* Slot toegevoegd op 4 juli, 15 uur en om 6:30 PM
Naar aanleiding van het interview met Melle in de AardeWerk Nieuwsbrief van 29 juni 2020 geef ik graag een beknopte blik op leven en werken van prof. Em. Ullrich Melle als geëngageerde ecologische filosoof van de KU Leuven (HIW)
De geleerde heeft mij persoonlijk geïnspireerd tijdens lezingen aan de KU Leuven, tussen 1986 en 2006. Twee of drie van de bekende “zomerweken” die hij gaf, op locatie in de Ardennen of in Vlaamse bezinningshuizen zoals de Hoge Rielen, heb ik als aandachtige toeschouwer en deelnemer aan de debatten gevolgd. In het betreffende interview in de Nieuwsbrief van AardeWerk is Melle vrij somber. Zowel over de toekomst van de mensheid, die hij “apocalyptisch” blijft zien. Als over de invloed die hij zelf heeft kunnen uitoefenen op een meer groene en sobere samenleving. Het is opvallend hoe de organisatie die Melle heeft bezield, door ongelofelijk veel fases van onenigheid en blijvend zoeken naar de goede vorm en de inhoud is gegaan. De relatie met de groene partij, eerst Agalev, later Groen, is meestal moeilijk en afstandelijk verlopen. Met Oikos, de denktank voor sociaal-ecologische verandering, is er zo goed als geen interactie of samenwerking.
Onderstaande tekst heb ik in eerste instantie geschreven en bezorgd aan team en redactie van AardeWerk.
Als ik een persoonlijke kijk mag geven, op leven en werken van Ullrich Melle, dan zou die er als volgt uit zien. Zoals geldt voor vele denkers en observatoren van hun tijden is Ullrich’s kijk sterk gekleurd door het mensbeeld uit zijn kindertijd. Hij groeide op, zoals hij zijn cursisten vertelde op een avond in de Ardennen, in het Duitse Ruhrgebied; onder de donkere wolken van de industriële schouwen, waar de mannen ruw omgingen met hun vrouwen. Deze negatieve insteek is Melle kennelijk blijven kenmerken en achtervolgen. Hij kan model staan voor “de groene onheilsprofeet”. Op zijn manier was hij welmenend, geleerd en genereus. Maar Melle valt te veel onder de vaak geformuleerde kritiek op ecologische wereldverbeteraars, dat ze niet veel positiefs in de aanbieding hebben. Zijn verhaal bevatte te weinig hoop, positieve Droom. Een verhaal over precariteit als spil voor een goede samenleving kan niet aanslaan. Terug naar de armoede, mijnheer? Ik zeg niet dat in de levenswijze van de oudste volkeren niet veel goeds kan schuilen: zeer sober leven, met weinig comfort, strijdbaar, solidair, sociaal, warm en in nauw contact met de huisdieren en de wilde dieren in het slechts licht bezoedelde landschap: het lijkt ook mij een degelijke inspiratiebron op weg naar een goede, duurzamere toekomst. Maar vaak kreeg ik de indruk dat Melle boven zijn gewicht bokste: hij leek te lijden onder zijn boodschap, kwam levenslust te kort om het goed & met succes te doen, om er zelf genoegen aan te beleven. Melle leed daarom allicht jarenlang aan psycho-somatische pijnen.
Twee voorbeelden om mijn analyse illustreren. 1. Melle bracht de rauwe metafoor van Bahro met nog minder nuance dan Rudolf zelf: de mens staat voor het betonblok, de natuur voor de kei. 2. Zelf ben ik Genodigde op de Koninklijke Jachten geworden (1994), beoefende de hertenjacht en was 16 jaar docent bij de “Hunting Academy” van onze regio, het IJO. Rond dezelfde tijd ontdekte Melle de cultschrijver over de jagende mens, Paul Shepard, een Amerikaan. Shepard en Melle maakten een bizarre denkfout in een bepaalde hypothese: dat de mens graag warm eet, zou gevolg zijn van ’t feit dat die warmte ons een herinnering biedt aan de oermens die een pas gedood, bloedend dier verorbert! Dat is een overmatig tragische en loodzware visie. Wij eten volgens mij graag warm omdat deze ervaring ons herinnert aan onze kindertijd, het warme huidcontact met de moeder en de sensuele ervaring van de moedermelk in ons mondje. Daar ligt o.i. de reden dat een Johan Braeckman of een Arne Naess meer (publiek) bereikt(e) dan Melle: zoals ikzelf groeiden deze geëngageerde filosofen op als enthousiaste (vogel)kijkers in de vrije natuur.
Wat blijft er uiteindelijk nog over van de maatschappij-verbeterende kracht en misschien zelfs van de filosofische waarde van een Profetische Stem als je zelf, zoals Melle aangeeft in het recente interview, al lange tijd en tot op vandaag pessimistisch bent en de toekomst “op apocalyptische wijze” ziet? Persoonlijk tracht ik mijn twijfels en angsten zoveel mogelijk in petto te houden, en pas naar buiten te gaan naar het publiek van wie je het heil wil bevorderen, nadat ik een mooie uitweg, een positief perspectief, een hoopvolle wending heb gezien en gegeven aan een problematiek, een vraagstuk.
