“We zijn blij om in deze mooie stad en in dit geweldig festival te zijn, samen met zoveel cinefielen,” vertelden de Iraanse co-scenaristen en co-regisseurs Maryam Moghadam en Behtash Sanaeeha (The Invicible Diplomacy of Mr Naderi) ons tijdens Film Fest Gent om licht verbaasd te vervolgen, “het is vreemd om gewoon in het midden van de week zoveel mensen in de zalen te zien. Dat is voor ons een goed teken. Misschien kan, met zoveel intelligente en culturele mensen, Ballad of a White Cow een goede release hebben in dit land.” Dat er na de Corona pauze wel heel veel tegelijk op filmliefhebbers afkomt kon hen niet deren: “Als filmmaker ben je nu eenmaal constant in competitie. Om je script gelezen te krijgen, om je budget te verzamelen, om geselecteerd te worden voor festivals, om verdelers te overtuigen én om mensen voor jouw film naar de zalen te lokken.”

Behtash Sanaeeha en Maryam Moghaddam: Co-scenaristen en -regisseurs van het Iraanse Ballad of a White Cow

Belangrijk én persoonlijk

Het is voor de co-regisseurs ook gewoon belangrijk dat Ballad of a White Cow gezién wordt. Met het oog op volgende projecten (“één script is af, een ander in ontwikkeling, we wachten op het budget om de opnamen te starten”), op hun toekomst als filmmakers (“hoe onze carrière verder verloopt hangt mee af van het succes van deze film, wanneer hij aanslaat zal het makkelijker worden nog films te maken”) maar vooral ook met oog op de aandacht die de aangesneden thema’s zo krijgen. Want Ballad of a White Cow is niet enkel een cinefiel pareltje – de Iraanse filmmakers tonen zich waardige fans van Abbas Kiarostami (The Wind will carry us) en Roy Andersson (About Endlesness) – het is een heel persoonlijke film. Toch is het even slikken wanneer regisseur en hoofdrol vertolker Maryam Moghaddam haar verhaal doet tijdens ons interview en de tranen niet kan verbijten. Waarop haar partner Behtash Sanaeeha liefdevol overneemt.

Zelden was ‘hartverscheurend’ trouwens een betere omschrijving voor wat protagonist Mina meemaakt in Ballad of a White Cow. Haar man Babak ter dood veroordeeld én geëxecuteerd zien worden om even later van een bureaucraat te horen krijgen dat hij onschuldig bleek. Maar dat het Gods wil was geweest dat hij stierf. Mina zoekt naar rehabilitatie maar botst op het juridische systeem, de discriminatie die ze als weduwe en moeder van een doof kind ondervindt (de huisbaas zegt de huur op), economische problemen (ze wordt ontslagen in de melkfabriek), familieleden die tuk zijn op het geld dat ze als genoegdoening zou kunnen krijgen én een schuldbewuste rechter die zich voordoet als een barmhartige Samaritaan. Ondanks de verstikkende patriarchale, repressieve Iraanse maatschappij weten moeder en dochter hun veerkracht, waardigheid en hoop te bewaren in deze poëtische afrekening met onrecht. We spraken met de filmmakers over een film die in Iran verboden is.

Ballad of a White Cow: Onrecht en onmacht.

Waargebeurd drama, verboden film

Ballad of a White Cow is gebaseerd op waargebeurde feiten.

Maryam Moghaddam: “De film is het verhaal van veel mensen in Iran. Sommigen van hen kennen we persoonlijk, van anderen hoorden we hun wedervaren. In ons land zijn het alledaagse gebeurtenissen. Hoofdpersonage Mina is geïnspireerd op mijn moeder. Haar verhaal is niet helemaal hetzelfde maar mijn vader is ook geëxecuteerd.”

Behtash Sanaeeha (neemt over wanneer Maryam het moeilijk krijgt): “Het verhaal is erg persoonlijk voor Maryam en mij maar we vertellen in Ballad of a White Cow wel een fictieverhaal.”

Een bijzonder pijnlijk en tragisch doodstrafverhaal. Het wordt extra gruwelijk wanneer de terechtgestelde ook nog onschuldig blijkt. Erin geluisd door criminelen en vlug-vlug veroordeeld door magistraten.

