Bij Pieter-Jan Lemmens slaat dat wonderwel aan. Hij werkt nu mee in het Cerrado-team en tijdens zijn zes maanden Brazilië en Peru houdt hij een blog bij.

We zijn een opkomend land, maar …

Of zou ik de houding moeten aannemen van de Canadese boer Robert Thomas? Hij werkte vanuit Share met tal van projecten in Brazilië en kreeg dezelfde vragen van potentiële Canadese toeristen. Robert ging er op in en organiseerde regelmatig reizen voor groepen en kon zo zijn eigen reis en werk in Brazilië financieren.
 
Van 2003 tot 2008 leefde en werkte ik half-time in Brazilië, gefinancierd door een project uit Nederland. Sinds 2009 trek ik één keer per jaar rond in het immense land dat Brasil heet. Met in de hand de Portugese versie van mijn boeken: instrumenten om te debatteren over welk landbouwmodel we willen en dàt aan beide kanten van de oceaan.

Dialoog en discussie in universiteiten, landbouwscholen, NGO’s, bewegingen allerlei, in kranten en tijdschriften, op tal van TV’s en radio’s. Maar nee, financiering is er niet. Ja, heel wat Braziliaanse instellingen zijn er op uit om die rare ‘gringo’ te horen, maar, meestal is het antwoord: “Sorry, geen geld om je bus, je vliegtuig of je werk te betalen”.

Vreemd toch, want Brazilië is een BRIC-land (1), een opkomend land met een grenzeloos (economisch) optimisme. En nee, Europese landen en NGO’s gaan dit werk niet meer steunen, want Brazilië is een groei-economie. Dààr moeten we ons niet meer mee bezig houden. Is dat zo? Is dit een jaarlijks plezierreisje van een Brazilië-freak?

Congres Fetraf-Sul

In de Braziliaanse versies van de boeken staat steevast een voorwoord van de coördinator van Fetraf-Sul (2). Ik neem dan ook tijdens de tournees deze vernieuwende vakbond van de Agricultura Familiar (AF) in toespraken mee. Zoals de boeken en de tournees instrumenten zijn tot debat en reflectie, zo is het model Fetraf ook een instrument om de echte boerenlandbouw te verdedigen.

Om telkens opnieuw uitzicht te krijgen op de veranderende tijden en om samen te herijken hoe Fetraf zich kan/moet opstellen, houden de boeren om de drie jaar een congres. Dit jaar vond het vierde congres plaats in São Lourenço do Oueste, in de zuidelijke staat Santa Catarina. Er staat immers veel op het spel.

De globalisering neemt toe, de plattelandsvlucht komt in een dodelijk stadium terecht, de export-en-grote-geld-landbouw van de fazendeiros (nvdr: grootgrondbezitters) blijft de dagelijkse mantra op de TV’s: de goden die vele Brazilianen blindelings geloven.

Is er nog toekomst voor landbouw in boeren handen? Achthonderd gedelegeerden van plaatselijke vakbonden uit Paraná, Santa Catarina en Rio Grande do Sul buigen zich drie dagen lang over deze en vele andere vragen.

We hebben veel te vieren

In de goede traditie van ‘zien-oordelen-handelen’ staan ze de eerste namiddag stil bij de huidige conjunctuur. De aanhef uit de discussietekst: “Brazilië veranderde de laatste jaren sterk. Eén decennium geleden waren we het meest ongelijke land ter wereld, maar nu wijzen alle sociale indicatoren op verbeteringen van het leven van de Braziliaanse bevolking.”

“Het land verminderde de kindersterfte, versterkte de aanwezigheid van kinderen op school, verhoogde het levensperspectief van de bevolking. De armoede zakte van 2003 tot 2011 met 58 procent, wat maakt dat Brazilië de VN-millenniumdoelstellingen overtreft en dat het de erkenning van de Verenigde Naties krijgt als een referentieland van sociale inclusie. Als Brazilianen hebben we veel te vieren: Brazilië veranderde in de goede richting!”

Boerenlandbouw uitgeleverd

En verder: (…) “De landbouwproductie wordt steeds meer gedacht, georganiseerd en geleid door de grote multinationals, vanuit commerciële interesses van de markt.  Deze internationale markt leeft van crises met permanent volatiele prijzen, waar de producent geen controle over zijn product heeft, nog minder over zijn toekomst, want hij is de zwakste schakel in de keten. Het is het onderwerp van beslissingen van bedrijven en omstandigheden waar hij geen vat op heeft. De zekerheid van rendabiliteit en de concentratie van de winst is een ander punt van de productieketen, van de verwerking, opslag, industrie en verkoop.”

