België kan van Nederland leren hoe het niet moet
Boekrecensie - David Hollanders

België kan van Nederland leren hoe het niet moet

In zijn boek "De Schaduwelite" beschrijft Ewald Engelen een schitterend ongeluk in Nederland. Het is niet gepland, maar organisch ontstaan. Geen complot, maar gewoon omdat het kon. Toeval, geen coördinatie. Wel zijn loonmatiging, hypotheekschulden en belastingontwijking er het gevolg van. Engelen laat de politieke machinaties achter (bewust) technische dossiers zien. En politieke machinaties vragen een politiek antwoord.

woensdag 12 november 2014 12:07
Spread the love

Een
Hollander in België valt het onmiddellijk op: het Nederlands is niet
meer doorspekt met Engelse termen. Franchises van Starbucks,
McDonalds
en Albert Heijn domineren het straatbeeld niet. En spiksplinternieuwe
woonwijken en leegstaande kantoorparken ontbreken goeddeels. Kortom,
het Finanzkapitalismus
– met vastgoed als paard van Troje, grootbanken als vlaggendragers
en belasting-ontduikende grootbedrijven als definiërend kenmerk – heeft schijnbaar minder greep op België dan op Nederland.

Ik
schrijf ‘schijnbaar’, want ook in België gingen Fortis en Dexia
failliet. In België worden bankreddingen en belastingontduikende
grootbedrijven even soepel gecombineerd met bezuinigingen op zorg en
onderwijs. En ook in Brussel wordt volop gelobbyd. Ook schrijf ik ‘schijnbaar’,
omdat ik de politieke economie van België – gecompliceerd nog door
een voor buitenstaanders ondoorgrondelijk politiek bestel – onvoldoende ken.

Voor de appreciatie van het boek De
Schaduwelite

van Ewald Engelen maakt het geen verschil. Hij schetst hoe Nederland
gegijzeld wordt door een schaduwelite die een regime van grootbanken, loonmatiging,
hypotheekschulden en belastingontwijking coûte que coûte in stand wil houden. Voor
zover België dit ook kent, zal De
Schaduwelite

informatief en herkenbaar zijn. Voor zover niet, is het mogelijk een
voorbode. Zoals Rammstein zong: ‘We
are all living in America now’
.
Of in elk geval: ‘C’est
arrivé prez de chez vous’
.

Versoepeling




Ewald Engelen hakt de recente
Nederlandse geschiedenis in twee stukken, voor 2008 en daarna. In het
eerste deel schetst Engelen hoe voornoemd regime tot stand kwam.
Sinds jaar en dag matigt Nederland de lonen ten behoeven van de exportsector.
Grote betalingsbalansoverschotten zijn het gevolg. De achterblijvende
koopkracht wordt aangevuld met private schulden (private
Kenyesianism
),
met name gebruikt voor hypotheken. Afgezet tegen
het nationaal inkomen heeft Nederland de hoogste hypotheekschuld ter wereld. Banken
profiteren daarvan – via rentemarges en commissies – en lobbyden dan
ook voor versoepeling van leenvoorwaarden. Fiscale schuldstimulering
via de hypotheekrenteaftrek deed de rest. 

Banken verdienden ook veel
aan vastgoedprojecten. In 2013 deed dit SNS Nederlands Aandelenfonds de das om, maar voordien
konden vastgoedprojecten 100 procent schuld-gefinancierd worden. De prijs
zou toch wel stijgen. Inmiddels staat 20 procent van de kantoorparken leeg.
Financiers waren pensioenfondsen die sinds de jaren ’90 risicovol
beleggen en meer uitbesteden. Waar pensioen ooit een
arbeidsvoorwaarde was, beheerd door sociale partners, werd het een
financieel product, waarmee vermogensbeheerders belegden in
gestructureerde producten. Inmiddels worden pensioenen gekort.

Naast
export in de reële sector en schuldopbouw in de monetaire sfeer
heeft Nederland een dubieuze koppositie in het fiscale domein.
Engelen beschrijft Nederland met de steekwoorden ‘doorsluisparadijs’, ‘belastingontwijking’ en ‘toezicht-ontduiking’. En inderdaad ontduiken
Starbucks en Google belastingen via Nederland, had Lehman
Brothers
verplichtingen van de balans af geparkeerd in Nederland, en geeft het
ministerie van Financiën geheime fiscale kortingen aan
multinationals.

Advocatenkantoren probeerden recent op de Nederlandse
ambassade in Kiev Russische oligarchen over te halen om belasting te
ontduiken via Nederland, nu het niet meer kon via Cyprus. De
sociaaldemocratische minister van Buitenlandse Zaken Timmermans
ondersteunde het.

