Na mijn uitleg over de geschiedenis van het veevoer en de (inter)afhankelijkheid Brazilië-Europa is het tijd voor een debat met de zaal. Een man had een interview op de radio gehoord en stapte prompt naar de universiteit.

Hij is landbouwingenieur, werkte voor een chemisch bedrijf, nadien voor het onderzoekscentrum van de federale overheid (Embrapa) en is nu raadgever inzake dierenvoeding van runderen.

Food for Peace

Blijkbaar bracht de uitleg over het Amerikaanse programma van ‘Food for peace’ (1) de goede man opnieuw bij zijn jeugd. Hij vertelt: “In de jaren zestig schonk de VS inderdaad graan aan Brazilië. Als kind maakte ik mee dat het graan aan de kerk in Goiás Velha werd gegeven. De kerk leverde het graan aan de bakkers en zij zorgden dat we brood hadden.”

“Dankzij deze graanhulp konden wij ons ontwikkelen. Zo konden we zelf een agroindustrie opbouwen en nu hoor ik dat wij onze kippen goedkoop kunnen leveren aan Afrikaanse volkeren. Wel, ik ben daar trots op! Zoals wij indertijd konden beginnen, dankzij het buitenlandse graan, zo kunnen nu de Afrikanen landbouwtechnieken van ons overnemen en zich ontwikkelen.”

Stilte in de zaal. De uitleg voordien was er juist op gericht om duidelijk te maken dat het ‘Voedsel voor vrede’-programma van de Verenigde Staten heel strategisch de Pax Americana oplegde en nu nog oplegt. Het werd het begin van het Amerikaanse model van produceren en consumeren, zowel in Europa als in Brazilië en in andere landen.

Europa had al de ervaring opgedaan met het Amerikaanse Marshallplan na de Tweede Wereldoorlog. Het tot ‘derde wereld’ gemaakte deel van de wereld krijgt sinds de jaren vijftig het graan van Food for Peace over zich heen.

De film van de ‘Gekke Kippenziekte’ (2) toont nochtans glashelder aan dat de goedkope, ingevroren kippen van Brazilië en Europa de plaatselijke economie en cultuur in diverse Afrikaanse landen vernietigt. Hoezo ‘ontwikkeling’? Nu Brazilië een economische grootmacht aan het worden is, krijgt ze gelijkaardige imperiale trekjes. “Brazilië is trots dat het de magen en de auto’s van de wereld zou kunnen voeden. Wij hebben deze exportroeping. Is dat niet mooi?”

Een andere man uit de zaal vult aan: “In die periode dat de tarwe ons overspoelde, stopte de kleinschalige verwerking van maniok. Ik ben afkomstig van Espirito Santo. Daar waren heel veel bedrijfjes die maniok verwerkten, op basis van waterkracht. Zoals u uitlegde, is de broodcultuur op basis van tarwe ons opgedrongen.”

“Brazilië is trots dat het de magen en de auto’s van de wereld zou kunnen voeden. Wij hebben deze exportroeping. Is dat niet mooi?”

“Alleen Zuid-Brazilië kan nu tarwe telen. De grote volumes worden ingevoerd vanuit de Verenigde Staten en Argentinië. De broodcultuur vervreemdt ons en maakt ons structureel afhankelijk van import. Nochtans behoort maniok tot ons basisvoedsel. Bovendien bevat het groen van de plant veel proteïnes. Dat is ideaal als dierenvoeding.”

Belastingsysteem bevordert export

Ik mijmer verder: “Het is niet dat we per se tegen handel en export moeten zijn, maar voedselsoevereiniteit is toch wel iets anders dan kippen die als symbool van globalisering elders culturen vernietigen. Of is het normaal dat importland Brazilië anno 2010 vanuit de deelstaat Paraná tarwe uitvoert naar tarwe-exporteur Frankrijk?”

“Paraná voert jaar na jaar meer en meer tarwe uit. Als de manieren van eten in Goiás dan toch veranderd zijn en de mensen tarwebrood eten, waarom voert Paraná dan tarwe uit, terwijl het land structureel miljoenen tonnen moet invoeren?”

“Zou het kunnen dat het belastingsysteem deze anomalie verklaart? Sinds 1996 kent Brazilië de ‘wet-Kandir’: onverwerkte (bv. tarwe en soja) of halfverwerkte (bv. eucalyptuspulp) bulkproducten kunnen zonder belasting te betalen het land verlaten. Als deze producten van deelstaat naar deelstaat worden getransporteerd, moet er wel belasting op worden betaald. Versterkt deze wet niet in extreme mate het landbouwexportmodel?”

