Het valse veiligheidsgevoel dat onze regeringen met hun binnenlandse en buitenlandse militaire vertoon ontwikkelden, maakt na de aanslagen meer dan ooit duidelijk nooit te zullen werken. Repressie, machtsvertoon, dreigen met het opkuisen van straten of wijken creëert alleen maar een vals gevoel van veiligheid. Het ontbeert elke vorm van geborgenheid en de belofte op het zich opgenomen voelen in een gemeenschap van gelijken.

De terreuraanslagen in Brussel dreigen de alarmfases op te trekken naar een veel hoger cijfer dan ‘4’. Vanuit rechtse politieke krachten zal er ongetwijfeld een roep naar meer controles en repressieve maatregelen volgen. Een steeds grotere bevolkingsgroep dreigt nog meer verdacht en uitgesloten te worden. Een uitzichtloze spiraal van angst, ongecontroleerde woede en roep naar wraak dreigt ons te treffen.

‘Wat te doen’?

Meer dan ooit worden we geconfronteerd ‘Wat te doen’? In een poging een antwoord te formuleren, formuleer ik graag een radicaal voorstel. De civiele maatschappij – alle organisaties en burgers die zich dagelijks op diverse terreinen engageren (onderwijs, jeugdwerk, welzijnswerk, zorgsector,…) moeten de kans grijpen om hun eigen alarmfase ‘4’ uit te roepen.

De radicaliteit van m’n voorstel schuilt zich in de oproep om de dagdagelijkse gang van zaken een halt toe te roepen en tijd en ruimte te ontwikkelen om stil te staan bij wat ons treft en hoe we hier op kunnen reageren. Vandaag creëren we immers te weinig tijd en ruimte om grondig stil te staan. In onze drang en verlangen om productief te zijn verliezen we de kans om te rouwen en te zoeken naar de echte oorzaken van wat niet alleen ons, maar vele andere mensen op deze wereld treft.

Een anekdote kan m’n oproep misschien versterken. In de organisatie waar ik werk, leef en werk ik samen met mensen die uit Irak, Afghanistan en andere oorlogsgebieden komen. Toen we net na de aanslagen met de meeste collega’s verstomd naar de beelden zaten te turen, sprak Kamal ons aan: ‘welkom in de echte wereld’. We schrokken op en begrepen eerst niet wat Kamal bedoelde. Hij ging meteen verder: ‘Ik ben Kaboul en Afghanistan ontvlucht omdat ik bijna dagelijks met dergelijke terreuraanslagen werd geconfronteerd. Misschien dat ik best begin uit te kijken naar een ander land waar ik asiel kan aanvragen’. Er verscheen een kort monkellachje op z’n gezicht om meteen plaats te maken voor ernst en betrokkenheid.

Geopolitieke chaos

We praatten verder. ‘Vanaf nu zal ik aan iedereen die mij nog die vraag stelt, vertellen dat ik atheïst ben’ zei Kamal. ‘Want elke aanslag wordt geassocieerd met moslims, terwijl diegenen die zichzelf opblazen geen moslims zijn. Het zijn mensen die zich laten verleiden met valse beloftes op een paradijs met maagden en nog veel meer. In hun echte leven voelen ze zich niemand, worden ze door iedereen voorbij gelopen en genegeerd, maar nee, het zijn geen moslims, het zijn valse moslims’.

Deze anekdote onthult een werkelijkheid die vandaag door quasi geen enkel mediakanaal werd onthuld. Alle media hadden het over de chaos, de angst, de verbijstering, de lock down, de steunbetuigingen vanuit het buitenland, de verdachten, de IS-vlag die in een safe house in Schaarbeek werd gevonden.

Geen minuut tijd was er om het te hebben over de geopolitieke destabilisering van het Midden-Oosten, de onophoudelijke wapenleveringen aan de ‘bevriende’ staten: Saoudie-Arabië, Quatar, de Verenigde Arabische Emiraten. Onze media lijken te vergeten dat zowat elke straat en wijk in ons land geconnecteerd is met de wereld. Meer dan ooit staan mensen met en zonder migratieachtergrond in contact met andere mensen en delen van de wereld. Onze eigen media lijken alleen maar gefixeerd op de rookpluimen, de paniek en de zichtbare en direct voelbare chaos. Over de mondiale en geopolitieke chaos krijgt de modale burger niets te horen.

