Weten kinderen en jongeren welke gevolgen hun gedrag op Facebook kan hebben? Doen sociale netwerksites er alles aan om de privacy van jonge gebruikers te verzekeren? Op beide vragen antwoordt Ben Caudron, socioloog en auteur van het boek ‘Niet leuk?’, volmondig “Nee”. ‘Niet Leuk?’ is een verzameling persoonlijke, vaak ironische, mijmeringen over de nieuwe media en de macht die ze voor zichzelf gecreëerd hebben.
Wat trekt jongeren aan in sociale media?
Ben Caudron: “Ik denk dat een van de belangrijkste verklaringen te maken heeft met het feit dat de jongeren van vandaag niet meer vertrouwd zijn met zogenaamde asynchrone media. Vroeger, bij de eerste kalverliefde, schreef je een briefje en als je het lef had, gaf je dat ook af. Het duurde dan nog eens een tijdje voor er antwoord kwam. Zoiets kennen jongeren van vandaag niet. Zij verwachten meteen een reactie op elke prikkel die ze uitsturen.”
“Jongeren komen voor hun communicatie steeds minder buiten. Wat paradoxaal is, want het zijn toch voornamelijk jongeren die mobiele sociale media, zoals Facebook, gebruiken op hun smartphone.”
Gebruiker is verdachte
Delen jongeren hun informatie op Facebook op een doordachte manier?
Caudron: “Neen. Helemaal niet. Een tijdje geleden deden Nederlandse onderzoekers een experiment bij kinderen. Een kind werd naar zijn of haar naam gevraagd en die werd met een megafoon geschreeuwd naar mensen die achter computers zaten. Die personen brulden dan informatie terug over dat kind. Die kinderen vonden dat echt niet leuk.”
“Dat jongeren hun informatie niet op een doordachte manier delen, is een van de argumenten in het ruimere privacydebat. Mensen worden bijvoorbeeld opgedeeld in drie groepen. De gebruikers die het niet erg vinden om een heleboel data beschikbaar te stellen in ruil voor een marketingvoordeel. Dan heb je de mensen die net de tegenovergestelde mening hebben. En ten slotte is er de groep die zegt ‘Waar heb je het in godsnaam over?’”
Hoe springen de sociale media om met de gegevens van jonge gebruikers?
Caudron: ”Mark Zuckerberg hangt graag de socioloog uit door te beweren dat jongeren niet meer om privacy geven. Waar haalt hij die onzin? Mocht hij zeggen dat hij er commercieel alle baat bij heeft dat jongeren niet meer met privacy bezig zijn, dan zou hij tenminste eerlijk zijn. Dat is nu eenmaal inherent aan het businessmodel van de sociale media. Ik heb er geen probleem mee dat ze zo veel mogelijk proberen te verdienen aan de informatie van de gebruikers, maar ze moeten daar eerlijk over communiceren.”
“Eric Schmidt van Google gaat nog een stap verder met een uitspraak die Bart Somers bijvoorbeeld ook graag in de mond neemt: ‘Wie niets fout doet, heeft niets te vrezen’ en dus ‘Als je nadenkt over privacy, dan heb je iets te verbergen.’ We hebben allemaal iets te verbergen, maar zo’n uitspraak legt de verantwoordelijkheid bij de gebruiker die bekommerd is om zijn privacy. Met dergelijke uitspraken wordt die gebruiker al snel een verdachte.”
Privacy is niet commercieel
De privacy is niet langer verzekerd?
Caudron: “Absoluut niet. Facebook, Twitter en Google zijn mediabedrijven die er alle belang bij hebben om zo veel mogelijk van onze data te verkrijgen. Wij, de gebruikers, zijn het vlees in de etalage.”
“Het zou Facebook, als grootste sociale netwerk, wel sieren mocht het een kleine tegemoetkoming doen door de standaardinstelling bij de aanmaak van een account op ‘Deel enkel met vrienden’ in te stellen. Daar moeten we echter niet veel van verwachten. Facebook zou respect moeten tonen voor de privacy, maar heeft daar geen enkel commercieel belang bij. Zeker niet zolang de gebruikers niet aantoonbaar afhaken omwille van dat privacybeleid. En daar hoeft Zuckerberg niet voor te vrezen.”
Facebook wil een verlaging van de minimumleeftijd voor een account invoeren. Is dat verantwoord?
Caudron: “Zolang Facebook blijft zoals het nu is, is dat een gevaarlijk idee. Akkoord, onze kinderen worden steeds sneller mondig. Dat wil echter vooral zeggen dat ze steeds jonger meningen beginnen uit te kramen die meestal nergens op gebaseerd zijn. Het is fout om daaruit af te leiden dat ze ook sneller volwassen worden.”
