Ongezien maar voorspelbaar

Wat er in Brazilië is gebeurd, is ongekend in de geschiedenis van dat land. Maar, paradoxaal genoeg, was het enigszins voorspelbaar. Er waren veel tekenen dat radicaal rechts, neofascisten of neonazi’s niet bereid waren om Lula’s aanstelling als nieuwe president van Brazilië ordentelijk te laten verlopen.

Er waren duidelijke signalen dat zij gokten op een militaire staatsgreep. Zij klopten daarvoor op de deur van de kazernes en beschuldigden het leger publiekelijk van lafheid omdat zij het land niet “redden” uit de klauwen van het communisme en zijn dodelijke wapen, de “genderideologie”.

Het huidig tijdsklimaat is aangewakkerd door de onstuitbare achteruitgang van de VS als supermacht en zijn hernieuwde virulentie.

Iets gelijkaardigs gebeurde in Chili in 1973, tijdens de laatste maanden van de regering van Salvador Allende. Het recept is hetzelfde, ‘made in USA’: mobiliseer een deel van de civiele maatschappij, win de straten, lok een militaire interventie uit en werp de ongewenste regering omver.

Wat er gebeurde hing in de lucht. Het was aanwezig in het nefaste ‘tijdsklimaat’, aangewakkerd door de onstuitbare achteruitgang van de Verenigde Staten als supermacht en zijn hernieuwde virulentie.

Deze Bolsonaro-opstand vertoont een opmerkelijke gelijkenis met wat er bijna precies twee jaar eerder gebeurde bij het Capitool van de VS. Daar vond het plaats op 6 januari, in Brazilië op 8 januari.

Steve Bannon (rechts). Foto: Ruperto Miller, Flickr / CC0 1.0

Dat is geen toeval, gezien het bestaan van een zeer actieve en goed gefinancierde neofascistische internationale beweging waarvan de ideologische en organisatorische goeroe Steve Bannon is, de voormalige adviseur van Donald Trump. Maar daar houdt het toeval niet op.

Het doel was hetzelfde: laten zien hoe een vastberaden en relatief kleine groep (in Brazilië ongeveer vierduizend mensen) naar believen het hoofdkwartier van de drie machten van de staat kan veroveren. En, als de tijd rijp is, de strijdkrachten laten optreden om alzo een heruitgave van de beruchte staatsgreep van 1964 te kunnen voltrekken.

Wat er gebeurde was een repetitie, een test. Zij zullen zeker terugkeren.

Daarom is wat er gebeurde een repetitie, een test. Zij zullen zeker terugkeren om een situatie te creëren die uiteindelijk een militair optreden onvermijdelijk zal maken.

Reactie van Lula belangrijk

Bovenstaande hangt natuurlijk voor een groot deel af van wat de regering Lula zal doen. Om te beginnen zal hij de regering van Brasilia, de deelstaat waar de hoofdstad is gevestigd, onder voogdij moeten plaatsen. Deze regering is medeplichtig aan de bestorming vanwege haar passiviteit tegenover de relschoppers.

Ook de top van de inlichtingendiensten zal hij moeten vervangen. Zij waren niet in staat of bereid om op deze situatie te anticiperen en de autoriteiten te waarschuwen voor het dreigende gevaar. Hetzelfde zal moeten gebeuren met de krijgsmacht.

De enige waarborg van Lula is volksmobilisatie.

Daarnaast zal president Lula zichzelf ervan moeten overtuigen dat hij zijn electorale basis moet mobiliseren en organiseren en dat hij de controle over straten en pleinen moet heroveren. Anders kan de stabiliteit van zijn regering ernstig in gevaar komen.

Noch de overheidsinstellingen, noch de verschillende takken van het staatsapparaat geven aan hem gehoor zoals de grondwet voorschrijft. Zijn enige waarborg is volksmobilisatie.

Fasciserend tijdsklimaat

We spraken hierboven over het ‘tijdsklimaat’ waarin de gebeurtenissen moeten worden geplaatst. 2021 was het jaar van de bestorming van het Capitool. 2022 stond bol van soortgelijke gebeurtenissen.

In juli bestormden duizenden demonstranten in Sri Lanka de ambtswoning en het kantoor van de president en staken die van de premier in brand. De politieke inhoud van het protest was niet reactionair maar de vorm wel.

In december werd een poging van neonazi’s om de Bondsdag en verschillende parlementen van de Duitse deelstaten met geweld te bezetten, verijdeld. In september was er in Argentinië de mislukte moordaanslag op Cristina Fernández de Kirchner, waarover nog lang geen duidelijkheid bestaat.

In december was er het ontslag van Pedro Castillo in Peru. En nu de poging in Brazilië. En niet vergeten, het begin van deze cyclus was wellicht de bloedige neofascistische staatsgreep in Bolivia in 2019.

Het onschadelijk maken van deze tijdbom zal veel politieke vaardigheid, intelligentie en kracht vergen. Hopelijk kan Lula laten zien dat hij die deugden bezit.

Het voor de hand liggende maar systematisch ontkende ‘democratisch deficit’ van politieke systemen die beweren democratieën te zijn (en dat niet zijn!) wordt gecombineerd met de gevolgen van de kapitalistische crisis en de ontspoorde bewegingen van de tektonische platen van het internationale systeem in Oekraïne en Taiwan. Politiek gesproken is dit dynamiet.

Het onschadelijk maken van deze tijdbom zal veel politieke vaardigheid, intelligentie en kracht vergen om moeilijke beslissingen te nemen, die ongetwijfeld verhitte debatten zullen uitlokken. Hopelijk kan Lula laten zien dat hij die deugden bezit.

Dit is de vertaling van een artikel dat verscheen op rebelion.org.