Burgers uitdagen

De wijze waarop onze media en politieke leiders reageren heeft het pervers effect dat de modale burgers niet worden uitgedaagd om slim en bedachtzaam te reageren. Aan de ene kant is er een roep om wraak en vergelding en langs de andere kant lees je talloze ‘sferige’ reacties: voor de ene is liefde het antwoord, voor iemand anders meer verbondenheid en nog iemand anders pleit voor een vage versterking van het ‘wij-gevoel’.

Problematisch aan dit soort goedbedoelde reacties is dat ze op geen enkel manier de burgers uitdagen om een structureel en politiek antwoord te verbeelden en te formuleren. Want binnen enkele weken gaan we probleemloos over tot de orde van de dag.

Daarom pleit ik voor een lock down en alarmfase ‘4’ voor de civiele maatschappij. Een radicale vraag en uitnodiging om het gewone, alledaagse werk even naast ons neer te leggen, de laptop en I-phone uit te zetten en publieke agora’s te vormen waar mensen de tijd nemen om fundamenteel stil te staan op wat ons overkomt. De zelfmoordterroristen immers maar het symptoom van een etterende wonde dat door de manier waarop velen nu reageren nooit zal genezen. De etter zal uit de wonde blijven stromen, zo lang er niet ingrijpend en structureel wordt gereageerd.

Aanpakken oorzaken geweld

Structurele antwoorden ontstaan enkel wanneer de instant reacties plaats maken voor bezinning en verdieping. Onze samenleving zal zichzelf nooit heruitvinden als we er niet in slagen om de oorzaken van de spiraal van geweld en uitsluiting te diagnosticeren en te bestrijden. Met ons allen zappen we van Facebook naar een krantensite, van het ene naar het andere TV-programma, en van de ene vluchtige naar een andere iets minder vluchtige mening. En de wereld draait door in haar letterlijke en figuurlijke betekenis.

De medialawine die zich na de terreuraanslagen voltrok, vergat te vermelden dat het bedrijf VOLVO Gent al haar contracten met de toeleveringsbedrijven toezegt. De Gentse afdeling wou geen commentaar geven, want de beslissing werd in Zweden genomen. Het illustreert hoe de kapitaalstromen uitdeinen en weigeren om zich nog langer te verantwoorden.

In Gent zullen een deel werknemers van de toeleveringsbedrijven die hun job verliezen wellicht ziek worden en/of zelfmoord plegen. Zij die uit het leven stappen zullen hun families in diep verdriet onderdompelen, maar wellicht zullen ze geen onschuldige anderen met zich meenemen. Andere burgers in dit land reageren drastischer op een structureel gebrek aan een toekomst. Ze worden verleid met valse religieuze beloftes op een onwerelds paradijs. Beide groepen zijn slachtoffer van diepe ongelijkheid en uitsluiting in deze wereld.

Lock down civiele maatschappij

Als de media het hier niet over wil hebben, moet de civiele maatschappij haar eigen agenda durven opstellen.

Daarom de oproep tot een lock down van de civiele maatschappij.

Laat ons tijd en ruimte creëren om te zoeken naar de echte oorzaken van wat ons is overkomen en om strategieën te ontwikkelen die niet de symptomen maar wel de oorzaken willen bestrijden. Ik ben ervan overtuigd dat veel gewone burgers zullen ontdekken dat ‘wij’ en ‘zij’ veel gemeen hebben. Namelijk: dat een heel kleine elite deze wereld destabiliseert en ontwricht. Ze tillen de wereld uit de haak. Samen en eendrachtig aan een stevig antwoord werken is onze enigste optie!

Een vals veiligheidsgevoel bestrijdt symptomen.

Het bestrijden van oorzaken leidt tot samenhorigheid en bevrijding! 

Dominique Willaert is artistiek leider van de sociaalartistieke werkplek Victoria Deluxe.