Een reeks gelekte documenten van de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens (OPCW) geeft ruimte aan de suggestie dat de Trump regering Syrië op valse gronden heeft gebombardeerd en ambtenaren van ‘s werelds beste waakhond voor chemische wapens onder druk heeft gezet om het te verdoezelen. Twee OPCW-functionarissen, hoog aangeschreven wetenschappers met meer dan 25 jaar gecombineerde ervaring bij de organisatie, stelden interne misstanden aan de kaak. Maar in tegenstelling tot veel klokkenluiders uit het Trump-tijdperk, hebben zij binnen de gevestigde kringen in de Verenigde Staten geen voorvechter of zelfs maar een publiek gevonden.

Het bombardement op Syrië door de Trump regering op 13 april 2018 kwam daags nadat het de Syrische troepen ervan beschuldigde bijna 50 mensen te hebben gedood bij een chemische wapenaanval op Douma, een buitenwijk van Damascus. Op grote schaal verspreide videobeelden vertoonden tientallen lijken in een appartementencomplex en een andere groep vermeende slachtoffers van gasaanvallen die in een ziekenhuis werden behandeld. Hoewel het Witte Huis geen beschuldigingen tegen Syrië leverde, overtuigden de schrijnende beelden het Congres en de media ervan de militaire aanvallen toe te juichen (zoals ze het jaar daarvoor onder vergelijkbare omstandigheden deden).

Toch waren er gelijk al redenen voor scepsis. De Syrische regering stond op het punt het laatste Douma-bolwerk van Jaysh-al-Islam te heroveren, een door Saudi Arabië gesteunde militie die meedogenloos de Syrische hoofdstad beschoot. Het plotseling inzetten van chemische wapens zou betekenen dat de Syrische strijdkrachten willens en wetens de ‘rode lijn’ overschreden die de Amerikaanse militaire interventie zou veroorzaken. Daaropvolgende rapportages van de Britse journalisten Robert Fisk van The Independent, BBC producer Riam Dalati, en James Harkin’s onderzoek voor The Intercept troffen bewijs aan dat de burgers die gefilmd waren in het ziekenhuis niet in contact waren geweest met een giftig gas.

Het verhaal van de Amerikaanse regering kreeg in maart 2019 een ferme opsteker toen de OPCW een langverwacht eindverslag uitbracht. Het concludeerde dat er “redelijke gronden” waren om te geloven dat er in Douma een chemische wapenaanval had plaatsgevonden en dat “de giftige chemische stof waarschijnlijk moleculair chloor was”.

Dit rapport was echter niet het laatste wat wij van de OPCW meekregen. Sinds mei 2019 onthullen interne OPCW-documenten, waaronder een bundel gepubliceerd door WikiLeaks, dat het oorspronkelijke rapport van de Douma-onderzoekers andere conclusies trok dan de gepubliceerde versie van hun organisatie. Zij werden echter overruled door hoge ambtenaren die bewijsmateriaal voor het publiek verborgen hielden.

De belangrijkste onthullingen van de lekken zijn:

• Hoge OPCW-functionarissen herwerkten het oorspronkelijke rapport van de Douma-onderzoekers om een versie te produceren die sterk afweek van het origineel. De belangrijkste feiten werden verwijderd of verkeerd voorgesteld en de conclusies werden herschreven om de bewering te ondersteunen dat er in Douma een chloorgasaanval had plaatsgevonden. Maar het eerste rapport van het team concludeerde niet dat er een chemische aanval plaatsvond en liet de mogelijkheid open dat slachtoffers werden gedood bij een ‘niet-chemisch gerelateerd’ incident.

