Op 12 juli 2009 heeft minister van staat en hoofd van het militair huis van de president, generaal Manuel Hélder Vieira Dias Júnior ‘Kopelipa’, het bedrijf Auto-Star Angola (ASA) opgericht. De generaal werd meteen de belangrijkste aandeelhouder.

De onderdirecteur van de GRN, het staatsagentschap voor nationale wederopbouw, Manuel José Cardoso do Amaral Van-Dúnem en de trouwe dossierbeheerder van Kopelipa’s bedrijf kregen elk 10 procent van de aandelen. Twee zakenmannen, Herculano Adelço de Morais en António de Lemos, verwierven respectievelijk 30 en 10 procent van de aandelen.

Belgisch bedrijf officiële vertegenwoordiger Mercedes-Benz Angola

Het Belgische import-exportbedrijf SDA (Société de Distribution Africaine) van Philippe de Moerloose vermeldde op zijn website de oprichting van Auto-Star Angola (ASA) als een Belgisch-Angolese jointventure die zou optreden als de officiële vertegenwoordiger van Mercedes-Benz en Evobus in Angola.

De webste beschrijft ASA als een dochteronderneming van SDA die over de modernste faciliteiten beschikt in Angola. In Viana, een industriële buitenwijk van de hoofdstad Luanda, in de buurt van de toekomstige internationale luchthaven, beschikt ASA over 2.000 m² verkoopsruimte, kantoren en een assemblagehal.

De hele site is ontzettend uitgestrekt en werd ontworpen door de architecten van de hoofdzetel van Mercedes-Benz in Stuttgart. Viana maakt deel uit van de Speciale Economische Zone die onder de directe verantwoordelijkheid valt van de GRN. Tot april vorig jaar stond generaal Kopelipa zelf aan het hoofd van de GRN. Zijn zakenpartner in ASA, Manuel Van-Dúnem, is er tot op vandaag onderdirecteur.

CEO genoemd in VN-rapport Congo

Het Belgische Societé de Distribution Africaine (1) is een bedrijf dat werd opgericht door zijn huidige CEO, Philippe de Moerloose. Deze zakenman werd onder meer genoemd in het VN-rapport van de Groep van Experts over de illegale exploitatie van bodemrijkdommen in Congo uit november 2009. De Moerloose zou VN-resolutie 1807 hebben overtreden. Die bepaalt dat elke levering van wapens of ‘andere gevoelige goederen’ vooraf moet worden gerapporteerd aan de VN, die met een grootschalige vredesmissie (nvdr: Monuc, sinds 30 juni 2010 Monusco) aanwezig is in het oosten van Congo. 

Volgens het VN-rapport heeft De Moerloose 70 procent in handen van de aandelen van de Congolese luchtvaartmaatschappij Hewa Bora Airways, die geregeld werd gebruikt voor het transport van wapens en munitie voor het Congolese leger in 2008 en 2009.

De Moerloose is bovendien ook direct betrokken bij de verkoop van militaire voertuigen aan de Congolese regering van president Joseph Kabila. Dit gebeurde via het bedrijf Demimpex, waarvan hij ook oprichter en voorzitter is. De experts van de VN konden bij de Belgische autoriteiten geen licentie terugvinden die Demimpex zou toelaten om wapens, munitie of aanverwante militaire technologie te importeren, te exporteren of te transporteren.

Volgens de geldende Belgische wapenwetgeving maakt het niet uit of de goederen via België verhandeld worden. Elk Belgisch bedrijf of elke Belgische burger moet zich aan de wetgeving inzake wapenuitvoer houden. Zeker als de bestemming van de wapens gebieden in oorlog zijn, gelden nog extra strenge exportvoorwaarden.  

Duitse expansieplannen in Angola

Op 12 augustus 2010 heeft de Duitse ambassadeur in Angola, Jorgen-Werner Marquardt, in een interview met het Angolese zakenweekblad Semanário Económico, toegegeven dat Duitsland momenteel hard zijn best doet om een stevige vinger in de pap te houden in de boomende Angolese economie. Mercedes-Benz is als groot Duits bedrijf uitermate geïnteresseerd in expansie in Angola.

Het weekblad behoort tot de Media Nova-groep, een mediaconcern in handen van … generaal Kopelipa en zijn zakenpartners en adviseurs, generaal Leopoldino Fragoso do Nascimento en Manuel Vicente, de CEO van het machtige staatsoliebedrijf Sonangol.

In het interview ging ambassadeur Marquardt maar al te graag in op de investeringsplannen van de Duitse automobielindustrie in Angola: “Mercedes heeft zonet in Viana een lokaal agentschap opgestart. Binnenkort beschikt het bedrijf er over de capaciteit om vrachtwagens te assembleren op een terrein van 500 hectaren. Ook Volkswagen heeft een soortgelijk project in de steigers staan”.

De voorzitter van de directieraad van Auto Star Angola is Jörgen Nührmann, die naast vele andere functies bij Daimler, het moederbedrijf van Mercedes-Benz, onder meer directeur was van de naverkoopsafdeling van Mercedes in Mexico.

‘Economisch voordeel’

Vanuit juridisch oogpunt definieert de huidige Angolese wetgeving op de bevordering van de integriteit in het zakendoen (1), de ontvangst van een ‘economisch voordeel’ door een ambtenaar onder de vorm van een percentage van een zakelijke deal, als “een handeling die leidt tot illegale verrijking”. Dat is precies wat generaal Kopelipa en Manuel Van-Dúnem hebben gedaan wanneer ze – als topambtenaren van de GRN – Auto Star Angola hebben opgericht.