Tragischer dan de Aarde
Ullrich vertelde ons dat, zoals dit in veel families gebeurd, een foutje geslopen is in zijn voornaam, toen een aangeschoten oom na de babyborrel naar de burgerlijke stand trok om de nodige formele verrichtingen te doen. Ik zou de man natuurlijk onrecht doen als ik stelde dat het toen allemaal is beginnen fout lopen. Ik zou dan overigens ook mijzelf onrecht doen, want het heeft er alle schijn van dat het mijn verhalen, mijn getuigenis, mijn passie voor de jacht, vorm gegeven in studie, publicaties én in een persoonlijk traject als jager op klein en grootwild, Melle op het spoor van studie van het fenomeen heeft gezet. Met als mooi gevolg dat een student, Kowalski van naam, over de jagende mens heeft gedoctoreerd bij de eco-filosoof van Leuven, de wereldbibliotheek een interessant filosofisch boek over de jacht heeft geschonken in de wereldtaal bij uitstek, en vervolgens een leerstoel over Jacht is gaan bekleden aan de Universiteit van Edmonton, Canada. Toch lijkt Melle een lichtjes tragische figuur. Ik kan mij niet van de indruk ontdoen dat er veel kans is dat het lot van de wereld minder tragisch zal uitvallen dan hij vreest. Misschien wordt het lot van de mensheid wel echt tof en mooi en nog beter dan vandaag. Dat zal dan te danken zijn aan mensen als Greta en Anuna en duizenden anderen, jong en oud, geleerd en minder gestudeerd, louter bezield volgens een fijn innerlijk kompas. Mensen in elk geval die zich minder laten leiden door hun boze dromen, en meer door positieve passies en interesses.
Gerateerde profeet?
In mijn visie heeft Melle de fout gemaakt te zondigen tegen de meesterlijk speelse uitdrukking, het advies aan elke profeet, die wij toch in de studieweken in de natuur met AardeWerk, waar hijzelf de geestelijke vader is van geweest, hebben geleerd. In mijn woorden klinkt het aldus:
“Als je wil dat de mensen een boot bouwen, moet je niet over de komende zondvloed spreken of over werktuigen en bouwtekeningen. Je moet hen een mooi verhaal over de zee vertellen”
Pijnlijke lessen
Melle vergelijkt zichzelf in het interview in de Nieuwsbrief met een Pruisische generaal. “Je mag als kapitein nooit het schip verlaten”. Deze vorm van krampachtigheid en behoefte aan strikt (en niet onschadelijk) gezag en orde viel mij al op dertig jaar terug. Dat de eco-filosoof zoals een andere hoogleraar een of twee uur concentratie eist van zijn studenten, het is gebruikelijk, hoewel menswetenschappers er op hameren dat geen mens zo lang tot echte concentratie in staat is. Deze inzichten vinden de laatste tijd ingang in de vorm van stiltekamers en kapellen in bedrijven en in ministeries. Ik heb zelf in die zin een voorstel ingediend bij de directeur-generaal van het Ministerie van Buitenlandse Zaken toen ik daar eind jaren negentig werkzaam was als Bestuurssecretaris. Persoonlijk vond ik het een krachtig gehalte contradictie bevatten, dat de Zomerweken met hoofdzakelijk Melle als docent, van de cursisten een zwaar programma van binnen zitten, in stilte, liefst zonder interactie met het publiek eisten. Ik was vaak de enige die tussendoor ontsnapte naar het omliggende groen, zoals rond de Molen van Berismenil, om het verworven intellectueel materiaal te laten bezinken en te laten doordringen in de zingende en schitterende natuur. In de lijn van de peripatetische school van de Griekse filosofen. Misschien had Melle meer zijn mosterd in het Duitse schoolsysteem kunnen halen: daar krijgen de leerlingen om een uur in de middag vrijaf, voor de rest van de dag. Ook een echte legergeneraal zorgt er toch voor dat zijn manschappen naast instructie en dril, voldoende lichaamsbeweging nemen? Het is helemaal ironisch, dat AardeWerk keer op keer te maken kreeg met interne discussies over de te volgen marsrichting, met vooral de vraag naar een meer therapeutisch gerichte inhoud, niet louter abstracte eco-filosofische vorming. Tijdens de sessies viel het sommige deelnemers op dat ik geregeld ging opzitten en de rug rechtte. Over zoveel innerlijke voeling beschikte de docent blijkbaar niet, iets dat hem later erg pijnlijk is opgebroken. Overigens is niet alleen de groene beweging onder Melle in dit bedje ziek. Toen ik deelnam aan de laatste aflevering van de School van het Geluk onder leiding van dokter en therapeut Gerbert Backx in 2019, voor de corona correctie, viel mij eenzelfde fout op tegen de geest van wat er in eindeloze lezingen gepredikt werd. Een klein beetje meer aandacht voor de eenheid van vorm en inhoud van de Boodschap zou sommige wereldverbeteraars niet misstaan.
