Thomas Edward Lawrence, die zijn naam veranderde in Shaw, uit sympathie voor de theatermaker – was wellicht dé held van de twintigste eeuw. Geboren op 16 augustus 1888 was Hij onder andere actief als archeoloog, kaartenmaker, informatie officier voor de Britten in Caïro, eminent troepenaanvoerder in de woestijn, uitvinder, schrijver en redacteur… Veel romans en stripverhalen inspireren zich op zijn leven, ervaringen, ideeën, bemerkingen en grootse daden. Bevriend met vele vooraanstaande personen, grote vertrouweling en strijdmakker van koning Feisal, de schitterendste telg van de familie van de sheriffs van Mekka, ontdekte Lawrence in zich de wil om zijn geliefde vrijheid te ontwikkelen in een vreemd land: dat van de Arabieren in het Nabije Oosten.
Als buitenstaander slaagde hij erin de vele stammen, waaronder de Abu Tayi (met de oude leider Auda Abu Tayi, die zegde tot rust te komen door een vijand aan het front te doden) de Howeitat en de Mudowarra, te verenigen onder zijn strategisch en communicatief talent. Op die manier bracht Lawrence het decadente Ottomaanse rijk buiten Turkije een dodelijke steek toe. Strijdtoneel was heel de zone van Akkaba tot Jerusalem, inclusief wat nu Syrië en Libanon is, Jordanië, en de Hejaz woestijn. En passant vond hij het gebruik van tele-geleide mijnen uit. Hij liet menige militaire trein ontsporen, en het bedacht het concept zelf van de guerilla. Toeslaan en verdwijnen, zonder de winst trachten uit te buiten.
Het staat buiten kijf: Lawrence beschikte in uitzonderlijke mate over doorzicht, moed, uithoudingsvermogen, oriëntatievermogen, het vermogen pijn te verdragen, geheugen, liefde voor zijn beste vrienden, interesse en respect voor zijn kamelen én een bovenmenselijk strategisch inzicht. Lawrence had ook een bijna vrouwelijke menselijke kant, en maakte bijvoorbeeld bijzonder weinig (vermijdbare) dodelijke slachtoffers.
Hij nam met zijn troepen, na vele uiterst lastige campagnes onder de brandende zon op kamelen en paarden, en in de sneeuwkoude van de winters, Damascus in 1918. Samen met het opperbevel van de Britten in de regio, trok hij ook Jeruzalem binnen. Door toedoen van Amerikaanse journalisten met zin voor beeldverhaal en commercieel talent, werd hij wereldbekend. De eerste publieke figuur, via tv, krant en radio. Iets dat hem hoofdbrekens en ergernis bracht. Aanvankelijk vonden generaals hem a queer chap, maar hij won snel sympathie en vertrouwen door zijn multipele talenten en zijn nederige en dienstbare aard. Hoewel de stoute en talentrijke Lawrence ook veel plezier had in het voor schut zetten van mensen die hem dat waard leken.
Hij cultiveerde een heel bijzondere identiteit op het vlak van lichamelijkheid en seksualiteit, mede door de uitzonderlijke houding van zijn krachtige moedersfiguur, en de zachtaardige vader van adellijke afkomst. De moeder die met die man een gezin van vijf kinderen stichtte zonder ooit met hem te trouwen, na met hem een relatie te zijn begonnen toen zij huismeid was bij het gezin. Vader Thomas was met een zure zeer vrome vrouw getrouwd. Thomas vond de diepte van het geluk met de nieuwe levenspartner groot genoeg om de beslissing te nemen zijn eerste gezin te verlaten en daarbij veel materiële rijkdom en standing op te geven. Het werd een heel gelukkig koppel, zij kregen vijf kinderen. Lawrence moest de bittere vruchten eten van bepaalde reflexen van een moeder die zelf buiten de lijntjes had gekleurd, en seksuele gevoelens bij de kinderen streng afkeurde. Lawrence vond het levenslang ondragelijk door mensen te worden aangeraakt, niet alleen in gevecht aan het front. Bekend is zijn lijden toen hij, zonder te zijn herkend, door een bey van het Turkse leger werd gevangen genomen in Dera – een stadje aan de rand van de woestijn, en seksueel werd misbruikt. Hij stierf volgens zijn broer zonder ooit seksueel contact te hebben.
Lawrence beschikte over een groot vermogen tot enthousiasme voor de zaak, de passie van andere mensen. In zijn latere leven zocht hij de strakke orde van het leven in the ranks, het gewone soldatenleven bij de RAF, wat wrijvingen opleverde want zijn genie liet zich niet temmen. Die ervaring beschreef hij in het autobiografische The Mint. Een ander literair en menselijk meesterwerk van rijke inhoud, baanbrekend militair verslag met veel visie, is “Seven Pillars of Wisdom. A triumph”. De tweede titel zat vol ironie.
De buitenissige Brit ontwikkelde systemen en motoren om reddingssloepen in te zetten voor de marine in zijn latere leven, en bond de driehonderd exemplaren van de eerste editie van zijn oorlogslevensverhaal eigenhandig in leder in. Hij stierf in 1935, nauwelijks 47 jaar oud, tijdens een banaal ongeval met zijn grote motorfiets, iets dat hijzelf en anderen al lang hadden zien aankomen.
In het Nabije Oosten werkte hij onder de leiding van de grote persoonlijkheid generaal Allenby, voor wie hij ontzag koesterde en van wie hij begrip, respect en medewerking (in goudfondsen, mensen en materieel) kreeg. De grote tragiek in zijn leven is dat hij voortdurend het onzuivere besefte van zijn heldhaftige leidersrol met de stammen. Hij voelde het aankomen, dat zijn samenwerking met deze merkwaardige woestijnmensen zou verraden worden door de vlotte deals van Europese toppolitici ver boven hen. De Syckes-Picot overeenkomst verdeelde de veroverde gebieden in 1918 vrij willekeurig en niet bijster verstandig tussen Frankrijk en Engeland. Wel bleef buitenlandminister Winston Churchill nog lang luisteren naar de adviezen van de jonge soldaat en uitvinder. Het betreffende vorstenhuis kwam in de persoon van koning Feisal aan het hoofd van Irak. In deze kwestie van de opdeling van het Midden Oosten liggen kiemen van de agressieve politieke situatie die uitlopers kent tot in de terreuraanslagen van vandaag.
De film die Lawrence als figuur historische bekendheid verleende, verscheen in 1962. Die is goed, maar het boek is nog veel verdiepender. Het leven van Lawrence was van een buitengewone intensiteit, kleurrijkheid en authenticiteit. Vele reizen en vele fijne vriendschappen met hoogstaande mensen, verrijkten het, en die maakten ongetwijfeld de trieste, futloze periodes dragelijker. Zelfs met God ging Lawrence de strijd aan, onbevreesd en met wijsheid en inzicht, stoutmoedig en uitdagend, in het besef dat de Schepper vaak niet zo goedaardig is als algemeen wordt aangenomen.
Een waardevolle biografie, ook in het licht van het terrorisme is : Michael KORDA. Hero. The Life and Legend of Lawrence of Arabia. Harper, 2010, 762 pp.
Seven Pillars of Wisdom is vandaag in nieuwe uitgave beschikbaar in de boekhandel, zowel in het originele Engels als in vertaling naar het Nederlands. (Update: Uitverkocht in het Nederlands in 2023)