Engelen
duidt het pre-crisisverdienmodel van de BV Nederland als de uitkomst
van een schitterend ongeluk. Niet gepland, maar organisch ontstaan.
Geen complot, maar gewoon omdat het kon. Toeval, geen coördinatie.
Natuurlijk, belangenbehartigers lobbyden en toezichthouders beleden
‘marktvriendelijk’ en ‘meedenkend’ toezicht.

Embedded

En
toen veranderde in 2008 alles – en tegelijkertijd niets. Toen moest de
Nederlandse belastingbetaler 125 miljard euro op tafel leggen om
onder meer ING en ABN AMRO te redden. Later kwam daar SNS Reaal
bij. De daardoor oplopende staatsschuld motiveerde bezuinigen.
Saillanter is wat niet gebeurde. Banktoezicht werd niet strenger,
hypotheekschulden werden niet ontmoedigd, Nederland blijft een
belastingparadijs en lonen blijven verlaagd (‘gematigd’). En dat
is volgens Ewald Engelen allerminst toeval.

Want
in 2008 was er de economische urgentie én het politieke momentum
voor verandering. Dat werd echter systematisch gesaboteerd door een
schaduwelite van bankiers, toezichthouders, accountants, ‘moreel
gelobotomiseerde’ advocaten, enkele politici en embedded
academici. Engelen noemt man en paard in een lijst aan het begin van
het boek. Daarop prijken onder andere de namen van Belgen Votron
(Fortis) en Tilmant (ING).

De
weapons
of choice

van deze schaduwelite zijn ‘lobbyen, dreigen, chanteren, verwarren,
framen, verdraaien en zwijgen’ en dat dan gecoördineerd. Engelen
werkt een aantal voorbeelden uit die Belgische lezers weinig zullen
zeggen. Rode draad is steeds dat de problemen eerst verzwegen worden,
daarna ontkend en anders weggespind. Zo kan het gebeuren dat een
overheidswege geïnitieerde commissie over bankentoezicht vol
belangenbehartigers zit (en dus pleit voor een laag eigen vermogen
van 4 procent).

En zo kan het dat een financiële lobbyclub (Holland
Finance Centre

– in Nederland is Engels het nieuwe Frans) waar toezichthouder,
banken, accountants en ministeries gezamenlijk lid van zijn, een
commerciële consultant een rapport laat schrijven over de
Nederlandse rol bij internationale belastingontduiking. Uitkomst: het
valt wel mee en het levert Nederland 3000 banen in de advocatuur en
accountancy op. En zo kan het dat de talrijke academici met banden
met de financiële sector dezelfde liturgie opzeggen: matig de lonen,
laat banken vrij, belastingontduiking is geen probleem, bezuinig op
zorg en onderwijs. Economie is in Nederland ‘een grote cursus
groupthink’.

Schaamteloos

De
Schaduwelite
kiest gecoördineerd de vlucht naar voren met
‘Maoïstische radicalisering van het neo-mercantilistische
gedachtegoed’. Het antwoord op falende marktwerking is meer
marktwerking. Het antwoord op bezuinigingen die via vraaguitval
leiden tot minder in plaats van meer groei is nog meer bezuinigingen. Aldus Ewald Engelen.

Volgens hem is boosheid het
enige dat de burger daar tegenover kan stellen. En openheid, want reputatieschade is het enige dat de
schaduwelite echt pijn doet. De kracht en het belang van het boek
schuilt ook precies daarin. Het laat de politieke machinaties achter
(bewust) technische dossiers zien. En politieke machinaties vragen
een politiek antwoord – contestatie, protest en confrontatie.

Ook
voor wie geen belang stelt in de details van allerhande voorstellen
en commissies, is de notie dat een invloedrijke groep mensen
systematisch, gecoördineerd en schaamteloos de eigen belangen vooropstelt belangwekkend en interessant. Net zoals Borgen, The
Wire

en Game
of Thrones

interessant kunnen zijn voor wie niets heeft met Deense politiek,
Amerikaanse stadsproblematiek of fictieve stammenoorlogen. Gekonkel,
machtsstrijd en intriges zijn altijd interessant. Helaas is Engelens boek geen fictie, niet in Nederland en vermoedelijk evenmin in België.

Ewald Engelen, De Schaduwelite. Voor en na de crisis Niets geleerd, niets vergeten. Amsterdam University Press. ISBN 9789089646705.

Naschrift 25 november 2014: de auteur heeft erkend dat zijn namenlijst van personen die tot de elite behoren een verzinsel was

take down
the paywall
steun ons nu!