Screenshot: YouTube Brenda Froyen
Boekrecensie -

Ben ik dan nu weer normaal? Na een psychose? Natuurlijk!

Psychotherapeut Paul Verhaeghe las 'Ben ik dan nu weer normaal?' van Brenda Froyen en beaamt volledig haar vaststellingen. “Nog meer geld pompen (in de psychiatrie) is geen oplossing. Het enige wat echt helpt, zijn geëngageerde mensen de kans geven om langdurig te werken met mensen-in-nood. Het huidige systeem maakt dat onmogelijk.”

dinsdag 6 april 2021 13:09
Spread the love

 

In 1880 wordt Jozef Breuer, een dokter met naam en faam, te hulp geroepen door een familie behorende tot de hogere Weense burgerij. Hun volwassen dochter vertoont een zware stoornis met onder meer hallucinaties en hevige angsten.

‘Anna O’ leed aan ongeneeslijke hysterie …

Bij toeval ontdekt de arts een behandeling die de geschiedenis zal ingaan als de hypnokathartische methode (denk aan EMDR en je bent aardig in de buurt) (Eye Movement Desensitization and Reprocessing, een methode die wordt toegepast bij het verwerken van nare en ingrijpende ervaringen, nvdr.). Een volledige genezing blijft uit en de jonge vrouw zal geruime tijd opgenomen worden in een psychiatrische instelling.

Vijftien jaar later beschrijven Breuer en Freud haar behandeling in een boek waar het woord psychotherapie voor het eerst gebruikt wordt. Voorgesteld als ‘Anna O’ krijgt ze de diagnose hysterie.

Nog een halve eeuw later (1955), wanneer psychiatrie en psychoanalyse stevig in het zadel zitten, kan je in heel wat artikels lezen dat beide heren flink fout zaten met hun diagnose. Anna O leed ongetwijfeld aan een beginnende schizofrenie, zo luidt het, vandaar dat er na de behandeling een vermoedelijk levenslange hospitalisatie volgde.

… maar Bertha Pappenheim leidde een normaal leven

In 1972 wordt deze wijd gedeelde overtuiging met één klap onderuitgehaald door een Amerikaanse wetenschapsjournaliste. Lucy Freeman ontdekt wie Anna O was (Bertha Pappenheim, 1859-1936) en, vooral, dat Bertha na haar zwaar gestoorde periode niet alleen een normaal maar bovendien een maatschappelijk zeer geëngageerd leven heeft geleid waarvoor ze postuum een officiële erkenning kreeg.

De conclusie? Iemand met een ongetwijfeld ernstige stoornis kan na verloop van tijd een normaal leven hebben. Een psychiatrische diagnose is een momentopname, ook als dat moment twee jaar duurt, en geen veroordeling tot levenslang gestoord zijn.

In 1954 werd haar beeltenis op een Duitse postzegel afgedrukt, in de reeks Helfer der Menschheit. Public Domain

Deze conclusie heeft men niet gemaakt. De huidige Bertha’s krijgen een label opgeplakt dat de overgrote meerderheid onder hen nooit meer kwijtgeraakt. Voor de buitenwereld, en helaas vaak ook voor henzelf, zijn en blijven ze nauwelijks iets anders dan hun ‘stoornis’. Alles wat ze doen en zeggen wordt door de buitenwereld verklaard aan de hand van het label, ook als ze reeds geruime tijd opnieuw tot de ‘normalen’ behoren.

Meest foute ‘behandeling’: isolatie

Dat is de ervaring van Brenda Froyen, een Bertha Pappenheim 2.0. Na de geboorte van haar derde kind liep ze verloren in een ernstige psychose. Haar behandeling in de psychiatrie (gedwongen isolatie, zware medicijnen, nauwelijks gehoor krijgen) is op zich al erg – bij iemand in hoge psychische nood is isolatie zo ongeveer de meest foute ‘behandeling’ die er bestaat – wat nadien volgde, is op een andere manier erg.

