"Zeg neen tegen corruptie": de Braziliaanse civiele samenleving vraagt al lang een kordate aanpak van de corruptie die veel overheidsgeld laat verdwijnen in de zakken van een elite (affiche: Diga Não-campagne).
Nieuws, Economie, Politiek, Racisme, Corruptie, Turkije, Sociaal protest, Brazilië, Soja, Agrobusiness, Sociaaldemocratie, Armoedebestrijding, Neoliberalisme, WTO, Consumentisme, Middenklasse, FAO, Inheemse volkeren, Socioloog, Boaventura de Sousa Santos, Quilombolas, Analyse, President Dilma Rousseff, Participatieve democratie, José Graziano da Silva, Afro-braziliaanse cultuur, BRICS, Neoliberaal denken, Opkomende landen, Megaprojecten, Wereldbeker voetbal, Roberto Azevedo, Agrobrandstoffen, Extensieve veeteelt, Boerenleiders, Sociale integratie -

Boaventura de Sousa Santos: “Brazilianen betalen hoge prijs voor vooruitgang”

Sinds de verkiezing van president Dilma Rousseff in 2010 heeft Brazilië de ambitie om op korte tijd tot een wereldmacht uit te groeien. Veel van de initiatieven die in deze richting wijzen, werden al beslist onder haar voorganger Lula da Silva: de VN-Conferentie over Milieu en Ontwikkeling (Rio+20 in juni 2012), de FIFA-Wereldbeker Voetbal in 2014, de Olympische Spelen van 2016 in Rio de Janeiro. Socioloog Boaventura de Sousa Santos analyseert.

dinsdag 25 juni 2013 16:30
Spread the love

Ook de strijd om een permanente zetel te verwerven in de VN-Veiligheidsraad, de groeiende rol in de club van van de ‘opkomende economieën’, de BRICS (Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika), José Graziano da Silva die in 2012 tot directeur-generaal van de VN-Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO) wordt verkozen, en heel recent Roberto Azevedo, die directeur-generaal wordt van de machtige Wereldhandelsorganisatie (WTO).

Allemaal tekenen die wijzen op de groeiende invloed van Brazilië op het wereldtoneel.

Maar ook het steeds agressievere beleid van de exploitatie van natuurlijke hulpbronnen, zowel in Brazilië zelf als door Braziliaanse bedrijven in Afrika, met name in Mozambique en Angola, ten gunste van een grootschalige commerciële landbouw: vooral de industriële sojateelt, de agrobrandstoffen en de extensieve veeteelt.

Goed imago bij internationale gemeenschap

Brazilië geniet van een goed imago bij de internationale gemeenschap dankzij het door president Lula gevoerde beleid van sociale integratie en het terugdringen van de meest extreme armoede. Brazilië toont zich graag als een wereldmacht die streeft naar een nieuwe vorm van welwillende en inclusieve ontwikkeling.

Dus was het voor zowat iedereen een complete verrassing dat de voorbije weken honderdduizenden jonge Brazilianen in steden over het hele land de straat op gingen in de grootste demonstraties als uitingen van sociaal protest van de laatste 20 jaar.

Terwijl bij de recente demonstraties in Turkije onmiddellijk de lezing over de ‘twee Turkijes’ (het modern-seculiere tegenover het conservatief-islamitische) werd bovengehaald, wordt het veel moeilijker het bestaan te erkennen van twee Braziliës.

Toch liggen die voor iedereen nu open en bloot op straat. We hebben moeite met het herkennen van de aard van het ‘andere’ Brazilië, een Brazilië dat ontsnapt aan al te simplistische analyses.

“We hebben moeite met het herkennen van de aard van het ‘andere’ Brazilië, een Brazilië dat ontsnapt aan al te simplistische analyses”

Dat ‘andere’ Brazilië bestaat uit drie verhalen en tijdlijnen

Het eerste is het verhaal van sociale uitsluiting (in een van de meest ongelijke landen ter wereld), de oligarchieën van grootgrondbezitters, de traditie van het ‘caciquismo‘, de gewelddadige politieke elites die een ‘gematigd’ racisme in stand houden. Dit is een verhaal dat teruggaat tot de koloniale geschiedenis, maar ook na de onafhankelijkheid onder steeds veranderende vormen tot op vandaag blijft doorwerken in de samenleving.

Het tweede verhaal is de participerende democratie die teruggaat tot de afgelopen 25 jaar en zijn hoogtepunt beleefde in het constitutionele proces dat leidde tot de federale grondwet van 1988, de eerste democratische grondwet na het einde van de militaire dictatuur (1964-1985).

Dit democratisch proces gaf ook aanleiding tot de participatieve budgetten voor stedelijk beleid in honderden steden; in de ‘impeachment’ van toenmalig president Fernando Collor de Mello in 1992; in het ontstaan van allerlei burgerraden en een civiele samenleving die hun inbreng hadden in beslissingen over de belangrijkste beleidsdomeinen van het openbare leven, met name in de gezondheidszorg en het onderwijs, op alle overheidsniveaus (lokaal op wijkniveau, gemeentelijk, deelstaten en federaal).

Het derde verhaal is slechts tien jaar oud en heeft betrekking op het uitgebreide beleid van sociale integratie dat door de eerste regering van de sociaaldemocratische president Lula da Silva werd aangepakt vanaf 2003 en dat leidde tot een significante vermindering van de meest extreme armoede.

Het ontstaan van een nieuwe middenklasse met hoge verwachtingen op het vlak van consumptie en participatie, de erkenning dat er weldegelijk raciale discriminatie bestaat ten aanzien van de inheemse bevolkingsgroepen en de Brazilianen van Afrikaanse afstamming. Een beleid van positieve actie (met onder meer quota voor doelgroepen), de erkenning van quilombolas en grondrechten van inheemse gemeenschappen waren er een uiting van.

