Opgezweept door zijn aversie voor erfvijand (sic) Electrabel & co. laat Tom De Meester geen spaander heel van het Belgische en Europese energiebeleid. De zakkenvullerij op miljoenenschaal van de grote energiebedrijven, de zeven zussen noemt hij ze, wordt in een energiek taaltje aan de lezers duidelijk gemaakt.

Ons neoliberale  kapitalistische systeem is natuurlijk de grote boosdoener. De productie en verkoop van elektriciteit uit handen van de privé-bedrijven halen en overdragen aan overheidsbedrijven die democratisch door de mensen worden gecontroleerd is volgens Tom De Meester het antwoord. Hiervoor valt wel wat te zeggen.

[Dit artikel verscheen reeds in De Gids van september 2013]

Opgelicht is een interessant boek. Je leert dat Pehr Gyllenhammar (ex-CEO van Volvo) met brännvin (Zweeds voor brandewijn) een clubje top-industriëlen wou overtuigen van de vrijmaking van de energiemarkt in Europa, dat Carlo de Benedetti de baas van de Generale Maatschappij wou verleiden met een doosje bonbons van het merk Perugina, dat Ferdinand Huts van KatoenNatie houdt van polderhaas en Bresse-duif,  en dat venusschelpen uit Rudong, aan de monding van de Jangtse rivier in China, zeer lekker zijn gestoomd met gember en een beetje sherry van Shao-Hsing.

U begrijpt het, dit boek is vlot geschreven, in een eenvoudige directe taal, met zeer veel voorbeelden en metaforen. Die worden niet altijd gebruikt om te schimpen op de rijken der aarden, vaak zijn ze ook educatief. Bijvoorbeeld wanneer uitgelegd wordt dat de kostprijs van de laatst ingezette elektriciteitscentrale (dus de duurste) de prijs voor alle verkochte elektriciteit bepaalt. “Het is alsof Noordzeevissers hun goedkope haring op de visveiling van Zeebrugge aan de prijs van het kabeljauwhaasje zouden verkopen.” Vervolgens komt er onvermijdelijk een zin met een uitroepteken: “Leve de vrije markt!”

Driekwart van het boek gaat over de monsterwinsten die vooral Electrabel en het Franse moederhuis GDF-Suez maken. De strategie die hierbij gevolgd wordt heet “vrijmaking van de markt”. Opgelegd door Europa, ingevoerd in België en Vlaanderen met misplaatst enthousiasme door Verhofstadt, Stevaert en de groenen. Heel gedetailleerd wordt beschreven hoe de électriciens uit alles geld kloppen ten koste van de gewone klanten. De ondoorzichtige tarieven, het mechanisme van de prijsvorming, de BTW, de manier waarop de kosten voor groene stroom en de CO2-emissierechten aangerekend worden, enz. enz. Ook de impact op de werknemers (duizenden ontslagen in België, honderdduizenden in heel Europa) komt heel even aan bod.

De schaal van het winstbejag kan alleen maar verontwaardiging opwekken. Zeker als de nefaste impact op de zwaksten in de samenleving beschreven wordt. Het feit dat energiearmoede in een rijk land als België bestaat is een schande op zich. Het onvermogen van onze huidige manier van energievoorziening om hier iets fundamenteel aan te doen is hemeltergend.

Soms lijkt De Meester zich te vergalopperen in zijn hartsgrondige afkeer voor alles wat uit de hoek van de kapitalisten van Electrabel, EANDIS, INFRAX en consoorten komt. Bijvoorbeeld wanneer het over de slimme meters gaat. Vanuit het ACV en het ACW hebben we samen met andere sociale en milieuorganisaties geprotesteerd tegen de manier waarop men deze meters wil invoeren.

Het is niet correct dat de voordelen (vooral) bij de netbeheerders liggen en bij de middenklasse klanten en dat iedereen (ook de armere burgers) moet opdraaien voor de kosten. Dit neemt niet weg dat slimme meters een nuttig instrument kunnen zijn om ons elektriciteitsverbruik veel zichtbaarder te maken dan vandaag het geval is. Het toestel zelf is dus niet zozeer het probleem, wel de manier waarop het ingevoerd wordt en (vooral) wie wint er aan en wie draait op voor de kosten.

Als alternatief voor het winstbejag van Electrabel en co dat nooit voor een ecologisch verantwoorde en sociale energievoorziening zal zorgen stelt de auteur een dubbele piste voor. Enerzijds verdedigt hij de Greenpeace scenario’s die pleiten voor een energierevolutie naar 100% groene energie. Ook de studies van het Planbureau, VITO en andere worden aangehaald om aan te geven dat dit technisch mogelijk is.

Alleen spijtig dat hij eerst vlot bijdraagt aan de populistische hetze tegen de zonnepanelen terwijl we die panelen wel nodig zullen hebben in het 100% hernieuwbare scenario. Niet iedereen begrijpt de nuance dat die kritiek enkel gaat over de Mattheus effecten (de miljoenen voor de panelen van Ferdinand Huts bij KatoenNatie) en niet over de zonnepanelen zelf. 

Het tweede spoor is nog belangrijker. De overdracht van de energieproductie aan bedrijven die in handen zijn van de overheid en (direct) gecontroleerd worden door de klanten/bevolking. Voorbeelden van SMUD uit Sacramento in de VS, en de ‘stroomrebellen’ uit het Zwarte Woud en Berlijn moeten aantonen dat deze piste praktisch mogelijk en realiseerbaar is. Het leidt geen twijfel dat dit een veelbelovende weg is om te volgen. De uitdaging bestaat er in om de verontwaardiging over de monsterwinsten van de 7 zusters om te zetten in concrete initiatieven die verandering kunnen brengen op onze energiemarkt.

Bert De Wel
Studiedienst ACV

PS: SMUD promoot de installatie van slimme meters bij al zijn klanten.

Je kan hier een recensie van het boek ‘Opgelicht’ lezen, een uittreksel uit het boek en een interview met de auteur. Bovendien kan je dit boek ook aanschaffen in de webshop van DeWereldMorgen.be.