Militaire patrouilles in de wijk Maré van Rio de Janeiro (foto Brecht de Vleeschauwer).
Reportage - Brecht de Vleeschauwer

Bezetting Maré: Braziliaanse militaire dictatuur loert om de hoek

Sinds 5 april 2014 controleren Braziliaanse soldaten de wijk Complexo da Maré in Rio de Janeiro. De overheid plaatste het gebied tot 31 juli onder toezicht van het leger om drugs- en wapenhandel aan banden te leggen. Dat lukt niet zo best. Een reportage van Brecht de Vleeschauwer.

maandag 14 juli 2014 16:26
Spread the love

Tanks bezetten de belangrijkste
invalswegen naar Complexo da Maré (kortweg Maré)in de stad Rio de Janeiro. Her en der
worden militaire checkpoints opgeworpen. Voertuigen worden uitgekamd
en burgers moeten met handen en benen gespreid tegen de muur.
Daarnaast zijn er continu 850 militairen die patrouilleren in een
gebied ongeveer 10 km².

Maré is de verzamelnaam voor 16 favela’s (wijken), die samen zo’n 140.000 inwoners
tellen. Het gebied ligt langsheen de Avenida Brasil, één van Rio’s
drukste invalswegen en verbindt onder andere de internationale
luchthaven met het centrum van de stad.

Sociaal woonproject

Gezien de belangrijke
strategische ligging van Maré, op een knooppunt van verschillende
belangrijke ringwegen, wou de overheid er in de aanloop naar het wereldkampioenschap voetbal de
controle herwinnen. Een deel van Maré werd door de Braziliaanse
overheid gebouwd werd als sociaal woonproject.

Decennia
geleden was het als het ware de Braziliaanse overheid zelf die deze favela’s creëerde. Verschillende delen van Maré zijn daarom zeer gestructureerd aangelegd, in groot contrast met de wirwar van kleine
steegjes die je terugvindt in vele andere favela’s in Rio. (Zie deze luchtfoto van Maré. )

Maré omvat bovendien verschillende publieke voorzieningen, zoals
scholen en medische centra, iets wat je vaak niet terugvindt in
andere favela’s. “De overheid liet echter na om tussen te komen op het vlak van openbare veiligheid, waardoor ze haar
grip op deze wijken verloor.”

DeWereldMorgen.be

“Door dat gebrek aan overheidscontrole kregen
criminele groeperingen vrij spel.  Ze zagen snel de mogelijkheid
om met drugs- en wapenhandel te beginnen, simpelweg omdat de overheid
zich compleet onttrok van haar verantwoordelijkheid,” verklaart
Mario Pires Simão (foto) van het Observatorio de favelas, een centrum voor
onderzoek en advies omtrent favela’s en stedelijke verandering.

“Na deze gebieden decennialang te
hebben verwaarloosd plaatst de overheid ze momenteel zonder enige
vorm van dialoog met de gemeenschap onder militair gezag. Hierdoor
lijkt het om een bezetting van vijandelijk territorium te gaan en
beschouwt de Braziliaanse overheid haar eigen bevolking als een tegenstander.”

Zelfbeheer

“Deze opvatting moet veranderen alvorens men kan overgaan tot
het implementeren van een nieuwe machtsstructuur. Er word altijd
gefocust op de armoede. Geen degelijke huisvesting, geen dit, geen
dat. In dit hele debat wordt echter vaak vergeten dat deze
gemeenschappen decennialang aan een bijzonder inventieve vorm van
‘zelfmanagement’ deden.”

“Zo ontstonden machtsstructuren los van
de overheid. Deze structuren wil men nu compleet vernietigen door een
militaire bezetting. Helaas werkt deze werkwijze niet. Na maanden van
bezetting blijven de drugstrafikanten aanwezig. Schietpartijen tussen
rivaliserende bende en militairen zijn nog steeds realiteit. Ver weg
van elk democratisch proces van dialoog en onderhandeling tracht men
een nieuwe orde te implementeren zonder aandacht te hebben voor de
gevolgen.”

“De drugshandel is veel meer dan het
verkopen van drugs. Het is een netwerk dat vervangen moet worden. Er
zijn volledige families die afhankelijk zijn van de drugshandel. Als
er geen alternatieven worden aangeboden is het moeilijk om de trafiek
uit te roeien. Bovendien vormen de leiders een vorm
van autoriteit in de buurt. Deze vervang je niet door op een dag een
paar tanks door de straten te jagen en militaire checkpoints te
installeren.”

Structuren met steun van de bewoners

“De zogenaamde pacificatie die hier
aan de gang is komt neer op een schrikbewind dat geweld van
criminelen inruilt voor geweld van leger en politie. Daarom pleiten
wij ervoor om samen met lokale partners en projecten een andere
machtsstructuur te creëren die wel op steun van de bewoners kan
rekenen.”

Volgens Jefferson (18), inwoner van
Maré, is er weinig veranderd sinds de militaire bezetting: “Dealen
gebeurt nog steeds massaal, het wordt enkel minder openlijk gedaan.
Het enige verschil in het straatbeeld is dat vroeger de criminelen
zware wapens droegen, momenteel zijn het de militairen”.

