De Belgische autoriteiten hebben verzaakt actie te ondernemen nadat de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) – ‘s werelds belangrijkste autoriteit op het gebied van luchtkwaliteit en gezondheid – vorig jaar haar aanbevelingen voor grenswaarden voor luchtverontreiniging in sommige gevallen met 75% had verlaagd.
Door de wetgeving inzake luchtverontreiniging ongewijzigd te laten, verzuimen de Belgische autoriteiten maatregelen te nemen om de niveaus van luchtverontreiniging te verlagen die tot vier keer hoger liggen dan volgens wetenschappers aanvaardbaar is om in te ademen.
De verontreinigende stoffen waarop de rechtszaak betrekking heeft, zijn stikstofdioxide (NO2) en fijne zwevende deeltjes (PM2,5). De door de WHO aanbevolen bovengrens voor de jaargemiddelde concentratie van de betrokken verontreinigende stoffen is als volgt: PM2,5 – 5μg/m3. De wettelijke grenswaarden van de EU liggen nu 5 keer hoger dan de aanbevelingen van de WHO. NO2 – 10μg/m3. De wettelijke EU-grenswaarden liggen nu 4 keer hoger dan de WHO-aanbevelingen.
In 2021 bedroeg de jaarlijkse PM2,5-concentratie in Vlaanderen maar liefst 14 μg/m3, in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 13 μg/m3 en in Wallonië 12 μg/m3. Deze concentraties liggen twee tot drie keer hoger dan de meest recente aanbevelingen van de WHO.
Voor NO2 werden in sommige van de drukste straten van België in 2021 concentraties gemeten die meer dan vier keer hoger lagen dan de WHO-richtsnoeren. In Brussel bereikten de concentraties 38 μg/m3, in Antwerpen 46 μg/m3 en in Charleroi 23 μg/m3.
Recht op schone lucht
De negen eisers – van wie de meesten aan ademhalingsproblemen lijden – eisen samen met de internationale milieuorganisatie ClientEarth dat de autoriteiten de wetgeving inzake luchtkwaliteit aanscherpen in het licht van de meest recente wetenschappelijke gegevens om hen en hun gezinnen tegen gevaarlijke vervuiling te beschermen.
De eisers zeggen dat het uitblijven van maatregelen hun fundamentele recht om schone en gezonde lucht in te ademen schendt en hun gezondheid en die van hun kinderen onnodig in gevaar brengt.
Denis, een eiser uit Charleroi, zei: “Ik onderneem actie omdat ik in het centrum van de stad wil blijven wonen – en niet gedwongen wil worden om naar een minder vervuilde plaats te verhuizen om mijn gezondheid te beschermen. Ik heb mijn gedrag aangepast om de risico’s voor mijn gezondheid tot een minimum te beperken. Maar de wetenschap toont aan dat de autoriteiten te weinig doen om hun burgers te beschermen, vooral voor iemand als ik die aan astma lijdt. Ik vind schone lucht inademen een grondrecht, net als het recht op een stabiel klimaat bijvoorbeeld. Regeringen doen duidelijk niet genoeg en wij betalen collectief de prijs. Ze moeten nu handelen.”
Zelfs risico voor foetussen
Volgens het Europees Milieuagentschap is luchtverontreiniging de belangrijkste milieurisicofactor voor de volksgezondheid in Europa. Er is een verband met astma-aanvallen, kanker, hartaanvallen en beroertes en uit steeds meer studies blijkt dat luchtverontreiniging ook andere delen van ons lichaam en zelfs foetussen kan aantasten.
Eiser Sim, uit Antwerpen, zei: “Als vader vrees ik voor de gezondheid van mijn gezin. Wij wonen naast een van de meest vervuilde straten van Antwerpen, waardoor mijn kinderen worden blootgesteld aan gevaarlijke vervuiling die hen waarschijnlijk voor de rest van hun leven zal tekenen. Ik wil dat mijn kinderen opgroeien in een gezonde omgeving en niet lijden onder de gevolgen van een gebrek aan politieke wil. De regering heeft de plicht om ons en onze kinderen vandaag en ook de toekomstige generaties te beschermen.”
De drie regionale autoriteiten worden voor de burgerlijke rechtbank van Brussel gedaagd omdat de eisers aanvoeren dat luchtverontreiniging niet stopt bij de regionale grenzen en dat voor de aanpak van deze gezondheidscrisis dus een gecoördineerde nationale aanpak nodig is.
De regionale overheden pakken dit probleem momenteel heel verschillend aan. Terwijl het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zich bereid heeft getoond om constructief mee te praten over de aanpassing van de grenswaarden voor luchtverontreiniging aan de aanbevelingen van de WHO, blijven Wallonië en Vlaanderen op dit punt passief.
De Vlaamse autoriteiten, bijvoorbeeld, hebben geen belangstelling getoond voor een regio-overschrijdende aanpak van deze gezondheidscrisis. Zij beschouwen de luchtverontreiniging in hun regio blijkbaar niet als een probleem, ondanks het feit dat de niveaus meer dan vier keer hoger liggen dan de aanbevelingen van de WHO.
Gezondheid van mensen ernstig in gevaar
ClientEarth jurist grondrechten Irmina Kotiuk zei: “Schone en gezonde lucht is een grondrecht, dus de Belgische autoriteiten zouden alles moeten doen wat in hun macht ligt om ervoor te zorgen dat hun wetten geschikt zijn om burgers te beschermen tegen verontreinigde lucht waarvan wetenschappers nu weten dat het de gezondheid van mensen ernstig in gevaar brengt.”
“Strengere wetten inzake luchtverontreiniging zijn de hoeksteen van een nationale actie. Dat kan alleen als de Belgische autoriteiten samenwerken om de gezondheid van de mensen te beschermen – een gefragmenteerde aanpak zal er alleen maar toe leiden dat mensen aan vuile lucht blijven worden blootgesteld.”
Burgers in Duitsland ook zaak aangespannen
De rechtszaak komt slechts enkele weken nadat zeven burgers in Duitsland een soortgelijke zaak hebben aangespannen, en slechts enkele dagen voordat de Europese Commissie haar voorstel zal bekendmaken om de belangrijkste EU-wet inzake luchtkwaliteit, de richtlijn omgevingsluchtkwaliteit (AAQD), waarin de drempelwaarden voor de luchtkwaliteit in alle 27 lidstaten zijn vastgesteld, te herzien.
De publicatie van het voorstel is echter slechts de eerste stap van een ingewikkeld wetgevingsproces dat meerdere jaren in beslag zal nemen. Zodra er overeenstemming is bereikt, betekent het lange omzettings- en uitvoeringsproces dat de EU-lidstaten pas over enkele jaren aan de nieuwe grenswaarden zullen hoeven te voldoen.
Kotiuk voegt daaraan toe: “De EU-landen kunnen het besluit van de Europese Commissie om de luchtkwaliteitswetgeving te herzien niet als excuus gebruiken om zelf niet snel actie te ondernemen. We weten dat het jaren zal duren om de nieuwe luchtkwaliteitsdrempels af te stemmen en nog langer om ze toe te passen. De gezondheid van de EU-burgers loopt nu gevaar. Hun recht om schone en gezonde lucht in te ademen, geldt vandaag en de leiders moeten dat recht handhaven.”
