Lancet-hoofdredacteur Richard Horton (foto: print-screen van Lancet-promotievideo, https://www.thelancet.com/about-us)
Experten hadden tijdig gewaarschuwd, maar hun input werd van tafel geveegd. Twee jaar voor de crisis zich aankondigde werden mondmasker vernietigd en verzuimd nieuwe strategische voorraden aan te leggen. Politieke verantwoordelijken wasten hun handen in onschuld, en de media deden hun werk niet.
Op 3 februari 2020 werd in ons land het eerste coronageval vastgesteld. Westerse regeringen beschouwden het coronavirus nog steeds als een ‘griepje’. Op 28 februari waarschuwde de in Wallonië woonachtige viroloog Marc Wathelet in een open brief1 dat België te weinig doet om zich voor te bereiden op een mogelijke coronapandemie. De massale lockdown in China eind januari was voor hem de eye-opener. “Als zo’n land een massale lockdown afkondigt, dan weet je dat het bittere ernst is”. Maar Wathelet is een buitenbeentje in de wereld van de virologie. Minister Maggie De Block reageerde met een korte, giftige tweet: “Nog een dramaqueen”.
Maar Wathelets boodschap kwam wel over bij burgers. Hij kreeg berichten van ambulanciers, verpleegkundigen en artsen, en werd een aanspreekpunt voor mensen die geen hulp kregen van de overheid. Eind januari had professor infectieziekten Erika Vlieghe al gewaarschuwd voor een pandemie, maar, zo meldde Vlieghe, haar input werd door de politiek gewoon van tafel geveegd. Ook viroloog Marc Van Ranst raakte gefrustreerd: “We kregen geen gehoor op een moment dat elke dag telt. Een week later in lockdown gaan, kan een verschil betekenen van honderden of duizenden doden op lange termijn. Je moét dan wel heel snel handelen, anders loopt het helemaal verkeerd.”2
Mondmaskers vernietigd
Op 7 oktober 2020 kwam Pano, het wekelijkse duidingsprogramma van de Belgische openbare televisiezender Eén, met het verhaal dat minister De Block in 2018 22 miljoen chirurgische mondmaskers had laten vernietigen. De maskers maakten deel uit van een strategische stock in het kader van een pandemieplan van de Belgische regering, en lagen opgeslagen in een kazerne die zou worden verkocht. De maskers hadden géén houdbaarheidsdatum en het was onbekend of ze er slecht aan toe waren. Vernietiging bleek goedkoper dan ze elders op te slaan.3 En er werd in 2018 niet besloten een nieuwe voorraad aan te leggen.
De Block beëindigde haar ministeriële carrière na het aantreden van de ‘volwaardige’ federale regering van Alexander De Croo op 1 oktober 2020. In een interview4 zei zij dat ze zich absoluut nergens voor moest verontschuldigen, maar later liet ze weten dat ze toch met de kritiek in haar maag zat. “Het was een onbekend virus, het heeft ons compleet verrast en het blijft dat doen”, aldus De Block.5 Maar deze uitspraak doet geen recht aan de werkelijkheid. Digitaal te gast in de zitting van de bijzondere Kamercommissie Covid-19 op 16 november 2020 was Lancet-hoofdredacteur Richard Horton niet mals voor de Belgische regering: “Uw politieke systeem schoot tekort. De meeste van die 14.000 Belgische coronadoden hadden vermeden kunnen worden.”6
Onbekend terrein?
De Vlaamse overheid heeft serieuze steken laten vallen rond contacttracing en de veiligheid van woonzorgcentra. In een interview gaf de Vlaamse minister-president Jan Jambon dat ook toe. Tegelijk luidde het commentaar vergoelijkend dat het om een onbekend virus ging.7 Niet enkel De Block en Jambon zeggen dat de pandemie compleet nieuw voor hen was. Dat deed ook de Vlaamse minister Bart Somers in de Commissie Binnenlands Bestuur op 2 juni 2020 met “We bevonden ons op onbekend terrein, het was voor iedereen een grote uitdaging”. Maar met de lockdown in Wuhan kon men wel degelijk weten dat men voorzorgen moest nemen.