“Kinderen moeten leren om hun mening in een veilige omgeving te uiten. Daar kunnen ze met vallen en opstaan leren omgaan met andere meningen. Als een kind nu valt, dan blijft die val virtueel nazinderen.”
Naakt
Een uit de Verenigde Staten overgewaaid fenomeen is dat van schoonheidswedstrijden op sociale media. Kunnen die negatieve effecten hebben op jonge deelnemers?
Caudron: “Ik ben daar vrij zeker van. Waar halen wij onze identiteit? Die zit niet ingebakken in onze genen. We halen die uit interactie, uit context. Je zal op zo’n schoonheidswedstrijd maar telkens het kneusje zijn omdat je billen te dik zijn.”
“Ik heb een ethisch probleem met zulke wedstrijden. Het gros van de deelnemers gaat ervan uit dat het een kans maakt om te winnen. Maar er eindigt altijd iemand als laatste. Goed, het heeft ook te maken met het feit dat ik me verzet tegen alles wat met competitie te maken heeft.”
U schrijft in uw boek dat sociale media niet zelden inhoud censureren, bijvoorbeeld afbeeldingen van naakte mensen. Dat is toch positief voor jonge gebruikers?
Caudron: “Waarom is het een probleem dat een dertienjarige een naakte mens zou zien? Veel hangt af van hoe zoiets geduid wordt. Om een cliché te gebruiken: we hebben er geen probleem mee dat ons kind de ene na de andere moord ziet in een fictiereeks. Maar dat het een koppel ziet vrijen? Oh wee.”
“Moet alles kunnen? Neen. Maar wie bepaalt wat kan en wat niet kan? Mijn standpunt is dat dat op een lokaal niveau moet gebeuren. Waar halen die puriteinse Amerikanen het lef vandaan om in onze plaats te beslissen wat wij mogen zien?”
Rol van de ouders
In uw boek pleit u alvast voor een betere mediatraining voor kinderen en jongeren.
Caudron: “Ik pleit inderdaad voor een toepassing ervan in het middelbaar onderwijs. Nu we meer bezig zijn met media, zou het duidelijk moeten zijn welk medium wat doet en waarom. We moeten er niet flauw over doen: media zijn een product. En binnen de sociale media zijn wij, de gebruikers, het product.”
“Als een school al aandacht schenkt aan sociale media, worden die vaak in de angstsfeer getrokken. Ik vind het niet verkeerd om kinderen duidelijk te maken dat het geen goed idee is om als meisje aan je eerste liefke je borsten te tonen via de webcam. Als een veertienjarig meisje twintig jaar geleden in de stal haar borsten toonde aan haar vriendje, moest die laatste vooral een goed fotografisch geheugen hebben. Nu blijft alles hangen: de tafel plakt.”
Wie moet die mediatraining voor zijn rekening nemen?
Caudron: “Het meest voor de hand liggende antwoord is de school. Ik wil dat echter wel nuanceren. Het leven van mensen in het onderwijs wordt er niet makkelijker op, want zij moeten steeds meer opvoedingsverantwoordelijkheid overnemen. Misschien moeten middenveldorganisaties en andere partijen als iMind de mogelijkheid krijgen daar een rol in te spelen.”
“Er is zeker ook een belangrijke rol weggelegd voor de ouders. Zij moeten echter wel weten waarover het gaat en daar knelt vaak het schoentje. Waarom plaatsen ouders de computer niet in de woonkamer? Ze moeten niet altijd meekijken – een kind moet kunnen voelen dat het vertrouwd wordt en privacy heeft – maar op die manier is het toch minder evident voor kinderen om grote stommiteiten uit te halen. Dan plaats je je als ouder tussen je kind en de peer pressure waar het aan blootgesteld wordt.”
GAS
Hebben kinderen sociale media eigenlijk wel nodig? Wat is er mis met wat kattenkwaad uithalen in plaats van virtuele sla te kweken op Facebook?
Caudron: “Vraag dat aan diegenen die dat kattenkwaad definiëren als overlast en GAS-boetes willen verlagen naar twaalf jaar.”
‘Niet Leuk?’ wordt uitgegeven door Pelckmans.
Op zaterdag 20 oktober 2012 om 13.00u gaat Ben Caudron in gesprek met Tinneke Beeckman, auteur van het boek ‘Door Spinoza’s lens’ in Fnac Antwerpen.
© 2012 – StampMedia – Gunther Malin