Maryam: “Alles in het verhaal is echt, gebaseerd op feiten. Dingen die we ontdekten via research, door het lezen van ware verhalen en het analyseren van wat de wetten en rechters zeggen.”

Behtash: “We keken ook naar andere landen, naar wat mensen daar overkomt. Vertrekkende van het verhaal van Maryams moeder en haar vader, die zonder proces om politieke redenen geëxecuteerd werd, startten we negen jaar geleden aan dit project. Maar gezien het onderwerp konden we toen geen toelating krijgen om de film te maken in Iran. Vier, vijf jaar later begonnen we weer te duwen aan het project. We probeerden toelating te krijgen om te draaien door een voorzichtige versie van het scenario voor te leggen aan het comité dat toestemming moet verlenen. Na lange tijd is dat gelukt. Toen we ook nog het budget wisten te verzamelen konden de opnamen beginnen. Maar eens afgewerkt kregen we geen toestemming om de film te vertonen in Iran (n.v.d.a. de censuur vooraf, door een comité dat met advies van de Iraanse censuur het script beoordeelt en al dan niet toestemming geeft voor de opnamen, wordt vaak omzeild door het scenario zelf te censureren en uiteindelijk een ongecensureerde versie te filmen. Maar de afgewerkte film wordt door een ander comité tegen het licht gehouden en dan ofwel toegelaten, aangepast of verboden. Elke Iraanse film moet dus twee censuur hordes passeren.).”

Maryam: “Er zijn beperkte privé screenings geweest in Iran maar geen publieke vertoning.”

Ballad of a White Cow: Ballade van de onbarmhartige Samaritaan.

Mogen jullie deze in Iran verboden film eigenlijk in het buitenland vertonen?

Behtash: “Daar hebben we evenmin toestemming voor. Dat is overigens een andere ‘toelating’. We hebben samen met onze producenten besloten om de film toch al in het buitenland te vertonen. Misschien levert ons dat in Iran problemen op maar we vonden dat Ballad of a White Cow een leven moest hebben. Door de film voor te stellen op festivals en in andere landen bestaat hij ook. Ballad of a White Cow zal hier te zien zijn in bioscopen maar ook via digitale platformen en fysieke (dvd) dragers. Daardoor zal hij uiteindelijk via het internet ook wel tot Iran doordringen. Al hebben we de hoop nog niet opgegeven dat hij toch in Iraanse bioscopen te zien zal zijn. We willen echt dat onze landgenoten hem samen kunnen bekijken.”

Op zoek naar gerechtigheid

De motor van Ballad of a White Cow is Mina’s drang naar gerechtigheid en erkenning.

Maryam: “Mina wordt gedreven door dat verlangen, ze wil dat justitie op zijn minst toegeeft een fout gemaakt te hebben. Ze wil voor zichzelf en haar dochter vechten tegen een cynisch systeem en de verantwoordelijken die zich verborgen houden.”

Hun achteloze beslissingen hebben een impact op meerdere levens.

Maryam: “Er worden telkens heel veel mensen getroffen. Niet enkel de ter dood veroordeelde. Ook zijn familie en zelfs de familie van de rechter draagt de gevolgen. Op een of andere manier wordt de hele samenleving geraakt door het gebeuren.”

Ballad of a White Cow: Een gezin op de proef gesteld.

Het feit dat er niet over gesproken wordt maakt de zaken nog erger.

Maryam: “Daarom hebben we Ballad of a White Cow ook gemaakt, om dingen bespreekbaar te maken en de vinger te leggen op problemen.”

Symboliek en poëzie

Kan je de symboliek toelichten van de filmtitel en de koe die opduikt een gevangenisplein tijdens een nachtmerrie?

Behtash: “De doodstraf, of ‘wedervergelding’ zoals het in Farsi wordt beschreven, is een straf die gebaseerd is op de regels van de Islamitische sharia. In een soera uit de Koran, ‘De Koe soera’, wordt gesproken van de ‘wet van Qessas’, de straf voor opzettelijke moord die het ‘oog om oog’ principe volgt. De boete is een soort herstelbetaling waarbij een geldwaarde gekleefd wordt op een leven of zelfs lichaamsdelen. Deze link naar het schuld en boete aspect van deze soera is de eerste reden waarom we kozen voor de symboliek van de koe. De tweede reden is dat een koe in traditionele Iraanse religieuze ceremonies meestal een offer is, een slachtoffer dat naar de Goden wordt gebracht. In onze film trachten we via de witte koe te verwijzen naar Mina’s echtgenoot als slachtoffer. De koe is een metafoor voor een onschuldige die veroordeeld is om te sterven.”

