1. Wat staat er in het federaal regeringsakkoord?

• Het akkoord vermeldt een betere Europese samenwerking voor versterkte buitengrenzen, uniforme procedures, zowel voor asiel als verblijf alsook een eerlijke lastenverdeling op Europees niveau, overeenkomsten rond transitmigranten, enz. Het akkoord vermeldt eveneens het toekomstige Europese Pact voor Asiel en Migratie. Daarin zal België haar deel van de verantwoordelijkheid op zich moeten nemen.
• Het akkoord wil tevens een nieuwe asiel- en migratiecode opstellen en misbruik van migratie- en asielprocedures bestrijden, alsook de mogelijkheden beperken om in beroep te gaan.
• Er is zowel een audit voorzien van de Dienst Vreemdelingenzaken als van de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen. Daarnaast is er een tuchtregeling vooropgesteld voor rechters en personeel van de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen.
• Niets nieuws op gebied van asiel, behalve een eventueel versterkt opvangbeleid.
• De strijd tegen mensensmokkel en mensenhandel zal opgevoerd worden.
• Meer middelen zullen een vrijwillige terugkeer moeten aanmoedigen. Er zullen detentie-alternatieven worden ontwikkeld voor de migranten die gedwongen terugkeren. Detentie zal vooralsnog blijven en het masterplan om nieuwe gesloten centra te bouwen blijft behouden.
• De overeenkomst bepaalt eveneens dat “minderjarigen niet in gesloten centra kunnen worden vastgehouden”. De regering zal ook alternatieve maatregelen nemen om te voorkomen dat dit principe wordt misbruikt om terugkeer onmogelijk te maken.
• De overeenkomst wil meer transparantie voor het parlement in verband met overeenkomsten voor overname van migranten.
• Er zal een oplossing worden gezocht voor zij die niet naar hun land van herkomst kunnen terugkeren, bijvoorbeeld staatlozen die ongewild hun nationaliteit hebben verloren.
• Het akkoord zegt niets over mogelijke regularisaties.

2. Het akkoord kritisch ontrafeld

Het regeerakkoord breekt duidelijk niet met het asiel- en migratiebeleid dat tot nu toe onder de kabinetten De Block en Francken van de regeringen Michel en Wilmès werd gevoerd. Toch zijn sommige elementen lichtjes hoopvol.

a. Asiel

Het Europese migratiepact dat genoemd wordt in het regeerakkoord neigt naar meer grenssluitingen en meer gedwongen terugkeer van migranten. Volgens het voorstel in het pact riskeren asielzoekers tijdens de hele asielprocedure te verblijven in kampen aan de Europese grenzen. Alleen zij die het “verdienen” zullen bescherming krijgen, na een uiterst oppervlakkig onderzoek. Dit blijkt een veralgemening van volgende zaken te zijn: veralgemeende detentie, onmenselijke procedures en levenstrauma’s voor de migranten.

Asielzoekers – en dan vooral de meest kwetsbare – hebben echter tijd en een bemoedigende omgeving nodig om hun motieven uit te kunnen leggen.

Uit dit akkoord leiden wij steun af voor het Europese migratiebeleid. De regering zal alle Europese landen vragen om deel te nemen aan de relocatie van vreemdelingen en voorziet dus geen ambitieuze verbintenissen.

Lange wachtrijen in december 2015 aan de Dienst Vreemdelingenzaken in Brussel. Foto: vriendschapzondergrenzen.be

Op Belgisch niveau zien we wel een ambitieus opvangbeleid en de regering wil ook de kleine opvangstructuren behouden. Dat is positief. We vrezen echter dat de overheid zal kiezen om samen te werken met privé commerciële bedrijven die eigen structuren ontwikkelen in plaats van met gespecialiseerde organisaties die daarentegen zorgen voor kwaliteitsopvang.

De standaardisering van de procedures met andere Europese landen doet vrezen dat het beschermingsniveau zal dalen.

De regeringsovereenkomst zegt niets over het ter discussie stellen van Dublin II, terwijl met name de situatie in Griekenland voldoende heeft aangetoond dat die verordening leidt tot flagrante schendingen van de mensenrechten.