Uitdagingen

In de tekst worden verder de strategische uitdagingen voor de AF besproken, de uitdagingen om het vakbondswerk beter te organiseren en de assen waar de volgende jaren rond gewerkt gaat worden:
– vrouwen: nieuwe genderrelaties en gelijke kansen;
– jeugd: bevordering van de levensvoorwaarden om op het platteland te blijven wonen en werken;
– organisatie van productie en coöperatie: garantie op een waardig inkomen;
– leefmilieu, duurzaamheid en agroecologia: ons engagement;
– Ater (Assistência Técnica e Extensão Rural / Technische ondersteuning en rurale ontwikkeling) en wetenschap, in dienst van de AF;
– landbouwkwestie en toegang tot grond: om wortel te schieten;
– wonen op het platteland: goed wonen maakt deel uit van de menselijke waardigheid;
– vorming en professionele kwalificatie: valorizering van de AF;
– de boeren in handen van de integratoren: het werk van de boer waarderen (3).

Vieren, maar kritisch blijven. Vinnig debat dus

De ontwerptekst is niet zomaar te nemen of te laten. De tweede dag is er een plenair debat met de vorige en huidige coördinatoren van Fetraf-Sul/CUT. Nadien volgt een debat per staat, uitlopend in 20 groepen per thema.
 
In deze discussies kan het er behoorlijk kritisch en hard aan toe gaan. Mag ik even Altemir Tortelli (4) aan het woord laten? Hij was de vorige coördinator van Fetraf-Sul en huidig volksvertegenwoordiger in het parlement van de deelstaat Rio Grande do Sul.

“De laatste twintig jaar zijn we er qua politieke opties sterk op vooruit gegaan. En toch, niet de AF, maar de agro-industrie bezet het debat. Sadia, Monsanto en co. De controle en hegemonie van het kapitalisme heerst, maar nog nooit hebben we zoveel crises tegelijk gezien: voedsel- en landbouwcrisis; twee miljard mensen zonder drinkwater of met drinkwater van slechte kwaliteit; de milieucrisis met o.a. de opwarming van de aarde; op planetair vlak de energiecrisis; de gezondheidscrisis (met kanker, obesitas, depressie, …); het hart van de economische crisis zit in de Verenigde Staten en in Europa; de FAO, de Verenigde Naties en andere instellingen hebben geen macht meer.”

“Een grote zorg is de weglopende jeugd op het platteland. Misschien zijn we al te laat. Hele gemeenschappen op het platteland worden momenteel onttakeld, bij gebrek aan jonge mensen en opvolging. De stad lonkt, maar 90 procent van de arbeid van de jongeren in de steden is goedkope arbeid.”

“En dan zijn er de grote momenten die we gemist hebben: landhervorming; de Genetisch Gemanipuleerde Organismen (ggo’s); de agrobrandstoffen met de intensivering van de monocultuur.”

“Embrapa (5) is een instrument van de agronegócio. Pronaf (6) vertaalde zich vooral in aankoop van machines. We zitten met onze producten in PAA (7), maar Aurora (8) is ook in PAA binnen gebroken en levert zogenaamde AF-producten. De Pronafprogramma’s voor jongeren zijn bijzonder zwak. Is Cresol (9) nog in dienst van ons project of in dienst van de overheersende agronegócio? Weet CUT (10) waar ze met het platteland heen wil?”

Scherp stellen wat we willen

“We moeten nadenken hoe we ons in de veranderde conjunctuur willen opstellen:
– moeten we geen nieuwe frentes, samenwerkingsverbanden, opbouwen? Ook met de burger in de stad?
– we moeten kritisch samenwerken met parlementen en de diverse overheden;
– we moeten de ‘políticas públicas’ radicaliseren. Inzetten op aangepast onderwijs op het platteland, rechtvaardige financiering van de AF. Moeten we geen nieuwe coöperatieve bank oprichten? (11)
– er gaat 10 tot 20 miljoen reais naar de ‘Bolsa Família‘ (12). Moeten we er niet voor vechten dat het voedsel in het kader van dit programma ook van de AF komt en niet, zoals nu, van de landbouwmultinationals?
– Embrapa staat vooral in dienst van de agronegócio. Hoe kunnen we dit orgaan bijsturen, zodat het ook de boerenlandbouw ondersteunt?”

Een vinnig debat vanuit de zaal volgt. Het interessante is dat dit om een socialistische boerenvakbond gaat. Een vakbond die zich steeds opnieuw moet uitvinden. Herstichten zoals elke beweging die gaandeweg een instituut wordt: vakbonden, kerken, NGO’s, organisaties allerlei. Ja, zelfs Wervel (13) geraakt na 23 jaar gesetteld en erkend. Gevaarlijk dus, want voor je ‘t weet, word je geneutraliseerd. Het vraagt om permanente herstichting en bijsturing.