Maryam: “De koe is wit als verwijzing naar die onschuld.”

Ballad of a White Cow: Mina en de melkfabriek.

Het wit van melk vormt ook een visuele leidraad door Ballad of a White Cow.

Maryam: “Mina doodt niet toevallig Reza, de vreemdeling die niet zo goedaardig en onschuldig blijkt, met de essentie van onschuld, de witte melk die symbool staat voor het bloed van het onschuldige slachtoffer. Ze werkt ook in een melkfabriek.”

Behtash: “Het gebruik van symbolen en metaforen gaat verder dan de filmtitel. Het is verstrengeld met de thema’s en het verhaal. In Perzische literatuur en gedichten worden metaforen en symbolen gebruikt als technieken om dubbele betekenissen te introduceren. Dat willen we doen met film, scènes hebben bij ons steeds meerdere lagen.”

Ook wanneer je als kijker niet altijd de betekenis kan vatten, voel je toch de poëzie en de complexiteit. Zoals je ook intuïtief merkt dat de ruimte waarin jullie de personages laten evolueren iets zegt over hun emoties.

Behtash: “Via architectuur, via de opdeling van ruimtes, via deuren en ramen trachten we een bepaalde sfeer te creëren. Ook daar willen we tegelijk tonen en betekenis scheppen. De beweging door traphallen, het openen en sluiten van deuren en ramen, refereert bijvoorbeeld aan vrijheid.”

Ballad of a White Cow Moeder en dochter struggle.

Vrijheid en onvrijheid

Er is veel onvrijheid, Mina bevindt zich als vrouw in een zwakke positie. Niemand bekommert zich om haar en ze kan makkelijk gechanteerd worden.

Maryam: “Vrouwen hebben in Iran niet dezelfde rechten als mannen, ze kunnen hun kinderen niet op gelijkaardige wijze opvoeden, zeker wanneer het gaat om alleenstaande vrouwen. Een alleenstaande moeder zijn is overal zwaar maar in Iran is het 100 maal zwaarder omdat er veel extra obstakels opduiken. Deze vrouwen kunnen in Iran zomaar geen nieuwe man ontmoeten, ze moeten heel de tijd voorzichtig zijn. Dat is het gevolg van leven in een maatschappij waar er veel geweld tegen vrouwen is, waar misogyne wetten de regel zijn en er ook nog een economische discriminatie is. Dat Mina’s sociale status keldert na de dood van haar man en haar strijd om haar dochter op te voeden nog moeilijker wordt is de realiteit voor veel Iraanse moeders.”

Ligt dat aan de mentaliteit of aan de structuren?

Maryam: “Heel wat mensen in Iran hebben moderne, vrouwvriendelijke, gedachten maar het zijn de wetten die traditioneel conservatief denkende mensen toelaten om te discrimineren. Wanneer gelijke rechten zouden bestaan konden enkelingen het leven niet bitter maken voor anderen. In meer democratische landen kunnen wetten een voortrekkersrol spelen om het leven beter te maken voor mensen.”

Bektash: “Het probleem in Iran is niet zozeer de bureaucratie maar het feit dat we wetten de laatste 45 jaar afgeleid zijn van de Sharia. Daarom is het zo moeilijk ze te veranderen.”

Maryam: “De regering zegt dat het de regels van God zijn en dat ze daarom ook onveranderbaar zijn. Onbespreekbaar zelfs.”

Ballad of a White Cow: Portret van een sterke vrouw.

Lange ontstaansgeschiedenis

Jullie werkten lang en intens samen aan Ballad of the White Cow. Eerst bij het schrijven van het scenario, daarna tijdens het regisseren. Hoe moeilijk was dat?