Naast de bereidheid om asielzoekers behoorlijk op te vangen, is er dus geen vooruitgang rond asiel. Europese harmonisatie en het Europese migratiepact doen eerder vrezen voor een achteruitgang.

b. Migratie

De grote teleurstelling van dit migratiebeleid is dat beloftes over regularisatie afwezig zijn. Het akkoord sluit dit evenwel niet uit omdat er over regularisatie niets wordt vermeld. We hopen dat een sterke mobilisatie het toch mogelijk maakt om dit punt op de regeringsagenda te zetten.

Bovendien voorziet het akkoord een versterkte Europese samenwerking om buitengrenzen te beschermen. De gevolgen van dat grensbeleid zijn evenwel duidelijk zichtbaar: duizenden verdronken mensen, overvolle kampen aan de Europese grenzen en uitbuiting van vluchtelingen in Libië. Het zijn slechts een paar voorbeelden die bovendien veel kosten voor de EU-lidstaten.

Daarnaast is het teleurstellend dat het migratiebeleid in het akkoord op geen enkele manier in twijfel wordt getrokken.

De enige bemoedigende noot is de wil om Europese agentschappen als Frontex de ruimte te geven om mensenrechten te eerbiedigen en internationale verdragen te respecteren. Het is triest dat dit nog altijd niet vanzelfsprekend is, maar het getuigt wel dat men zich bewust is van de bestaande ernstige problemen.

Op 21 april 2018 redde de boot Sea Watch deze vluchtelingen uit hun defecte rubberboot op 110 kilometer buiten de kust van Libië. Foto: Tim Lüddemann/CC BY NC SA 2:0

We hopen dat de regering hier middelen voor vrijmaakt. Helaas zijn er geen concrete maatregelen voorzien om de acties van Frontex te monitoren. De  nieuwe regering is evenmin bereid om de verantwoordelijkheid voor het agentschap te nemen wanneer er mensenrechten geschonden worden, zoals het terugsturen van asielzoekers aan land- en zeegrenzen.

De focus op vrijwillige terugkeer duurt al lang en geeft weinig hoop op een humaner migratiebeleid.

Ook de detentie van migranten wordt niet in twijfel getrokken, met uitzondering van detentie van minderjarigen. Het principe om mensen op te sluiten omdat ze geen verblijfsvergunning hebben is niet alleen twijfelachtig, het is ook een enorme kostenpost die weinig effectief is. De bouw van nieuwe gesloten centra lijkt ons dan ook abnormaal.

De voorwaarden voor gezinshereniging zullen opnieuw worden bekeken zodat er meer samenhang is met de buurlanden. We vrezen voor een gelijkschakeling met Nederland, waar zeer strenge regels gelden voor gezinshereniging.

Er kunnen rampen worden voorkomen voor de bescherming van mensenrechten in overnameovereenkomsten en overeenkomsten met derde landen rond grensbescherming, als ze zoals beloofd in het parlement kunnen worden besproken. Het wordt afwachten of dat daadwerkelijk ook het geval zal zijn.

Wij vrezen dat de verhoogde focus op bestrijding van mensensmokkel migranten die naar Groot-Brittannië willen reizen juist meer zal onderdrukken. Nu al wordt deze prioriteit van de strafrechtelijke vervolging gebruikt om migranten te criminaliseren. Daarnaast wordt er heel weinig gedaan om de grote smokkelnetwerken op te sporen.

c. Minderjarigen

Het lijkt positief om geen kinderen meer in detentie vast te houden, in navolging van de wijdverbreide campagne Een kind sluit je niet op.punt. We hopen dat de formulering “minderjarigen mogen niet in gesloten centra worden vastgehouden” inderdaad betekent dat kinderen op geen enkele manier vastgehouden kunnen worden.

Foto: vluchtelingenwerk.be

Om dit akkoord uit te voeren, moet de wet dus wel gewijzigd worden. Het mag niet bij een politiek akkoord van de regering blijven: kinderen opsluiten moet effectief verboden worden. Dit laatste punt is nog niet bereikt. Als dit toch verwezenlijkt wordt, lijkt dat de enige echte overwinning te zijn op de vorige regeringen rond asiel en migratie.

