Het inroepen van waarden, zoals solidariteit, en van nobele of altruïstische gevoelens om een beroep te doen op de vrijgevigheid van de bevolking duldt geen enkele dubbelzinnigheid. Beroep doen op de vrijgevigheid stemt overeen met een vorm van contract tussen partijen die moet worden nageleefd. Voor zover wij weten en kunnen afleiden uit de pers, kent België nauwelijks schandalen vanwege misbruiken op dit vlak.

Deze bemoedigende vaststelling is geen gevolg van het toeval. In de eerste plaats is er de wet op verenigingen zonder winstoogmerk en stichtingen. Zij biedt rechtspersoonlijkheid aan enkele tienduizenden verenigingen, met daaraan verbonden rechten en plichten, zoals het bijhouden, de controle en de publicatie van de jaarrekeningen.

Wat giften betreft, geeft de Minister van Financiën aan ongeveer 1.600 instellingen de toelating om fiscale attesten aan hun schenkers te geven, goed voor een belastingvermindering. De verenigingen en stichtingen die hiervan genieten, verwijzen terecht naar de grondige controle die aan deze toelating verbonden is, als naar een officieel keurmerk. En tenslotte zijn er nog altijd wetten die, ingeval van misbruik van vertrouwen, geldverduistering of misleidende reclame, toelaten om strafrechtelijk te vervolgen.

Dit wettelijk kader wordt nog aangevuld met vrijwillige gedragscodes. Zo zijn er bijvoorbeeld meer dan honderd verenigingen, samen goed voor meer dan de helft van het totaalvolume aan vrijgevigheid in ons land, lid van de Vereniging voor Ethiek in de Fondsenwerving (VEF). Hun gezamenlijk doel is het vertrouwen van de bevolking te behouden en zelfs te versterken. De Ethische Code legt hen onder andere een ‘informatieplicht’ op naar hun schenkers.

Het Belgische Consortium voor Noodhulpsituaties, bekend als organisator van de “acties 12-12” in geval van buitengewone humanitaire crisissen, heeft dan weer de goede gewoonte om een onafhankelijk auditor te belasten met een transversale controle van inkomsten en uitgaven en het rapport aan de Minister van Financiën en aan de pers over te maken.

Welke meerwaarde mogen we dan verwachten van een extra controle op oproepen tot vrijgevigheid van de bevolking, die zou toevertrouwd worden aan het Rekenhof ? Een wetsvoorstel in die zin, aangekondigd in de Senaat en gebaseerd op een eerder voorstel van François-Xavier de Donnea daterend van 2007.

Dit wordt als volgt gemotiveerd: “Bij zware rampen, zoals de tsunami in Zuidoost-Azië, de aardbevingen in Haïti en Pakistan en onlangs nog de Filippijnen, worden brede steuncampagnes opgezet die beroep doen op de vrijgevigheid van de mensen. Om het vertrouwen van de mensen te behouden, is het belangrijk dat het publiek weet waarvoor het ingezamelde geld gebruikt wordt.”

De auteurs lieten zich inspireren door de Franse wetgeving en door een rapport van het Rekenhof over “Franse hulp aan de slachtoffers van de tsunami” (december 2006), maar bleken niet op de hoogte te zijn van de toelatingen, controles, evaluaties en vrijwillige zelfcontrole die in eigen land reeds van toepassing zijn, meer bepaald op de grote campagnes die door het wetsvoorstel geviseerd worden.

In het juridisch-technisch debat van 2010 in de Commissie Institutionele Aangelegenheden van de Senaat, was er roerende eensgezindheid over één enkel punt: deze nieuwe controleopdracht was nodig, dringend zelfs, en verdiende een budget (zonder te zeggen wie dat ging betalen).

Vanuit onze invalshoek zou het beter zijn dat de beleidsmensen deze bijkomende menselijke en financiële middelen in plaats van voor wat ons betreft een manifest overbodige opdracht, zouden aanwenden om positieve maatregelen te nemen, die een “maatschappelijke toegevoegde waarde” scheppen.

