Braziliaanse soja-export verdrijft duizenden boeren van hun land

Braziliaanse soja-export verdrijft duizenden boeren van hun land

De oprukkende sojavelden in het Braziliaanse Amazonegebied hebben duizenden boeren van hun gronden verdreven. Grote producenten palmden die in.

maandag 7 december 2015 16:06
Spread the love

In het westen van de Braziliaanse deelstaat Pará, midden in het Amazonegebied, draait de export van soja op volle toeren. Rond de havenstad Santarém, waar de rivier Tapajós in de Amazone uitmondt, liggen bijna niets dan velden, alleen hier en daar nog onderbroken door wat bossen.

Tractoren en machines van de laatste generatie – een enorm contrast met het rudimentaire gereedschap van de boeren in de buurt – zijn volop de velden aan het omploegen zodat in januari 2016 soja kan worden gezaaid.

Ontbossing

José de Souza, een boer die 9 hectare heeft in de gemeente Belterra, zucht. “Soja komt de grote producenten ten goede, de kleine boer heeft niets dan nadelen. Door de ontbossing krijg je droogte, vroeger had je hier een aangename temperatuur, maar nu is het hier bijzonder warm, het is niet om uit te houden.”

Zijn bananenplantage heeft de warmte niet overleefd. Gelaten geeft hij zijn schaarse kolen en uien water. Zoals zoveel andere boeren wordt hij omsingeld door de oprukkende sojavelden van Santarém en de buurgemeenten Belterra en Mojuí dos Campos.

Volgens het stadsbestuur van Santarém is van de 740.000 hectare landbouwgrond in de regio reeds 60.000 door soja ingenomen. Een onderschatting, stelt Raimunda Nogueira, rector van de Federale Universiteit van West-Pará. “Op ongeveer 112.000 tot 120.000 hectare is het grondgebruik veranderd. Dat zijn nu sojaplantages geworden.”

Chemische producten

Met de soja kwam het sproeien. “De sojavelden brengen veel ziektes mee”, zegt De Souza. “Door het gif waarmee ze die bestrijden komen die ziektes ook naar onze kleine plantages.” Deze chemische producten zijn schadelijk voor de grond, de gewassen en de dieren, weten boeren in deze streek.

“De gewassen sterven en doordat de grond onvruchtbaar is geworden moeten wij onze grond verkopen”, deelt Jefferson Correa van de organisatie Fase Amazonia mee. Precieze cijfers bestaan niet maar men kan niet anders dan vaststellen dat het aantal huid- en luchtwegaandoeningen bij de lokale bevolking fel is toegenomen.

Weggetrokken

Door deze situatie is al 65 procent van de boeren uit Belterra weggetrokken, zegt Selma da Costa van de vakbond van landarbeiders van Belterra. “Uiteindelijk vertrekken ze, want wie kan de stank van die pesticiden verdragen? Niemand. De mensen worden ziek. Vaak voelen zwangere vrouwen zich slecht zonder te weten waarom.”



Eenmaal ze van hun land verdreven zijn, wacht dit landbouwersgezin enkel bittere armoede (Nigel Dickinson/WWF)

“Ze hebben hun grond verkocht omdat ze geen andere uitweg meer zagen. Ze hebben hun grond cadeau gedaan, zeggen we altijd, want ze hebben hem zo goed als gratis aan de grote producenten gegeven, in de hoop dat het hen beter zou gaan, dat ze een mooi huisje in Santarém zouden kunnen bouwen. Daar kunnen ze echter het hoofd niet boven water houden omdat ze er niets kunnen produceren.”

Rond het jaar 2000 was grond hier nog zeer goedkoop, zegt Correa. Sommigen hebben 100 hectare verkocht voor 1000 tot 2000 euro.Nadien hebben ze daar spijt van gekregen. “Ze trokken naar de stad, gaven al hun geld uit, maar zonder diploma of opleiding konden ze alleen maar terug naar het veld, waar ze nu werken in dienst van zij die hun grond gekocht hebben.”

Anderen overleven in de buitenwijken van Santarém als ambulante verkopers of in een of andere informele baan. “De landbouwers hadden hun eigendom, hun eigen eten – bonen, rijst, bloem, vis, wild – en dat hadden ze niet langer toen ze naar de stad gingen”, zegt Claudionor Carvalho van de federatie van landarbeiders van Pará. De prostitutie in de buitenwijken van de stad is toegenomen “omdat de gezinnen helemaal niet waren voorbereid op deze realiteit.”

Grootste soja-exporteur

De opmars van de sojateelt begon vijftien jaar geleden met de bouw van een graanhaven in Santarém door de Amerikaanse granenmultinational Cargill. Door de goede ligging aan de rivieren konden soja en andere granen van hieruit rechtstreeks per schip naar de Atlantische Oceaan.

Brazilië is de grootste soja-exporteur ter wereld. Het is ook de op een na grootste sojaproducent. Braziliaanse soja gaat onder meer naar Europa en China. De deelstaat Mato Grosso, die aan de deelstaat Pará grenst, is de grootste sojaregio van Brazilië, maar de afstand naar de overbezette havens in het zuidoosten van het land, onder meer Santos in São Paulo, is ongeveer 2000 kilometer. De haven in Santarém moest die afstand halveren en zo ook de kosten verkleinen.

Honderden sojaproducenten gelokt

De silo’s kunnen tot 120.000 ton opslaan, het dubbele van wat gepland was, en dat heeft honderden sojaproducenten uit andere delen van het land gelokt. Ineens wilde iedereen landbouwgrond in de omgeving van Santarém kopen, met grote prijsstijgingen als gevolg.

Een van die nieuwkomers was Luiz Machado, die met zijn gezin uit Mato Grosso hiernaartoe kwam. “We hadden 90 hectare maar hebben die verkocht om hier een grotere eigendom te kopen aangezien de grond goedkoper was. Bovendien zouden we dichter bij de haven zitten, waardoor ook de prijs voor ons product zou verbeteren.”

Ontbossing

Machado zegt dat de koop legaal was en dat hij het resterende bos rond zijn terrein intact heeft gelaten. Veel anderen kandidat-sojaboeren kochten echter illegaal en vernielden grote stukken bos, zegt Cándido Cunha van het Nationaal Instituut voor Landbouwhervorming.

In 2006 werd een sojamoratorium van kracht: verenigingen van producenten, die vaak aan Cargill gelieerd waren, verbonden zich ertoe geen soja uit ontbost gebied meer te commercialiseren.

De ontbossing verminderde tijdelijk, maar nadien nam ze weer toe omdat de landbouwers die hun grond hadden verkocht naar nieuw, ongerept terrein trokken. Daarbij werden veel documenten vervalst, zegt Cunha.

Bron: Soja, un fruto exótico de la Amazonia brasileña

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!