Nooit eerder was het in augustus zo warm als afgelopen zaterdag. We zitten middenin een hittegolf en overschrijden bijna overal de 30° C. De temperaturen lopen in sommige meetstations op tot boven de 35 ° C in de schaduw. In Brussel was het ’s nachts net geen 10 graden warmer dan in het naburige landelijke Asse.
Niet alleen de witte middenklassers uit Asse snakken op zo’n dag naar verkoeling en ontspanning. ‘Brusselse jongeren’ beslissen om ook naar Blankenberge te trekken, maar de potentieel plezierige dag ontaarde in een verschrikkelijke nachtmerrie. Elke arme jongere en elke jongere van kleur weet natuurlijk op voorhand dat die kans er in zit. Wanneer je je vertrouwde bubbel verlaat, vergroot immers geheid de kans op afkeurende blikken, dito opmerkingen en andere agressies. Maar de nood was hoog.
Socio-economische pandemie
De Tijd legde een paar dagen geleden een socio-economische filter over de gedetailleerde cijfers van besmettingen. Het resultaat laat zien dat het coronavirus het hardst heeft huisgehouden in de allerarmste wijken. De inwoners uit de armste wijken hebben ruim dubbel zoveel kans om met corona besmet te raken, dan inwoners uit de rijkste wijken. Niet alleen de 10% armste wijken springen eruit, maar ook de 10% wijken met het hoogste aantal inwoners met buitenlandse roots, de 10% met de grootste gezinnen en de dichtstbevolkte wijken.
De coronacrisis hakte niet enkel in op de gezondheid in deze wijken, het gebrek aan fysieke ruimte had ook catastrofale gevolgen voor het thuisonderwijs en voor sociale relaties. Veel van deze mensen werken in jobs die hen kwetsbaar maken, in ongezonde, harde werkomstandigheden en tegen slechte loonvoorwaarden. Ze zijn procentueel ook vaker uitzendkracht en kijken machteloos toe hoe werknemers in vast dienstverband langer buiten schot blijven.
De onderkant van de arbeidsmarkt wordt het hardst geraakt. Verder hebben arme wijken ook veel meer te maken met repressie tijdens deze crisis, met coronaboetes, huiszoekingen zonder gerechtelijk bevel en zelfs dodelijke politieslachtoffers tot gevolg.
Martin Luther King zei het al: de rel is de taal van mensen die niet gehoord worden.
Protesten tegen racisme
Deze zomer heeft ook één van de grootste protestbewegingen uit de geschiedenis voortgebracht. Miljoenen mensen over de hele wereld hebben deelgenomen aan demonstraties tegen politiegeweld en racisme sinds de moord op George Floyd. Ook in België, dat volgens de eurobarometer op de derde plaats staat in de rangorde van meest racistische landen in Europa, kwamen ondanks de angst voor de coronapandemie, tienduizend mensen de straat op. Tienduizenden gesprekken volgden daarop, over onder meer politiegeweld, maar ook over het gebrek aan wil om de Belgische koloniale politiek in vraag te stellen, over de dekolonisatie van ons denken, onze publieke ruimte en ons lesmateriaal.
Toch mogen we niet vergeten dat dit niet alle witte mensen blij maakte, een groot deel van hen gelooft eigenlijk niet eens dat racisme bestaat en al helemaal niet dat het systemisch is. De groep witte mensen die onlangs “wakker werd” en zich realiseerde dat zij medeplichtig waren aan een racistisch systeem, zullen bovendien niet noodzakelijkerwijs iets veranderen in hun leven. Zij denken dat hun belangen niet gediend worden door het aanpakken van raciale economische ongelijkheid.
Het idee dat ongelijke situaties structurele oorzaken hebben, beledigt hun overtuiging dat het allemaal om eigen verantwoordelijkheid zou gaan. De aanhangers van populistisch rechts zaaien nu reeds wekenlang wanhopig verdeeldheid door kwesties van fundamenteel belang te verminken tot kortstondig lawaai en nepnieuws. Hun carrières en hun ideologie hangen ervan af. Dit was voorspeld door velen want dit gebeurt niet voor het eerst. Na de dood van Martin Luther King, toonden peilingen ook drastische verschuivingen aan in de houding van witte mensen over ras, maar die effecten hielden niet aan en leidden al zeker niet tot echte veranderingen. De burgerlijke onrust met beelden van plunderingen, brandende steden en boze zwarte mensen zorgden ook toen voor een enorme backlash.
