De vijftigjarige Paulo de
Oliveira rijdt met een taxi rond in de Noord-Braziliaanse stad Altamira.
Liever werkt hij als bestuurder van zware voertuigen voor de bouwsector. Hij
blijft hopen op een baan op de bouwwerf van de Belo Monte-dam, een
reusachtige waterkrachtcentrale op de Xingurivier pal in het
Amazonewoud.

Maar mogelijk is er voor arbeiders als Oliveira geen
toekomst meer in de constructie van grote stuwdammen. Belo Monte is altijd
erg omstreden geweest, en het wordt voor Brazilië steeds moeilijker om
gelijksoortige projecten uit te voeren.

Zo zal de ervaring met Belo
Monte, een project dat nog in aanbouw is, bepalen of de regering doorgaat met
haar plannen om meer energie te halen uit de Amazonerivieren, de enige in
Brazilië die nog het potentieel hebben voor grootschalige
waterkrachtcentrales.

Het volgende project met de omvang van Belo Monte
is de São Luiz-dam op de Tapajosrivier, ten westen van de Xingurivier. Groot
probleem: het grondgebied van de inheemse bevolking zou daarbij onder water
komen te staan, en hun land is beschermd door de
grondwet.

Etnocide

Bij Belo Monte heeft men het oorspronkelijke
plan aangepast om te vermijden dat er inheems grondgebied zou overstromen.
Toch krijgt het project felle kritiek vanwege zijn impact op de levenswijze
van inheemse gemeenschappen en andere oeverbewoners.

Volgens de
openbare aanklager maakt het bedrijf dat de dam bouwt, Norte Energia, zich
schuldig aan etnocide en komt het onvoldoende tegemoet aan de inheemse
gemeenschappen, die uit protest al herhaaldelijk sommige van de installaties
van de stuwdam hebben bezet en beschadigd.

São Luiz, dat in zijn
ontwerp een vermogen van 8040 MW heeft meegekregen, en andere
waterkrachtcentrales die worden gepland op de Tapajosrivier, zouden op beter
georganiseerde weerstand kunnen stoten. In het rivierbekken leeft een grote
inheemse gemeenschap, de Munduruku, van ongeveer 12.000 leden.

In het
geval van Belo Monte ging het over negen verschillende etnische groepen van
in totaal iets meer dan zesduizend mensen, waarbij bijna de helft in steden
leeft.

Lokale ontwikkeling

De kwestie van lokale ontwikkeling
kon op heel wat minder internationale aandacht rekenen als het inheemse
verzet. Maar ze zou beslissend kunnen zijn om protest tegen toekomstige
stuwdammen in het Amazonegebied te overwinnen.

Zo heeft Norte Energia,
een consortium van tien publieke en private bedrijven en investeringsfondsen,
ongeveer 900 miljoen euro vrijgemaakt voor activiteiten om de sociale en
ecologische impact van het megaproject te beperken en compenseren. Het bedrag
vertegenwoordigt 12 procent van de totale investering.

Het bedrijf
heeft 4100 mensen – die als gevolg van de bouw van de stuwdam en de aanleg
van het meer ontheemd raakten – elders gehuisvest, en duizenden anderen
vergoed. Het heeft een deel van Altamira en de stad Vitoria de Xingú
heraangelegd met sanitaire voorzieningen, en liet 6 ziekenhuizen, 30
gezondheidscentra en 270 klaslokalen bouwen of
verbouwen.

Vertraging

Maar er stromen veel klachten binnen.
Norte Energía installeerde moderne waterverwerkingscentrales en
rioleringsnetten in Altamira. Maar na een vertraging van tien maanden, werd
er pas in juni een akkoord gesloten om de watervoorziening en rioolbuizen aan
te sluiten op de woonblokken.

“Er zijn mijn familie drie huizen
beloofd, omdat we twee getrouwde zoons hebben”, vertelt José de Ribamar do
Nascimento (62), die een nieuwe woning kreeg toegewezen in Jatoba, ten
noorden van Altamira. “Maar ze hebben beslist dat we maar recht hebben op
twee van de drie huizen. Misschien omdat ik ziek ben en niet kan
protesteren?”

Nascimento heeft prostaatkanker en is slecht ter been.
Hij overleeft op een klein pensioen. Maar hij is ervan overtuigd dat de
toekomst voor de lokale bevolking er rooskleuring uitziet, dankzij de banen
die de waterkrachtcentrale heeft voortgebracht.

“We leven hier veel
beter”, meent zijn 61-jarige vrouw Anerita Trindade. “Ons oude huis werd
ingesloten door het water als het regende. We moesten door het water waden.
Nu zitten we tenminste droog.”

Vooral Francisco Assis Cardoso, die op
zijn 32ste de belangrijkste winkelier van Jatoba werd, is blij met de
verhuizing. Zijn familie met vier broers en zussen kreeg vijf huizen naast
elkaar toegewezen. Zo kon hij samen met zijn moeder een supermarkt en
apotheek beginnen.

Een andere uitdaging voor Belo Monte is doeltreffend
de kritiek vanuit de energiesector zelf ontkrachten. Die is tegen
waterkrachtcentrales waarbij zoals in dit geval het water snel doorstroomt,
de reservoirs klein zijn, en de energie-opwekking in het droge seizoen laag
is.

Belo Monte zal gemiddeld 40 percent van zijn vermogen van 11.233 MW
gebruiken. Om te voorkomen dat inheems grondgebied onder water loopt, is de
omvang van het reservoir verkleind tot 478 vierkante kilometer – 39 procent
van wat oorspronkelijk gepland was in de jaren 1980.