Tenslotte treffen ook de media blaam. Die zien de pandemie door de lens van hun politieke evenknieën, schrikken ervoor terug om het publiek te vertellen hoe het precies in elkaar zit. Voor de media is de waarheid ook niet meer het hoogste goed nu politici mogen liegen, de mensen mogen misleiden, de geschiedenis mogen herschrijven en meestal de berichtgeving van de persbureaus klakkeloos overnemen. En staat er dan iemand op die kritiek heeft, dan wordt die genadeloos neergesabeld door de welbespraakte politici en hun medestanders in de media.
Zelfs vrtNWS-ombudsman Tim Pauwels kijkt niet verder dan zijn neus lang is. In een long read probeert Pauwels een omschrijving te geven van wat “goeie kritiek op het coronabeleid” is. Maar op de vraag waarom de overheid niet onmiddellijk in gang schoot gaat hij niet in. Hij zegt wel de artikelenreeks over Early Warners te hebben kunnen ‘waarderen’, maar hij houdt de politiek noch de experts verantwoordelijk.8
Dit artikel is een ingekorte versie van paragraaf ‘België in de coronacrisis‘ in het hoofdstuk ‘COVID-19: terra incognita, of maatschappelijke moord?’ van mijn nieuwe boek dat dit voorjaar verschijnt onder de titel ‘De wereld na Trump en Merkel’.
1Wathelet, Marc: ‘Lettre ouverte à la ministre de la Santé publique: “Coronavirus, il faut savoir écouter la peur”‘, in rtbf.be, 28 februari 2020, https://www.rtbf.be/info/opinions/detail_lettre-ouverte-a-la-ministre-de-la-sante-publique-coronavirus-il-faut-savoir-ecouter-la-peur
2Brems, Peter: ‘Zij waarschuwden al vroeg voor corona: Marc Wathelet, de viroloog die weggezet werd als een “dramaqueen”‘, in vrtNWS, 8 juli 2020, https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2020/07/03/kanaries-in-de-corona-koolmijn-de-viroloog-die-weggezet-werd-al/
3Van de Weghe, Tom, en Pauwels, Luc: ‘Federale overheid vernietigde in 2015 en 2018 ondoordacht eigen stock van miljoenen mondmaskers’, in vrtNWS, 7 oktober 2020, https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2020/10/06/de-stock-die-levens-had-kunnen-redden/
4Swysen, Didier: ‘Maggie De Block, deux mois après avoir quitté son poste de ministre de la Santé: “Des excuses? Je n’en ai pas à donner, j’ai fait le maximum”‘, in Sudinfo, 14 december 2020, https://www.sudinfo.be/id295017/article/2020-12-14/maggie-de-block-deux-mois-apres-avoir-quitte-son-poste-de-ministre-de-la-sante
5D’hoore, Jasper: ‘De Block: ‘Ik hoef niet herinnerd te worden”, in De Tijd, 25 december 2020, https://www.tijd.be/dossiers/coronavirus/de-block-ik-hoef-niet-herinnerd-te-worden/10273914.html
6Zie het artikel ‘Hoofdredacteur ‘The Lancet’: ‘Meeste van 14.000 Belgische coronadoden waren vermijdbaar”, in medi-sfeer, weekblad van de huisarts (een uitgave van Reflexion Medical Network), 17 november 2020, https://www.medi-sfeer.be/nl/nieuws/beroepsnieuws/hoofdredacteur-lsquo-the-lancet-rsquo-ldquo-meeste-van-14-000-belgische-coronadoden-waren-vermijdbaar-rdquo.html
7Reynebeau, Marc :’Wat corona leert over de politiek’, in De Standaard, 26 december 2020, https://www.standaard.be/cnt/dmf20201225_97436246
8Pauwels, Tim: ‘Wat is dat eigenlijk: goeie kritiek op het coronabeleid?’, in vrtNWS, 10 augustus 2020, https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2020/08/09/wat-is-dat-eigenlijk-goeie-kritiek-op-het-coronabeleid/
Dit artikel verscheen op 18 maart 2021 op Geopolitiek in context