Kort samengevat: eens volledig hersteld gebruikt ze haar (uitstekende) pen om taboes, misvattingen en mistoestanden in de psychiatrie aan te kaarten. Bij een aantal individuele hulpverleners vindt ze gehoor, bij het psychiatrisch establishment niet, en dat is een understatement.

De reacties die ze moet ervaren, kan ik als clinicus beschrijven als hertraumatiserend: afwijzing, ontkenning, beschuldiging. Alles wat iemand-met-een-label zegt of doet, wordt gezien als een uiting van de stoornis. Zelfs als het terechte kritiek is, zelfs als het constructieve suggesties tot verbetering van het systeem zijn. Gelukkig krijgt ze ook positieve reacties, van mensen met dezelfde ervaringen én van hulpverleners.

Kortsluiting in mijn hoofd. Over het beest dat psychose heet (2014) was haar eerste boek. Ben ik dan nu weer normaal? wordt de afsluiter. In de zes jaren tussen de twee boeken nam ze haar job als lector aan de hogeschool weer op.

Daarnaast was ze een drijvende kracht achter de oprichting van Psychosenet, werkte ze mee aan het advies van de Hoge Gezondheidsraad over psychiatrische diagnostiek, aan de oprichting van de interuniversitaire opleiding Herstelgerichte psychiatrie en gaf ze heel wat lezingen.

Wantoestanden en structurele fouten

Wat ze beschrijft, zijn zowel wantoestanden in sommige psychiatrische instellingen als de structurele fouten van het systeem. In de betere instellingen of afdelingen komen dergelijke wantoestanden – te veel medicijnen, te weinig luisterend oor, familieleden die buitengesloten worden, isolatiepraktijken – nauwelijks voor.

Maar zelfs in de betere ziekenhuizen zijn de effecten van de structurele systeemfouten duidelijk, met als belangrijkste en meest verrassende effect dat de eigenlijke zorg in de verdrukking komt te staan.

Een verpleegkundige: “Hulpverleners hebben heus niet altijd de beste bedoelingen. Vaak hebben ze geen bedoelingen meer, ze voeren alleen hun baan uit”

Iedereen die een opleiding volgt in de hulpverlening doet dat met een portie idealisme. Na een paar jaar praktijk blijft daar vaak niet veel meer van over. De duidelijkste verwoording komt tijdens een van Froyens lezingen uit de mond van een verpleegkundige: “Hulpverleners hebben heus niet altijd de beste bedoelingen. Vaak hebben ze geen bedoelingen meer, ze voeren alleen hun baan uit”.

De structuurfouten van het psychiatrisch bestel liggen op meerdere vlakken. Eén ervan staat volgens mij centraal: het diagnostisch systeem. De wijze waarop wij een probleem definiëren bepaalt de richting van de daarbij aansluitende oplossing.

Een psychiatrische diagnose is een probleemdefiniëring, die in het ideale geval de problematiek van een individu begrijpt en beschrijft als het gecombineerde resultaat van diens sociale context, psychologische make-up en biologische ondergrond. Idealiter wordt dit alles netjes in een diagnostisch verslag gegoten, waarna oplossingen voorgesteld worden die de drie velden bestrijken.

“U hebt VMA”

Tegenwoordig krijgen mensen-in-moeilijkheden een VMA-label opgeplakt (VMA: Vaak Met Afkorting), op grond van poepsimpele checklijstjes waarvan de naïeve eenvoud verborgen blijft achter moeilijke termen en letterwoorden. Mensen krijgen te horen dat hun stoornis blijvend is want neurobiologisch bepaald en dat ze hun medicijnen levenslang moeten slikken. Wat het merendeel doet, want ermee stoppen veroorzaakt een stortvloed van helse afkickeffecten.