“Gecombineerd met het feit dat er in de Europese Unie sinds 1962 geen belasting meer wordt betaald op de import van oliehoudende gewassen, brengt dit met zich mee dat de EU extreem afhankelijk werd gemaakt van (te) goedkope proteïnen van overzee: 39 miljoen ton soja, waarvan 20 miljoen ton uit Brazilië. Het gaat dikwijls om wetten en internationale verordeningen gesneden op maat van de groten der aarde: Nestlé, Cargill en co.”
 
“Hetzelfde Nestlé dat in Goiâna het departement landbouw van de Federale Universiteit sponsort. Hetzelfde Cargill dat aan de eeuwenoude universiteit van Leuven heel wat lonen verzekert. En laat ons last but not least Monsanto niet vergeten.”

“Anno 1997, middenin het hevige dispuut over de genetisch gewijzigde organismen (GGO’s) openbaarde Wervel dat een debat aan de Vrije Universiteit Brussel over de ‘objectiviteit van de wetenschap’ betaald werd door Monsanto. Via het lobbybureau Interel. ‘Via’, om het opgezet spel onzichtbaar te maken. Vandaar de ‘openbaring’.” (3)

De dochter van de agrônomo is ook in de zaal. Ze vertelt dat de generatie van haar vader opgegroeid is tijdens de periode van de militaire dictatuur (nvdr: Brazilië werd van 1964 tot 1985 door militairen bestuurd, zoals toen vele andere Latijns-Amerikaanse landen, meestal met actieve steun uit de VS).

Aan de universiteiten werden vakken zoals geschiedenis en filosofie geschrapt. Een louter technische vorming, gestoeld op de Amerikaanse ideologie van de vooruitgang, maakt dat de grote meerderheid van deze mensen niet anders meer kàn denken.

“We zaten in de miserie. Als we het Amerikaanse model kopieerden, dan geraakten we eruit. Terwijl de dependentietheorie juist aantoont dat de periferie (bv. Brazilië) moet zorgen voor goedkope grondstoffen voor het centrum.”

“De conservatieve modernisering voltrok zich eerst op het platteland en nu volop in de steden. Het consumentisme viert nu hoogtij: ieder zijn auto, ieder haar GSM, met zijn allen samen naar de fastfood en Coca Cola drinken. Het consumptiemodel van Europa en Amerika is een icoon geworden. Een icoon om te aanbidden en na te volgen.”

De dependentietheorie is niet achterhaald, maar met de opkomende groeilanden (Brazilië, China, India, Rusland) liggen de kaarten toch net iets anders dan 40 jaar geleden.

De Braziliaanse kippen, de Braziliaanse suiker en ethanol zorgen nu evengoed voor ontwrichting van de economie en de cultuur in andere continenten. Het mag dan nog dikwijls buitenlands kapitaal zijn dat hier de ethanolfabrieken neerpoot, de eigen Banco do Brasil financiert volop de agronegócio om de wereldmarkten te veroveren.

Noemde minister van Landbouw Rodrigues de internationale landbouwmarkt niet de ‘Derde Wereldoorlog’ die Brazilië moet winnen? (4)

Luc Vankrunkelsven, Goiâna, 26 mei 2010.

Luc Vankrunkelsven is medewerker bij Wervel vzw. Hij schreef al verschillende boeken over duurzame landbouw en soja in Brazilië.

(1) ‘Food for Peace’, sinds 1955 het programma van de Verenigde Staten om via voedselhulp hun graanoverschotten kwijt te geraken. Meer info: ‘Veevoer, een geschiedenis van (inter)afhankelijkheid’ in: ‘Brazilië-Europa in fragmenten?’, Wervel, 2010.

(2) DVD ‘De Gekke Kippenziekte’ (A Anomalia Aviária), een uitgave van EU-Media, 2006; www.eu-media.info, met steun van diverse Europese NGO’s, gelieerd aan de Evangelische kerken.

(3) Zie de verslagkrant (‘Gentechnologie, een hapklare brok op ons bord’) van Wervel i.v.m. een seminarie over Genetisch Gemanipuleerde Organismen (GGO’s), vlak nadat de eerste boot met GGO-soja in Antwerpen aanlegde. De krant verscheen tijdens het debat aan de VUB over de ‘objectiviteit’ van de wetenschap.

(4) Zie Luc Vankrunkelsven ‘Soja en oorlog’ in ‘Dageraad over de akkers. Soja anders’, Dabar-Wervel, 2007.