Deze overwinning wordt evenwel snel afgezwakt door de formulering: “De regering zal ook alternatieve maatregelen nemen om ervoor te zorgen dat dit principe niet wordt misbruikt om terugkeer onmogelijk te maken”. Het is onduidelijk wat hiermee bedoeld wordt. Over welk misbruik hebben we het? Worden kinderen geboren met als enig doel detentie te vermijden? Wat zullen de alternatieve maatregelen zijn? We weten namelijk dat er al een hele reeks alternatieve maatregelen bestaat.

Overigens betreuren we dat er geen vraagtekens zijn gezet bij het uitvoeren van bottesten die bepalen wie als minderjarig wordt beschouwd. Er is namelijk een wetenschappelijke consensus die deze methode van leeftijdsbepaling bekritiseert. Het is nu bijna onmogelijk de resultaten van een bottest te betwisten.

d. Staatlozen

De huidige wetgeving voorziet niet in een verblijfsvergunning voor staatlozen. Het akkoord vermeldt enkel dat een oplossing bestudeerd zal worden. Het is belangrijk dat de regering zich bewust is van het probleem, maar we mogen niet vergeten dat het akkoord van de vorige regering vrijwel identiek hetzelfde punt vermeldde. Daarvoor is toen ook geen oplossing gevonden.

Het Grondwettelijk Hof heeft meermaals en zeer duidelijk herhaald dat er een verblijfsprocedure moet worden ingevoerd die vergelijkbaar is met die voor asiel. Op dit moment gaat de Dienst Vreemdelingenzaken zelfs zo ver dat zij in beroep gaat tegen rechterlijke beslissingen die de dienst verplichten om verblijfsvergunningen aan staatlozen uit te vaardigen!

e. Procedures

In het akkoord wordt gesproken over snellere procedures. Wij hopen dat bij de uitvoering van die snellere procedures rekening wordt gehouden met de belangen van de migrant en niet alleen met de belangen van het bestuur.

Er zijn verschillende zaken die zorgen voor dramatische situaties: vertraagde behandeling van bepaalde aanvragen bij de Dienst Vreemdelingenzaken (aanvragen voor humanitaire visa, regularisatie, enz.) en aanvragen bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen wanneer het beroep niet opschortend werkt.

Dit akkoord verwijt vreemdelingen dat ze “onrechtmatige stappen” ondernemen. De vorige staatssecretarissen namen hen dat ook kwalijk. We mogen niet vergeten dat vreemdelingen in beroep gaan om hun fundamentele rechten gerespecteerd te zien. Vreemd genoeg wordt er niets vermeld over malafide procedures bij de Dienst vreemdelingezaken.

De dienst houdt namelijk niet van rechterlijke uitspraken, noch van het beperkte beroep op beslissingen die systematisch onwettig worden verklaard. Het is niet duidelijk hoe de regering misbruik van vreemdelingen wil bestrijden. De proceduretermijnen voor buitenlanders zijn al zodanig verkort dat ze bijna onhoudbaar zijn.

Daarnaast is het onmogelijk om de toegang tot die procedures nog meer te beperken of te bemoeilijken. Het systeem van boetes in geval van misbruik bestaat nu al, maar wordt niet toegepast omdat er te weinig gevallen zijn.

De overeenkomst voorziet in een tuchtprocedure voor rechters van de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen, al is het doel van deze procedure onbekend. Door de bestaande politieke druk om niet genereus te zijn voor vreemdelingen vrezen we dat die nog zal verhogen. Dat zou natuurlijk in strijd zijn met de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht, die een essentieel beginsel van de rechtsstaat is.

Ten slotte wordt een externe audit gepland voor zowel de Dienst Vreemdelingenzaken als de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen. Wij betreuren dat deze audit zich richt op de organisatie zelf en niet op de manier waarop deze instanties op een meer respectvolle manier zouden kunnen werken ten opzichte van vreemdelingen.

Pauline Delgrange is advocate, gespecialiseerd in migratierecht. Vertaald door Roebi Block