De sector van “verenigingen van algemeen belang” – of moeten we zeggen van “maatschappelijk belang” – heeft een hoog niveau bereikt van professionalisme en van economische en financiële efficiëntie, onder andere dankzij relatief lage werkingskosten en de inzet van middelen op concrete realisaties, dicht bij de burgers. De overheid erkent deze bijdrage tot het algemeen/maatschappelijk belang en ondersteunt de sector daarin.

Deze steun neemt diverse vormen aan: direct, onder de vorm van kapitaalsubsidies of tussenkomsten voor tewerkstelling, of indirect, als materiële steun, door verminderde lasten, taksen of belastingen, door vereenvoudigde formaliteiten en procedures…

Sommige maatregelen hebben een ‘hefboomeffect’ dat strategisch erg belangrijk kan zijn. Volgens de statistieken is de sector van verenigingen van algemeen belang immers voor een derde van zijn inkomsten afhankelijk van giften en private middelen (deze verhouding kan gevoelig verschillen volgens het activiteitendomein). In dit perspectief wordt een aanmoedigingsbeleid voor de vrijgevigheid van de bevolking een “investering met hoog maatschappelijk terugverdieneffect”.

Het ontbreekt de huidige politiek ter zake echter, los van het beleidsniveau, niet enkel aan coördinatie en cohesie, maar vooral aan durf en visie. We geven één voorbeeld, maar wel een sprekend, dat van de successierechten op legaten ten voordele van een zaak van “algemeen belang”. De tarieven worden bepaald door de regio’s.

Aldus zal, al naargelang de woonplaats van de schenker bij het overlijden, het betrokken gewest 8,8 procent (Vlaanderen), 7 procent (Wallonië) of 12,5 en zelfs 25 procent (Brussel) afhouden van het deel dat aan het ‘goede doel’ werd nagelaten.

Hierdoor is België (met de 3 gewesten dan wel eens netjes op dezelfde lijn) het laatste land in Europa dat nog steeds geen “nultarief” toepast op dit soort legaten. Erger nog, het Vlaams Gewest heeft zonet alle tarieven van “algemeen belang” geharmoniseerd op 8,8 procent, zonder de gelegenheid de baat te nemen voor een volledige vrijstelling. Het verlies aan inkomsten voor de 3 gewesten samen bedraagt zo’n 15 miljoen euro per jaar.

Daarvan afzien kan zeker een hefboomeffect hebben ten voordele van het algemeen belang. Tezelfdertijd stellen we vast dat het duo-legaat, dat eigenlijk een vorm is van patrimoniumplanning, een betekenisvol verlies betekent aan erfenisrechten voor de overheid, terwijl de begunstigde vereniging er vaak maar zeer weinig aan overhoudt.

Tot besluit kunnen we stellen dat er redenen te over zijn om te harmoniseren, moderniseren, herschikken, vereenvoudigen, kortom, om wetten en fiscale regelingen en andere reglementen te optimaliseren, met het oog op het aanmoedigen van de vrijgevigheid van de bevolking en dit ten voordele van de verenigingen met maatschappelijk toegevoegde waarde.

De uitdaging situeert zich zowel op het federale als op het gemeenschap- en gewestniveau, maar soms ook op alle niveaus tegelijk, zoals voor de successierechten. Het systeem moet gebaseerd zijn op een lange termijnvisie, op een goede omschrijving van de domeinen van “algemeen belang”, op objectieve criteria, op rechten en plichten, op goed bestuur en op transparantie. En tenslotte, kan België ook leren van goede voorbeelden in andere Europese landen.

Gebaseerd op deze issues, verwachtingen en vragen en in het perspectief van de hernieuwing van de federale en regionale regeringen, wordt op 8 mei aanstaande de Staten-Generaal van de Vrijgevigheid georganiseerd: een brede mobilisatie van actoren op het terrein en van alle partijen die betrokken zijn bij de vrijgevigheid. Het doel is een sterke politieke impuls te geven en een echt momentum te creëren (www.momentum2give.be).

Luc De Groote, voorzitter van de Vereniging voor Ethiek in de Fondsenwerving (VEF)

Erik Todts, projectbeheerder Momentum2Give Staten-Generaal van de Vrijgevigheid (M2G).