Bektash: “Het was vooral zwaar omdat we er lang mee bezig waren. We verschilden wel eens van mening over details maar we waren het steevast eens over de grote lijnen. Het verhaal, de personages, de inhoud. Na jaren zwoegen zijn we ook uitgekomen bij iets wat we beiden heel goed vinden. Het is echt een gemeenschappelijk project geworden. Na het scenario selecteerden we samen locaties en acteurs, organiseerden we gezamenlijk repetities en gesprekken met medewerkers. Omdat Maryam de hoofdrol speelt en in de meeste scènes aanwezig is stond ze voor de camera tijdens de opnamen en ik erachter. Maar op dat moment hadden we al alles doorgesproken en vastgelegd zodat zowel ik als zij wisten wat we gingen doen. Dat besef en vertrouwen maakte het werken eenvoudiger.”

De visuele stijl hebben jullie ook samen ontwikkeld.

Maryam: “Daaraan werkten we al vanaf dat we het idee voor de film hadden. De stijl brachten we aan in het scenario. Het liep allemaal heel organisch omdat we niet uit werken gaan om daarna terug naar huis te keren. We leven samen en we leven met de job en het project. Constant waren we er mee bezig en door de uitwisseling van ideeën groeide de film. Soms werden we in het midden van de nacht wakker en begonnen we te spreken over de film. Zo ontstond alles vrij organisch. Het verhaal, de personages maar ook de visuele stijl. Eigenlijk geeft elk verhaal aan in welke stijl het verteld moet worden.”

Ballad of a White Cow: Morele landschappen.

Bektash: “Onze filmsmaak verschilt niet zoveel, wanneer we andere films bekijken vinden we vaak hetzelfde goed of slecht. Zo verkiezen we altijd meer rust en stilte in films. Daarom kozen we in Ballad of the White Cow ook voor zwijgzaamheid en minimalisme. We probeerden dan ook ingewikkelde mise-en-scène en onnodige camera bewegingen te vermijden. Door close-ups en longshots af te wisselen gaven we de personages bovendien de kans om hun afstand van de camera te variëren, wat variatie brengt in het drama.”

Maryam: “We geloven dat dit de toeschouwer toelaat om meer in de diepte te gaan, om niet bij de oppervlakte te blijven.”

Bektash: “Door longshots en close-ups te wisselen kan de kijker dingen analyseren en nadenken over zaken.”

Een stem voor mensen zonder stem

Die aanpak dwingt de kijker om actief te zijn en niet te wachten op ‘begeleiding’ door de filmmakers.

Bektash: “Door onze weinig nadrukkelijke benadering kan er ook meer aandacht gaan naar de compositie, de decors en de personages. Je krijgt tevens de tijd om het moment te voelen. Ballad of a White Cow is een politieke film maar we trachten het verhaal op een poëtische manier te vertellen. Die poëzie zit zowel in de inhoud als in de vorm.”

Ballad of a White Cow: Op weg naar hoop.

Is Mina’s dochter Bita daarom doofstom?

Maryam: “Die harmonie tussen vorm en inhoud vormt inderdaad voor een stuk de verklaring. Maar het is opnieuw ook symbolisch. Bita staat voor de Iraanse vrouwen die geen eigen stem hebben maar voor zichzelf vechten en hoopvol naar de toekomst kijken. Bita en Mina zijn complementair, het zijn twee onschuldigen die strijdvaardig blijven en hun waardigheid willen bewaren. Ballad of a White Cow geeft hun lotgenoten een stem én hoop. Dat is toch de bedoeling.”

Film Fest Gent, 21 oktober 2021.

BALLAD OF A WHITE COW van Behtash Sanaeeha & Maryam Moghaddam. Iran – Frankrijk, 2021, 105’. Met Maryam Moghaddam, Alireza Sanifar, Pourya Rahismisam, Avin Purraoufi, Farid Ghobadi, Lili Farhadpour. Scenario Behtash Sanaeeha, Maryam Moghaddam & Mehradad Kouroshnia. Fotografie Amin Jafari. Montage Ata Mehrad, Behtash Sanaeeha. Productie Gholamreza Mousavi, Etienne de Ricaud. Distributie Cherry Pickers. Release 10 november 2021.

Behtash Sanaeeha en Maryam Moghaddam on set.