Het Belgische SDA en het Duitse Mercedes-Benz, van hun kant, hebben zich bij de oprichting van ASA blootgesteld aan actieve corruptie van ambtenaren (artikel 21 van het Angolese Wetboek van Strafrecht).

Het is vrij normaal geworden voor buitenlandse investeerders in Angola om de anticorruptiewetgeving te negeren. Zij kunnen dit doen dankzij de straffeloosheid die zij genieten door hun associatie met de meest corrupte elementen uit de Angolese politieke elite en zakenwereld.

De Angolese wetgeving heeft de internationale verdragen tegen corruptie, zoals het VN-verdrag, ondertussen omgezet in nationale wetten. België, het land van herkomst van SDA, ondertekende hetzelfde VN-verdrag op 25 september 2008. Dus ook België is gehouden de bepalingen van dit verdrag na te leven en zijn burgers en bedrijven overeenkomstig te berechten.

De Angolese anticorruptiewet voorziet in een aantal sancties, zoals de inbeslagname van de illegaal verworven goederen en het ontslag van corrupte ambtenaren. Hetzelfde artikel bepaalt dat bedrijven die de wetgeving overtreden, verbod krijgen om nog nieuwe contracten af te sluiten met openbare besturen. Dit zou dus kunnen gelden voor Auto Star Angola.

Conclusie: Volkswagen zorgde voor precedent

Dit is niet de eerste keer dat de Duitse autoindustrie betrokken is geraakt bij corruptiepraktijken in Angola. Volkswagen zorgde al voor een precedent.

De Angolese ministerraad heeft op 23 december 2004 de ANIP (Nationaal Agentschap voor Private Investeringen) opdracht gegeven tot het aangaan van een investeringscontract met het Amerikaanse bedrijf Ancar Worldwide Investments Holding, met het oog op de bouw van een assemblagefabriek voor Volkswagen- en Skoda-auto’s in Viana.

Het ging om een investering ter waarde van 48 miljoen dollar. De overeenkomst werd officieel ondertekend op 26 januari 2005. 49 procent van de aandelen van Ancar zouden verdeeld worden onder vijf Angolese zakengroepen: ACAPIR Lda, een bedrijf dat eigendom is van de dochter van de Angolese president, Welwitchia dos Santos, beter bekend als Tchizé dos Santos; Mbakassi & Filhos, de officiële vertegenwoordiger van Volkswagen in Angola; GEFI, een bedrijf dat volle eigendom is van de regeringspartij MPLA; Suninvest, de investeringstak van de Fundação Eduardo dos Santos (FESA), een privéstichting van de MPLA-voorzitter en tevens staatspresident; en ten slotte Tchany Perdigão Abrantes, een nichtje van de president.

De zakenman António Mosquito tekende evenwel bezwaar aan tegen de willekeurige overdracht van 16 procent van de aandelen die hadden toebehoord aan zijn bedrijf, Mbakassi & Filhos, aan ACAPIR. Tchizé dos Santos kon op die manier de rol van vicevoorzitter van de raad van bestuur van Ancar overnemen.

Voor de dochter van de president

In een poging om het geschil te beslechten, liet Ismael Diogo, voorzitter van de FESA-stichting, een vergadering bijeenroepen op het hoofdkwartier van de stichting in Luanda. De notulen van de vergadering vermeldden dat hij dit deed “namens de president van de republiek om de omstandigheden te verduidelijken waarin ACAPIR Lda. haar aandeel in Ancar – Automóveis de Angola kon vergroten met de goedkeuring van het investeringsproject”.

De vergadering kwam tot de conclusie dat “Ancar Worldwide Investments Holding op geen enkel moment hadden kunnen profiteren van de gunsten van de president bij de goedkeuring van het investeringsproject door het aanbieden van 16 procent van de aandelen aan ACAPIR Lda.”

Volgens berichten in de Duitse pers was het Volkswagen-hoofdkantoor zo verbolgen over de gang van zaken in Angola dat het daarom de bouw van de geplande productielijn voor voertuigen in Angola vertraagde. Meer details daarover zijn opgenomen in het rapport ‘MPLA Ltd’, dat kan worden gelezen op http://makaangola.com/wp-content/uploads/MPLA-Limited.pdf.

In de woorden van een Angolese politiek analist, die om evidente reden liever anoniem wil blijven, “kunnen buitenlandse investeerders gewoon niet om de corruptie heen als ze zaken willen doen met het Angolese regime en de daarmee eng verbonden zakenkringen.”

Rafael Marques de Morais

Rafael Marques de Morais is een Angolese onderzoeksjournalist die zich heeft gespecialiseerd in corruptiezaken. Het originele artikel verscheen onder de titel ‘Mercedes-Benz e o Tráfico de Influências em Angola’ op de weblog Maka – Iniciativa Anti-Corrupção.

(1) SDA, Société de Distribution Africaine, sinds 2008 de naam van de overkoepelende holdingmaatschappij die alle activiteiten van de groep van Philippe de Moerloose groepeert (Demimpex, Demavia, AutoStar en SDA), Arthur Maesstraat 100, 1130 Brussel (Haren) De groep is vooral gespecialiseerd in de in- en uitvoer van voertuigen en zwaar materieel (ook militair) naar Afrika.

(2) Angola: Probity Law Seeks to Strengthen State Institutions (5 March 2010)  http://allafrica.com/stories/201003051023.html

(vertaling uit het Portugees: Jan Van Criekinge)