DeWereldMorgen.be

“Voor de lokale bewoners
is de situatie soms nog slechter dan voorheen. De willekeur en
agressie waarmee sommige militaire patrouilles optreden is vaak buiten alle
proporties. Onschuldige bewoners worden om de haverklap gefouilleerd, maar de grote trafikanten worden niet gevat. In sommige straten staan
de dealers nog steeds met hun buideltasjes met koopwaar, soms vlakbij
militaire patrouilles maar die willen of durven niet op te treden.”

De nood aan een autoriteit die los
staat van leger of politie weerklinkt ook in de verklaringen van
Jefferson: “Voor de inwoners die de militaire operatie steunen is
het bijna onmogelijk om dat publiekelijk te tonen. De criminele
groepen hebben overal loopjongens op de uitkijk. Door je te
vriendelijk te gedragen tegenover de militairen maak je jezelf
verdacht en kom je mogelijk zelf in de problemen. Een echte oplossing
voor dit probleem zie ik niet direct. Zolang de smokkel van wapens en
drugs aan de grenzen niet stopt zullen er criminele groepen zijn die
er geld aan willen verdienen.”

Een medewerkster van het lokale
culturele centrum Lona Cultural (‘culturele tent’) hoopt echter wel dat het leger
aanwezig blijft: “Het is verre van een ideale situatie maar voor
ons als organisatie lopen de zaken beter sinds het leger aanwezig is.
Ons centrum vormt de grens tussen de vijandelijke territoria van de drugsbendes Comando Vermelho (‘rood commando’) en Terceiro Comando (‘derde commando’).Bewoners bleven
weg van deze plaats, uit angst voor schietpartijen tussen de
rivaliserende clans. Sinds de bezetting is er echter een sterke
daling van het geweld in deze buurt.”

Pacificatiebeleid

Hoewel de Braziliaanse overheid haar
huidige pacificatiebeleid onverstoord verder zet, met de installatie van pacificatie-eenheden van de politie (UPP) in de favela’s, blijft het volgens Mario Pires Simão
een illusie dat de overheid de controle over alle favela’s kan
herwinnen
.

“Om de huidige manier van werken verder te kunnen zetten heeft de
overheid een gigantische hoeveelheid ordetroepen nodig. Er zijn ruim
700 favela’s in Rio waarvan er momenteel, 7 jaar na de start van het
project, slechts een 40-tal ‘gepacificeerd’ zijn. Deze manier van
werken is bijzonder moeilijk en heel duur.”

“Bovendien is het grootste
probleem dat de overheid niet in staat is om een omvangrijke
pacificatie door te voeren in alle favela’s op hetzelfde moment. Het
is onmogelijk om een gemilitariseerde structuur te creëren om al
deze gebieden te controleren. Daardoor slaagt de overheid er niet in
om de criminele groeperingen te bestrijden. De bendes verplaatsen
simpelweg hun territorium naar gebieden die nog niet onder controle
van de politie vallen.”

“Ik wil duidelijk stellen dat ik
geen tegenstander ben van de pacificatiepolitiek, maar onze organisatie Observatorio de favelas heeft wel kritiek op de manier waarop
de overheid deze pacificatie aanpakt,” gaat Mario Pires verder, “de
huidige vijandige manier van werken zaait bijzonder veel angst.
Illegale huiszoekingen en onwettige opsluitingen maken deel uit van
de werkwijze van de bezetter. Ik erken dan ook compleet de aanval op
de mensenrechten die momenteel aan de gang is. We moeten echter
verder denken dat dit en we mogen niet verstrikt raken in een juridische
strijd. Democratie win je niet voor de rechtbank.”

Harde bezetting en drugshandel

“De realiteit voor de inwoners van
Maré blijft echter hard. Permanent patrouilleren er 850 militairen in ploegen in een gebied dat desondanks alle pogingen van de overheid nog steeds
gedeeltelijk in handen is van drugtrafikanten en gewapende milities.
Deze bezettingsoperatie, oorspronkelijk gepland tot 31 juli 2014, loopt nu ten einde. Noch het leger, noch de lokale, noch de federale overheid heeft reeds een
beslissing genomen over de toekomst van Maré en haar 140 000
inwoners na die datum”.

“Tot op vandaag blijft het voor iedereen een groot
vraagteken wat er vanaf 1 augustus 2014 zal gebeuren. Persoonlijk vermoed
ik dat de militaire bezetting verder gezet zal worden. De staat heeft geen
middelen en mankracht om UPP-eenheden te installeren in Maré. Als
het leger zich terugtrekt keren we terug naar een toestand, volledig
gecontroleerd door criminele groeperingen. Jammer genoeg
is dit de absurde realiteit van Maré anno 2014. Alle politieke
niveaus wijzen naar elkaar en niemand kan of wil beslissingen nemen.”

Een echte positieve evolutie voor Maré lijkt niet voor
morgen. “We hebben lang genoeg onder een militaire dictatuur
geleefd. Door de installatie van legereenheden die de orde trachten
te bewaren lijken we terug te keren naar dat tijdperk. Democratie
lijkt nu heel ver weg”, besluit Mario Pires.

take down
the paywall
steun ons nu!