Vergeldingsactie
Is 8 augustus – en alles wat gebeurde in en rond Blankenberge – een vergeldingsactie? In coronatijden zijn samenscholingen in België verboden voor iedereen, maar in arme wijken worden jongeren van kleur die samenkomen door de politie opgejaagd tot de dood en in rijke wijken dansen politieagenten met witte jongeren die hetzelfde doen. De politie beslist op 20 juni – terecht trouwens – om niet in te grijpen en zelfs geen coronaboetes uit te schrijven wanneer honderden witte jongeren op het Flageyplein zonder mondmasker dichtbij elkaar staan te feesten. Maar arme jongeren van kleur is het niet gegund om met hun moeizaam bijeengeharkte centjes een dagje uit te blazen aan het strand. Om als groep jongeren rond te reizen moet je al lid zijn van de scouts. Daar zijn bubbels van 50 geen probleem.
Witte mensen willen op hun vrije dag niet geconfronteerd worden met luidruchtige, weinig consumerende gekleurde lichamen waarvan de boog al zo lang gespannen staat. Het script is voorspelbaar en draait uit op een fiasco, met de inzet van de politie in het voordeel van witte mensen die een strandstoel hadden gereserveerd. Zo verliep het volgens De Standaard: “Andere badgasten hadden de politie opgeroepen omdat de zee opkwam en de jongeren niet genoeg afstand meer hielden van mensen die een strandstoel hadden gereserveerd.” In andere media kwam ook nog Vinnie aan het woord, een werknemer van de strandbar die fier uitlegde hoe hij de speaker waarmee de jongemannen muziek afspeelden, probeerde af te pakken. Op andere beelden is te zien hoe een witte man geruggesteund door de politie een jongeman van kleur hard tegen de grond duwt. Hij werd natuurlijk niet opgepakt.
Heel wit Vlaanderen staat op z’n achterste poten. Rechts pakt vrijwel onmiddellijk uit met mooie (fake) graphics en een harde roep naar rassenwetten. Een commissaris mag op prime time verkondigen dat jongeren ‘met dat profiel’ op de trein zullen worden tegengehouden en teruggestuurd. De politie wil ook een betere benaming voor deze jongeren, zoiets als tuig, uitschot of makakken? Badplaatsen sluiten hun stranden voor deze ‘sukkels’. Wit links roept luid dat de vermeende gemeenschap van deze gasten zich moet uitspreken tegen dit gespuis dat er eigenhandig voor zorgt dat rechts weer kan groeien. Deze ‘daders’ moeten volgens hen ook hard aangepakt worden, wat gewoonweg immoreel is in een samenleving die arme mensen en mensen van kleur al veel harder aanpakt dan anderen.
Perfect vermijdbaar
Aan de reacties van extreemrechts te zien, zaten ze hier ongeduldig op te wachten. Hun troepen stonden klaar om terug te slaan na de voor hen ongemakkelijke weken waarin het heel even over racisme ging. Dit had nochtans perfect vermeden kunnen worden. We wisten al van in april dat dit geen normale zomer zou worden, dat reizen moeilijk is en dat alle evenementen in de stad die voor wat ontspanning kunnen zorgen afgeschaft zouden worden. We zagen ook al hoe de kustburgemeesters in mei al begonnen te dromen van privéstranden en reservatiesystemen.
De drukbevolkte wijken langs het kanaal in Brussel hebben bijna geen openbare zwembaden. Je geraakt er bovendien bijna niet meer binnen. Als je wil reserveren in het zwembad van Laken krijg je de melding dat alles volgeboekt is tot 18 augustus. Het zou perfect mogelijk geweest zijn om de weinige openbare ruimte met water die er is (de zwembaden, de vijvers en het strand) te verdelen onder de mensen die in de lente het hardst geleden hebben onder de lockdown. In plaats van de stoelen te verkopen aan de hoogste bieder of de eerste beller hadden overheden een groot deel van die plaatsen kunnen geven aan organisaties die dan op hun beurt er voor kunnen zorgen dat ze terecht komen bij de mensen die het hardst snakken naar een plek aan het water. Op stranden kan je ook perfect een grote ruimte afbakenen waar jonge mensen zich kunnen uitleven. Dat dat niet mag door de bubbels klopt niet. Scoutsgroepen gaan ook op kamp in bubbels van 50 en krijgen wel de kans om te dansen, te sporten of te spelen. Maar dat zou betekenen dat we in een maatschappij leven die echt iets geleerd heeft uit Black Lives Matter en die het meent als ze zegt dat er nu eindelijk iets moet gebeuren. Zo ver zijn we nog niet. Extreemrechts wint deze éne veldslag en alle jongeren van kleur verliezen. Als links achter de feiten blijft hollen, zal dat alleen maar erger worden.