Cooperhaf

Er is duidelijk een machtsongelijkheid met de exportlandbouw van de agronegócio en de AF. Eén detail: de grootschalige, kapitaalintensieve en arbeidsextensieve, hoogtechnologische exportlandbouw van enkele tienduizenden fazendeiros krijgt van de regering nog altijd vijf keer meer geld dan de vier miljoen AF-gezinnen en de vier miljoen landloze boeren. Nochtans is dit een ‘governo popular’, een regering van het volk …

Ondanks deze onderfinanciering van de AF slaagt Fetraf er in om succesrijke projecten op te zetten. Neem nu de woningbouw van Cooperhaf (14). Tijdens het congres houdt de organisatie zijn jaarlijkse algemene vergadering.

In 2001 begonnen als een instrument om boerengezinnen op het platteland te verankeren, werkt het bedrijf sinds 2009 ook met projecten in de stad. Cooperhaf startte in de drie zuidelijke staten, maar deinde in andere Cooperhafs uit in de meer noordelijk gelegen deelstaten. In de loop der jaren werden al 40.000 huizen gebouwd. Het gaat nog in stijgende lijn.

Als uitsmijter een laatste citaat uit de discussietekst van het congres: “(…) We hebben de sociale kracht en de efficiëntie om met minder grond en met minder financiële middelen, meer per areaal te produceren en om meer arbeidsplaatsen te creëren. We zijn productiever in vergelijking met de grote bedrijven. We hebben het kenmerk van diversiteit. We hebben culturele identiteiten van hoge betekenis en zijn belangrijk voor ons land (…)”

Luc Vankrunkelsven

Luc Vankrunkelsven is medewerker bij Wervel vzw (Werkgroep voor een rechtvaardige en verantwoorde landbouw) en publiceerde in 2012 het boek ‘Legal! Optimisme-realiteit-hoop’ (ISBN 9-789081-486828), gebaseerd op zijn reizen en contacten in Brazilië, over de gevaren en uitdagingen van het heersende socio-economisch ontwikkelingsmodel dat steunt op agrobusiness.

(São Lourenço do Oueste, 21 maart 2013)

Voetnoten:

(1) Groeilanden BRIC: Brazilië, Rusland, India, China.

(2) Federação dos trabalhores rurais na agricultura familiar: www.fetrafsul.org.br (drie zuidelijke staten van het land) ; www.fetraf.org.br (Fetraf-Brasil)

(3) Integratoren: veevoeder- en vleesbedrijven, die boeren in contractteelt hebben. Dikwijls in slechte sociale omstandigheden. Zie: ‘Psychotische kip. Depressieve kippenhouder?’ in ‘Legal! Optimisme–realiteit–hoop’.

(4) www.deputadotortelli.com.br

(5) Embrapa (www.embrapa.br): het nationaal onderzoekscentrum in dienst van de landbouw, te vergelijken met het Ilvo (www.ilvo.vlaanderen.be) in Vlaanderen.

(6) Pronaf: ‘Programa Nacional de Fortalecemento da Agricultura Familiar‘ (Nationaal programma ter versterking van de Agricultura Familiar) (www.mda.gov.br/portal/saf/programas/pronaf)

(7) PAA: Programa de Aquisição de Alimentos, een programma van het ministerie van Sociale Zaken en het ministerie van Agrarische Ontwikkeling voor institutionele aankopen van producten uit de Agricultura Familiar: www.mds.gov.br/segurancaalimentar/decom/paa

(8) Aurora, in naam nog een ‘coöperatie’ (te vergelijken met AVEVE in België; www.aveve.be ), maar uitgegroeid tot een ware multinational: www.auroraalimentos.com.br

(9) Cresol (www.cresol.com.br), coöperatief banksysteem, oorspronkelijk ten dienste van de Agricultura Familiar (te vergelijken met Raiffeisen en Cera in het verleden: nu KBC-bank in België.)

(10) CUT (www.cut.org.br), de vakbond in 1983 door Lula gesticht (eveneens stichter van de arbeiderspartij PT en van 2003 tot 2011 Braziliaans president). CUT heeft van in het begin een arbeiders- en een boerenvleugel.

(11) Tortelli uit deze verzuchting enkele dagen vóór de Wervelvormingsdag ‘Rol banken in landbouw & financiële alternatieven’ en de oprichting van een nieuwe coöperatieve bank in België: www.newb.coop

(12) Bolsa Família (www.mds.gov.br/bolsafamilia); oorspronkelijk het ‘Fome Zero’ (Honger Nul-programma) van de regering-Lula; nadien opgenomen in het bredere programma ‘Familiebeurs’.

(13) www.wervel.be, www.sojaconnectie.be, www.kannabis.be

(14) www.cooperhaf.org.br ; Zie ook: ‘Nieuwe woning, nieuwe toekomst’ in ‘Dageraad over de akkers. Soja ànders‘, Dabar-Wervel, 2007; ‘Een dak boven je hoofd, een mensenrecht’ in ‘Brazilië-Europa in fragmenten?‘, Wervel, 2010.