Voor geen enkele ‘stoornis’ hebben we medicijnen die genezend werken

De allerbelangrijkste misvatting is dat dergelijke labels wetenschappelijke benamingen zouden zijn van ziektes. In het beste geval zijn het beschrijvingen van problemen die mensen ervaren. In het slechtste geval zijn het beschrijvingen van problemen die wij ervaren met mensen die anders zijn. In geen enkel geval zijn het objectieve aanduidingen voor netjes in kaart gebrachte neurobiologische aandoeningen.

Brenda Froyen leest voor uit het eerste hoofdstuk van haar boek: “Ben ik dan nu weer normaal?” (7:10):

Voor geen enkele ‘stoornis’ hebben we medicijnen die genezend werken. Pillen beïnvloeden het gestoorde of storende gedrag door het te dempen of het op te peppen. Alle pillen hebben neveneffecten, sommige daarvan zeer zwaar, bepaalde ervan helaas niet-omkeerbaar.

Deze vaststellingen zijn al geruime tijd bekend en wetenschappelijk zeer goed onderbouwd. In de praktijk worden zij genegeerd of zelfs ontkend, waardoor de officiële psychiatrie een hoog Trump-gehalte krijgt: wat buiten haar invloedssfeer als waar bewezen is, wordt in de eigen kringen ontkend, verdacht gemaakt, in extreme gevallen uitgescholden voor onwetenschappelijk.

De verklaring daarvoor is eenvoudig: dit is een kwestie van macht. Dat is des te meer het geval omdat de psychiatrische (en psychologische) praktijk ons confronteert met onze onmacht. En ja, er zijn gelukkig goede psychiaters en welwillende zorgverleners, maar dan wel ondanks en in weerwil van het systeem dat georganiseerd is op grond van een verknipte insteek.

Psychiatrische diagnose van de psychiatrie

Het sterkste hoofdstuk in een op zich al sterk boek vind ik de anderhalve pagina waar Brenda Froyen de taal van de psychiatrie gebruikt om een diagnose te geven aan de psychiatrie zelf. Scherp, juist en pijnlijk.

Wat wij onze kinderen aandoen, is ronduit wraakroepend. Wachtlijsten van twee jaar bij kinderen (?!?), steeds zwaardere medicijnen, steeds meer labels, steeds meer stigmatisering.

De voorbije decennia blijven de problemen in de geestelijke gezondheidszorg toenemen: eindeloze wachtlijsten; gedemotiveerde hulpverleners; burn-out bij cliënten én therapeuten; overmedicalisering; een stijgend aantal zelfmoorden bij steeds jongere mensen, gecombineerd met steeds meer aanvragen voor euthanasie wegens psychisch lijden (minstens een aantal daarvan zijn het gevolg van onbereikbare hulp); wanhopige kinderpsychiaters.

Het boek eindigt, terecht, met de kinderpsychiatrie. Wat wij onze kinderen aandoen, is ronduit wraakroepend. Wachtlijsten van twee jaar bij kinderen (?!?), steeds zwaardere medicijnen, steeds meer labels, steeds meer stigmatisering.

Foto: brendafroyen.be/en/hi/

En nee, de oplossing is niet ‘meer geld’. Dat zal wel verrassend klinken, maar ik ben ervan overtuigd dat nog meer geld pompen in het bestaande systeem geen oplossing is. Het enige wat echt helpt, zijn geëngageerde mensen de kans geven om langdurig te werken met mensen-in-nood. Het huidige systeem maakt dat onmogelijk.

We hebben nood aan een andere manier van kijken en nadenken over psychologische en psychiatrische problemen, zodat we kunnen nadenken over andere oplossingen. Dit boek zal daar een belangrijke steen toe bijdragen.

 

De recensie Brenda Froyen – Ben ik dan nu weer normaal? verscheen in Paul Verhaeghe’s Boekenblog.

 

Brenda Froyen. Ben ik dan nu weer normaal? Borgerhoff & Lamberigts, Gent, 2020. 255 pp. ISBN 978 94 6393 001

Creative Commons

take down
the paywall
steun ons nu!