• Vier experts uit een OPCW- en NAVO-lidstaat hebben op verzoek van het OPCW-team een toxicologische beoordeling uitgevoerd. Ze concludeerden dat de waargenomen symptomen van de burgers in Douma, met name het snelle optreden van overmatig schuimen vanuit de mond, evenals de concentratie van slachtoffers die in het appartementsgebouw zo dicht bij de frisse lucht werden gefilmd, ‘niet consistent waren met blootstelling aan chloor, en niet gerelateerd konden worden met een andere voor de hand liggende kandidaat chemische stof die deze symptomen veroorzaakt’.
• Chemische tests van de in Douma verzamelde monsters toonden aan dat chloorverbindingen in de meeste gevallen aangetroffen werden in grootte niet verder kwamen dan ‘delen per miljard’. Toch werd deze bevinding niet openbaar gemaakt. Verder bleek later dat de chemicaliën zelf niet opvielen als uniek: volgens de auteur van het eerste rapport, de OPCW’s topexpert op het gebied van chemische wapenchemie, zouden ze het gevolg kunnen zijn van contact met huishoudelijke producten zoals bleekmiddel of afkomstig zijn van gechloreerd water of houtconserveringsmiddelen.
• De auteur van het eerste rapport protesteerde tegen de herzieningen in een e-mail waarin hij zijn ‘grootste zorg’ uitdrukte. De gewijzigde versie ‘geeft een verkeerde voorstelling van de feiten’, schreef hij, en ‘ondermijnde daarmee de geloofwaardigheid’.
• In reactie op de protest e-mail over de manipulatie van de bevindingen van het team, publiceerde de OPCW in juli 2018 een afgezwakt tussentijds rapport. Rond die tijd besloten OPCW-leidinggevenden dat de zaak zou worden behandeld door een zogenaamd ‘kernteam’,  dat echter alle Douma-onderzoekers die naar Syrië waren gereisd uitsloot, op één paramedicus na. En het was dit kernteam – niet de inspecteurs die naar Douma waren uitgezonden en het originele document hadden ondertekend – dat het eindrapport van maart 2019 heeft opgesteld.
• Na de e-mail van protest en slechts enkele dagen voordat het tussentijdse rapport op 6 juli werd gepubliceerd, ontmoette een delegatie van de Amerikaanse regering leden van het onderzoeksteam om hen ervan te overtuigen dat de Syrische regering een chemische aanval met chloor had gepleegd. Volgens ervaren verslaggever Jonathan Steele, die een van de klokkenluiders interviewde, zag het Douma-team de bijeenkomst als “onaanvaardbare druk en een schending van de door de OPCW verklaarde principes van onafhankelijkheid en onpartijdigheid”. Inmenging door staatspartijen is krachtens het ‘verdrag chemische wapens’ uitdrukkelijk verboden.
• De gevolgtrekking uit het eindrapport van de OPCW – ruimhartig verspreid, onder meer door de Trump regering – was dat gasflessen die in Douma zijn gevonden waarschijnlijk afkomstig waren van Syrische militaire vliegtuigen. Een niet-gepubliceerd technisch onderzoek kwam tot de tegenovergestelde conclusie. De studie evalueerde concurrerende hypothesen: ofwel werden de cilinders vanuit naarbenede gegooid of werden ze handmatig geplaatst. Er is “een grotere kans”, concludeerde de studie, “dat beide cilinders met de hand werden geplaatst … in plaats van te zijn gedropt vanuit vliegtuigen.” Op ‘Locatie 4’, waar een cilinder op een bed werd gevonden, bleek uit de studie dat de cilinder te groot was om door het gat in het dak erboven te zijn doorgedrongen; op de andere locatie, “Locatie 2”, waren de waargenomen schade aan de cilinder en aan het dak dat naar verluidt was doorgedrongen onverenigbaar met een vliegtuigbombardement. Ballistische experts zeiden ook dat het waarschijnlijker was dat de krater was gemaakt door een explosie, waarschijnlijk door een artilleriegranaat, een raket of een mortier. Met beide cilinders concludeerde de studie dat “de alternatieve hypothese’ – dat de cilinders handmatig werden geplaatst en dat de kraters op andere manieren werden veroorzaakt – ‘de enige plausibele verklaring was voor waarnemingen ter plaatse”.

In publieke uitlatingen beweerde OPCW directeur-generaal Fernando Arias dat het tweetal “opzettelijke en met voorbedachten rade gemaakte inbreuken op de vertrouwelijkheid” heeft gepleegd, maar hen er niet van beschuldigd het OPCW-materiaal te hebben gelekt. Arias stelt dat de “zorgen van inspecteur B” serieus werden genomen “, zonder op een zinvolle manier te verklaren waarom de bevindingen in het oorspronkelijke rapport van B niet in de definitieve versie waren opgenomen. Hij heeft het tweetal ook afgedaan als minder belangrijke spelers die weigerden te accepteren dat hun conclusies ‘foutief, niet geïnformeerd en onjuist’ waren.

De mogelijkheid dat de Verenigde Staten Syrië mogelijk hebben gebombardeerd op basis van leugens – en druk hebben uitgeoefend op een mondiale onderzoeksinstantie om die interventie legitimiteit achteraf te verlenen – zou de mediablokkade moeten doorbreken. Dat geldt ook voor het feit dat het werd onthuld door klokkenluiders die bereid waren een risico te lopen door zich uit te spreken.

Het recente verleden van de Amerikaanse regering met de OPCW kent een grimmige verleden. In 2002 verdreef de regering-Bush de eerste directeur-generaal van de organisatie, José Bustani. De doorgewinterde Braziliaanse diplomaat onderhandelde met Bagdad over wapeninspecties die de inspanningen van de regering-Bush om een oorlog te beginnen mogelijk belemmerden. Bustani heeft sindsdien onthuld dat John Bolton, die toen als staatssecretaris diende, hem en zijn familie persoonlijk bedreigde om hem te dwingen af te treden.