf.
Maar veel lijkt Brazilië niet te kunnen uitrichten, gaf defensieminister Celso Amorim toe in het parlement. Cyberdefensie staat in Brazilië nog in de kinderschoenen, zei hij. Dit jaar was er op dit departement 33 miljoen euro begroot, een kwart van wat bijvoorbeeld Groot-Brittannië daarvoor vrijmaakt.
Cyberdefensie
De documenten die O Globo publiceerde, geven aan dat de National Security Agency (NSA) en buitenlandse bedrijven mensen op Braziliaans grondgebied in de gaten houden.
In januari alleen werden in Brazilië 2,3 miljard telefoongesprekken en e-mails gecontroleerd. Daarmee is Brazilië een van geprefereerde doelwitten van Washington, samen met China, Rusland, Iran en Pakistan. Bovendien was Brasilia tot 2002 een basis voor satellietspionage voor de NSA en CIA, een “voorrecht” dat slechts vijftien andere plaatsen in de wereld genoten.
“Ik ben verbaasd dat Brazilië, dat toch marginaal is in de strijd tegen het terrorisme, zo sterk in de kijker liep”, zegt Azambuja. Het zou nog erger zijn mocht de spionage “minder gerechtvaardigde” doelstellingen hebben.
Relaties met Iran
Brazilië is vandaag de zesde economie ter wereld, met grote oliereserves, nucleaire technologie, een dynamische luchtvaartindustrie en belangrijke bedrijven in het buitenland, onder meer in de olie-, mijnbouw- en bouwsector.
Volgens Clóvis Brigagão van de Candido Mendes-universiteit in Rio de Janeiro kan het motief voor de verregaande spionage “de onafhankelijke houding van Brazilië in de internationale politiek” zijn. Washington kan in het land “een nieuwe denkbeeldige vijand gezien hebben” omdat het aanspraak maakte op de permanente zetel in de VN-Veiligheidsraad en zich anders opstelde ten aanzien van Turkije en Iran.
Volgens Celso Pereira van de Federale Universiteit van Rio de Janeiro heeft de spionage met het politieke en economische gewicht van Brazilië te maken. “De Braziliaanse regering is niet onverantwoordelijk, ze onderhoudt normale relaties met Iran en de Arabische landen.” Ze heeft ook “nauwe banden met Venezuela, Ecuador en Bolivia”, allemaal landen die “belangrijke geschillen hebben met de Verenigde Staten.”
Pereira is pessimistisch. “In Zuid-Amerika hebben we niet de technologische omstandigheden die de Verenigde Staten hebben om te spioneren en aan contraspionage te doen. Dit gaat niet stoppen.”
