Jaren geleden noemde Karel De
Gucht, die momenteel Europees Commissaris van Handel is, Kofi Annan, de
toenmalige secretaris-generaal van de VN op tv een ‘évolué’. Dat is
de term die de koloniale Belgen gebruikten om te verwijzen naar de
Congolezen die geëvolueerd waren en die meer Westers geworden waren
(meer ‘geciviliseerd’ dus). 

Evolués moesten examens afleggen
om te bewijzen hoezeer ze geciviliseerd waren en ze kregen een
diploma als ze slaagden. De Gucht bedoelde natuurlijk dat Annan geen
typische Afrikaan was. Brak er een storm van protest los? Nee. “De
Gucht is helemaal niet kleinerend. Hij was net lovend voor Kofi
Annan”, zo klonk de gebruikelijke verdediging.

In 2008, toen
Obama kandidaat was om
president van de VS te worden, ging
één van
de quizvragen in de Canvascrack over zijn huidskleur. ‘Wat
is de term voor een kind van
een zwarte en een blanke?’

De
vraag klonk nog een stuk beledigender dan ik het hier schrijf (Obama
is de zoon van een N**** uit Kenia en een blanke moeder, enzovoort).
Het antwoord was ‘mulatto’.

Ik verwachtte dat iemand in het publiek
zou opstaan om de quizmaster terecht te wijzen. Het bleef stil. De
show ging door alsof er niets aan de hand was. Ik schreef een stuk om
dat aan te klagen. Niet alleen was de vraag verkeerd, maar om bovendien net
die vraag te stellen over Obama?

Ik kreeg te horen van goedmenende
Belgen dat ‘mulatto’ en het
‘N-woord’ in België niet zo’n geladen betekenis hebben en dat het
dus geen beledigende termen zijn. Ik moest mij echt niet zo snel beledigd
voelen. En een vriend van de quizmaster verzekerde mij dat Van Molle
eigenlijk een heel lieve man is.

Toen
ik gemeenteraadslid was in Turnhout, zei een collega die boos was
over de eis van de burgemeester om in de pas te lopen: ‘We zijn geen
negertjes die altijd ja knikken. We kunnen zelf ook wel denken’.

Ik
moet bekennen dat die collega één van de leukste mensen is die ik
ken. Hij gaf me altijd een lift naar de vergadering maar eenmaal hij
dat gezegd had, werd het voor mij duidelijk dat hij mij niet als zijn
gelijke zag.

Ik vermeldde deze anekdote in een artikel dat ik een tijd
geleden schreef en opnieuw kreeg ik mails van mensen die me op het
hart drukten dat het helemaal niet racistisch bedoeld was, dat die
uitdrukking al lang gebruikt wordt en dat ze historische wortels
heeft. In de jaren ’60 vond je die knikkende negertjes op het dashboard van auto’s en op de toonbank. Ik
moest me daar echt niet beledigd door voelen. En ik had toch zelf
toegegeven dat die collega een fijne man was?

Toen De Morgen, die zichzelf als
progressief omschrijft, een afbeelding publiceerde met Obama en zijn
vrouw als apen en dat satire noemde, hadden ze helemaal geen kritiek
verwacht. Zij dachten dat de lezers zouden lachen en dan verder
bladeren en dat alles business as usual zou zijn.

Die
veronderstelling was gebaseerd op twee feiten. Ten eerste vormen
zwarten in België geen blok met een politieke of economische stem.
Daardoor hebben ze weinig impact. Ze stonden niet hoog op het lijstje
van zaken waar De Morgen rekening mee houdt. Er zijn geen
zwarte nieuwslezers, heel weinig zwarte journalisten (op de redactie
van De Morgen bij mijn weten zelfs geen).

Mijn kinderen kregen nooit
les van een zwarte leraar. Ik zag nog nooit een zwarte bankbediende.
In Brussel zal er wel een zwarte politieagent rondlopen, maar elders
in België ben ik er nooit één tegengekomen. Toen Turnhout vijf
jaar geleden zijn eerste zwarte taxichauffeur kreeg, waren we verheugd.

Ten tweede heerst er in België
een vorm van raciale dementie. Belgen
lijken niet in staat om te oordelen wat racistisch is en wat niet.
België heeft nooit afgerekend met zijn koloniale verleden waardoor
er sindsdien geen stap vooruit werd gezet.

Er zijn standbeelden die
koning Leopold II vereren ondanks de wreedheden die hij pleegde in
Congo. Zwarte Piet (met
het zwart geschilderde gezicht, de rode lippen en de kinky pruik, zo
populair in Nederland dat zelfs de premier er aan meedoet) is in
België een nationale schat.

Werkgevers kunnen zeggen (en hebben
het al gezegd): ‘ik wil geen zwarte werknemer’ en ze hoeven zich geen
zorgen te maken over een mogelijke straf. De gekleurde immigrant
wordt nog altijd verondersteld dankbaar te zijn voor de kans die hij
kreeg om in België te wonen. Hij mag aanschuiven aan de tafel van de
meester en hoeft niet met veren te zwaaien.

Dat zal alleen veranderen als
België zich realiseert dat een land geen eiland is, dat acties
gevolgen hebben en dat, jawel, de wereld veranderd is. De mediastorm
buiten België over de misplaatste racistische satire in De Morgen
(én de excuses van De Morgen) is een begin.

Die excuses zijn een
stap in de juiste richting (het is bijvoorbeeld, voor zover ik weet,
de eerste keer dat een Belgisch medium toegeeft dat het beledigend is
geweest en er zich bovendien voor verontschuldigt). Ook al laten die excuses op
zichzelf nog te wensen over.

(deze tekst werd oorspronkelijk in het Engels hier gepubliceerd)