Meteen staken de nieuwe (en oude) vormen van corruptie weer de kop op

Wat er gebeurd is sinds presidente Dilma Rousseff aantrad, was een groeivertraging of zelfs een stagnatie in de laatste twee verhaallijnen. Net als in de politiek werd het vacuüm meteen ingevuld door het eerste en oudste verhaal.

Die oude machtsconcentraties hebben nieuwe krachten gevonden onder het mom van een neoliberale kapitalistische ontwikkeling ten koste van alles, en meteen staken de nieuwe (en oude) vormen van corruptie weer de kop op.

Vormen van participatieve democratie werden handig gecoöpteerd en geneutraliseerd in grote infrastructuren en in de megaprojecten die niet langer een kritische en jongere generatie kon motiveren. Een jonge generatie die is opgegroeid in een sfeer van consumentisme of het verlangen naar altijd maar meer materiële rijkdom, maar nu ook wordt geconfronteerd met uiteenvallende familiestructuren, gemeenschapsleven en toenemende milieuverloedering.

Het beleid van sociale integratie kon niet meer voldoen aan de steeds hogere verwachtingen van een nieuwe middenklasse die vindt dat ze recht heeft op ‘meer en beter’. De kwaliteit van het stedelijk leven verslechterde omdat de voorkeur werd gegeven aan mega-investeringen voor prestigieuze internationale sportevenementen. Daardoor bleven de noodzakelijke investeringen in openbaar vervoer, basisonderwijs en openbare gezondheidsdiensten achterwege.

“Het beleid van sociale integratie kon niet meer voldoen aan de steeds hogere verwachtingen van een nieuwe middenklasse die vindt dat ze recht heeft op ‘meer en beter'”

Het racisme toonde dat het heel taai was en kon overleven in het diepe sociale weefsel van de samenleving en vooral in de politiediensten.

De recente moorden op leiders van inheemse bewegingen en boerenleiders, die dikwijls door politici werden gedemoniseerd als ‘belemmeringen voor de ontwikkeling’ omdat ze het aandurfden op te komen voor hun fundamentele rechten tegen de belangen van de agrobusiness en de grootschalige mijnbouw- of infrastructuurprojecten (zoals de Belo Monte-megadam), tonen aan dat de tweedeling van de Braziliaanse samenleving heel diep zit.

Meer conservatieve of neoliberale agenda

President Dilma was de thermometer van deze verraderlijke veranderingen. Uitgaande van een houding van onverholen vijandigheid tegenover sociale bewegingen en inheemse volkeren, was dit een drastische stijlbreuk met het beleid van haar voorganger.

Zij streed inderdaad onvermoeibaar tegen de corruptie – vooral binnen haar eigen partij, maar liet belangrijke politieke beleidsdomeinen over aan haar politieke partners die duidelijk een meer conservatieve of neoliberale agenda nastreefden.

Zo kon het gebeuren dat de leiding van de Comissão de Direitos Humanos (mensenrechtencommissie), die historisch gezien zich bijzonder inzette voor de rechten van minderheden, werd toevertrouwd aan een homofobe evangelische pastor die het zelfs bestond om een wetsvoorstel voor te bereiden dat bekend staat als ‘gay cure‘ omdat het homoseksualiteit als een ‘ziekte’ beschouwd die kan worden ‘genezen’ …

President wakker geschopt door demonstraties

De recente demonstraties tonen aan dat, veel meer dan het land dat wakker wordt, het de president is die uit een droom wakker is geschopt. Met haar ogen gericht op de internationale ervaring met dergelijk sociaal protest, maar ook gericht op de presidentsverkiezingen van 2014, heeft president Rousseff duidelijk gemaakt dat repressieve reacties de conflicten alleen scherper maken en overheden isoleren.

Vanuit eenzelfde zakelijke berekening hebben ook de burgemeesters van negen deelstaathoofdsteden besloten om de tariefverhogingen bij het openbaar vervoer terug te schroeven. Het is maar een begin, maar een teken dat ze het signaal hebben begrepen.

Om consistent te zijn, zouden de twee laatste verhaallijnen (de participatieve democratie en de sociale en culturele integratie) hun vroegere dynamiek dringend moeten hervinden.

Als dat zou lukken, kan Brazilië de hele wereld laten zien dat de prijs van de vooruitgang die een land moet betalen, die prijs alleen waard is als er tegelijkertijd ook een verdieping van de democratie, een eerlijke herverdeling van de gecreëerde rijkdom en een erkenning van de culturele en politieke verschillen tegenover staan.

“Brazilië kan de hele wereld laten zien dat de prijs van vooruitgang, die prijs alleen waard is als er tegelijkertijd ook een verdieping komt van de democratie en een eerlijke herverdeling van de gecreëerde rijkdom”

Politieke en economische vooruitgang nastreven als wereldmacht, zonder waardigheid voor een steeds mondigere bevolking, zal op termijn alleen achteruitgang blijken te zijn.

Boaventura de Sousa Santos

Boaventura de Sousa Santos is socioloog en directeur van het Centro de Estudos Sociais (CES) van de Universidade de Coimbra in Portugal. Het CES lag aan de basis van het progressieve sociaal onderzoek in Portugal na de Anjerrevolutie. Het CES heeft in de loop der jaren intensieve contacten uitgebouwd met Braziliaanse instellingen.

(vertaling uit het Portugees: Jan Van Criekinge)

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!