In december ging het nieuws de wereld rond. Obama en Raúl Castro kondigden aan de economische en diplomatieke relaties tussen Cuba en de VS te verbeteren. Hoe ver staan de onderhandelingen intussen? Onze man in Cuba maakt een voorlopige balans op.

The Cuban Five eindelijk vrij

De VS en Cuba sloten om te beginnen een gevangenenruil, waarbij de overgebleven 3 van de Cuban Five eindelijk werden vrijgelaten. Belangrijk nieuws voor FOS en de socialistische beweging, die net als tal van andere sociale organisaties jarenlang gepleit hebben voor hun vrijlating. 

Kurt De Loor, Vlaams Volksvertegenwoordiger voor sp.a, reageerde euforisch op het nieuws. Hij voert al jaren actie voor de vrijlating van ‘de Vijf’, vijf Cubanen die tot jarenlange celstraffen veroordeeld werden wegens spionageactiviteiten op Amerikaans grondgebied in opdracht van de Cubaanse regering.

De Loor: “Al meer dan tien jaar voer ik samen met verschillende actiegroepen actie voor de vrijlating van de Vijf. Als jurist zei elke vezel in mijn lichaam mij dat deze onrechtvaardigheid moest rechtgezet worden. Met deze moedige beslissing zet Obama een belangrijke en noodzakelijke stap in de richting van normalisering van de moeilijke relatie tussen Cuba en de V.S. Ik kan mijn geluk niet op. Wetende dat we hier al zo lang voor gestreden hebben en dat de Cuban Five eindelijk –na die jarenlange onterechte opsluiting- naar huis kunnen en herenigd worden met hun families in Cuba.” 

In december werd Kurt De Loor uitgenodigd op de Cubaanse ambassade in Brussel om de vrijlating van de Vijf te vieren. Hij werd er gehuldigd voor zijn jarenlange inzet voor de vrijlating van de Vijf.

Onderhandelingen gestart

In de nasleep van de euforie bij de vrijlating van de resterende 3 gevangenen van de Cuban Five, werd intussen werk gemaakt van de vrijlating van een 50-tal gevangen door Cuba, op vraag van de VS. 

Een aantal maatregelen ter versoepeling van reizen door Amerikaanse burgers naar Cuba en de handel met Cuba werden op 16 januari uitgevaardigd. Hierdoor werd het pad geëffend voor de eerste onderhandelingsronde die in Havana op 21 en 22 januari doorging. Na 18 maanden onderhandelen achter de schermen, komt het proces in een nieuwe dynamiek terecht. Naast de bestaande argwaan, de historische vetes en de uiteenlopende politieke agenda’s, moet voortaan ook rekening gehouden worden met de publieke opinie en de reactie van tegenstanders van de toenadering tussen Cuba en de VS.

De gesprekken over migratie, het openen van de ambassades en een aantal bilaterale thema’s, werden door beide partijen als respectvol, professioneel, productief en constructief bestempeld. Er werd vooruitgang geboekt op gebied van het postverkeer, de bestrijding van drugsmokkel en terrorisme, de legale emigratie naar de VS, milieubeheer, wetenschappelijk onderzoek, enz. 

Adders onder het gras

Snel werd het echter duidelijk dat er een aantal stevige adders onder het gras verscholen liggen. Beide partijen zijn er zich van bewust en komen ervoor uit: het proces gaat over het herstellen van beschaafde diplomatieke relaties tussen twee landen met grondige verschillen.

Beide landen hebben een vrij sterk uiteenlopende visie op waar de ontdooiing moet toe leiden. De VS hoopt op een “vrij en democratisch” Cuba en stelt de mensenrechten (vrije meningsuiting en recht op verenigen) centraal in hun politiek met Cuba. In wezen wensen ze op termijn een politieke omwenteling in Cuba. De Cubaanse overheid wil “onafhankelijk van de verschillen tussen Cuba en VS een modus vivendi, een vreedzaam samenleven bereiken om onze verschillen op een respectvolle manier te bespreken en de samenwerking op thema’s van gemeenschappelijk belang te verbeteren”. Dit alles “zonder inmenging in de politieke, economische en culturele zaken van beide landen.”

Een centraal discussiepunt in het proces is de migratiepolitiek. Dit thema stand op de agenda van de eerste dag. Ongeveer 30.000 Cubanen emigreren jaarlijks naar de VS. Cubanen worden door de Amerikaanse Aanpassingswet (Cuban Adjustment Act) gestimuleerd hun land, al dan niet illegaal, te verlaten om naar de VS te emigreren. Eens op Amerikaanse bodem bekomen ze na 1 jaar zonder veel problemen een permanente verblijfsvergunning. Hun uitwijzing naar Cuba is uitermate zeldzaam tenzij ze op zee onderschept worden. Dit staat in schril contrast met de strenge houding tegenover illegale immigranten uit andere (Latijns-Amerikaanse) landen. Bovendien bestaat er speciale wet om het Cubaanse gezondheidspersoneel, dat in het buitenland op zending is, aan te zetten te deserteren. Op de vraag van Cuba om deze migratiewetten af te schaffen, antwoordde de Amerikaanse delegatie dat er hiervan geen sprake kan zijn. De huidige wetten blijven voor de VS de centrale as van hun migratiepolitiek ten aanzien van Cuba.

Net na de onderhandelingen, ontvingen Amerikaanse diplomaten acht vooraanstaande Cubaanse dissidenten. De Cubaanse overheid veroordeelde deze ontmoeting met klem. De voorbije jaren hebben diplomatieke delegaties van Europese landen deze positie in acht genomen en systematisch vergaderingen met dissidenten gemeden. Voor de VS is het momenteel geen optie hun enige contacten met de civiele maatschappij de rug toe te keren. Op de terugreis naar Washington werd in Miami gestopt om de grote Cubaanse gemeenschap daar te informeren. In de kantelstaat Florida heeft Obama er alle belang bij deze gemeenschap van het nut van betere relaties met Cuba te overtuigen.

Over deuitwisseling van politieke vluchtelingen/veroordeelde misdadigers (al naargelang de visie van de partijen) en dewederzijdse schadevergoedingen (enerzijds ongeveer 6 miljard USD, die Amerikaanse bedrijven en burgers claimen voor hun genationaliseerde bezittingen in Cuba na de machtswissel van 1959; anderzijds 2,5 miljard USD die Cuba eist als compensatie voor de schade geleden door het embargo) werd op de persconferenties nog met geen woord gerept.

Voor de Cubaanse overheid is de verwijdering van Cuba uit de VS-lijst van steunverleners aan terroristische landen een absolute voorwaarde om de diplomatieke relaties te herstellen. Op deze vraag gaf de VS via de president wel reeds een positieve respons. De procedure voor de aanpassing van de lijst werd opgestart. De afwikkeling zal nog wel verschillende maanden in beslag zal nemen.

Proces van lange adem

Het is duidelijk dat het proces van lange adem zal worden. De eenvoudigste stap zal het aanknopen van de diplomatieke relaties zijn. sommige domeinen zal het vlot verlopen en op ander zal het zwoegen zijn.

De volgende onderhandelingsronde wordt binnen de 2 maanden in Washington ver-wacht. Net vóór de Topconferentie van Amerikaanse Staten die midden april in Pa-nama doorgaat. Zien we daar Obama en Raúl Castro, na de handdruk in Zuid-Afrika, mekaar omhelzen?

10 februari 2015 
Auteur: Yves Van Gijsel 
Contact: anke.leflere@fos-socsol.be