In 2014 verdedigde Dilara Kazimova haar land Azerbeidzjan op het Eurosong festival met het lied Start a fire. De Armeniërs waren niet ‘pleased’. Wat hen blijkbaar dwars zat was niet zozeer de titel. Al verschijnt die in de context van de actuele opflakkeringen van geweld in Nagorno-Karabach in een nieuw licht. Nee, wat hen toen tegen de borst stootte was het feit dat de Azeri’s, hun aartsvijand, een duduk gebruikten. Daar is op zich niets mis mee. Duduk is een instrument dat ook in Turkije en Bulgarije wordt bespeeld, maar dat sinds 2005 door de Unesco als nationaal patrimonium van Armenië is erkend. In feite is dit het muzikale symbool van Armenië, beroemd geworden dankzij de muziek van onder andere Djivan Gasparyan (denk maar aan de soundtrack van de film Gladiator). Kortom, voor de Armeniërs werd het gebruik van de duduk gezien als een provocatie, te meer omdat Azeri’s graag willen doen geloven dat zij er de echte uitvinders van zijn. Deze ogenschijnlijk wat potsierlijke rel om een houtblazer met tien gaten weerspiegelt iets van de spanningen tussen beiden landen. Alleen vandaag de dag zijn het de wapens die spreken.

De situatie is er complex. Het gebied, dat altijd al voor 95 procent door Armeniërs was bevolkt, genoot een zekere administratieve zelfstandigheid (als ‘oblast‘ binnen de Sovjet-Unie), maar werd door Stalin in 1920 aan Azerbeidzjan toegekend. Dit gebeurde kort nadat de Armeense bevolking van de stad Chouchi werd uitgemoord door Azeris, en het Armeense leger toen besliste tussen te komen om zijn bevolking te verdedigen. Wat niet bevreemdend is, aangezien die bevolking in 1915 al slachtoffer was geweest van een genocide door de toenmalige Turkse staat (Jonge Turken). Na het uiteenrafelen van de Sovjet-Unie beslist Nagorno-Karabach zich via een referendum los te maken van de Azerbeidjaanse staat, die dan zelf troepen stuurt naar dat gebied om die beweging te onderdrukken. De oorlog duurt tot het staakt het vuren van 1994, die in 2016 en nu in 2020 werd geschonden door de Azeri’s, deze keer gesteund door Turkije, en wie weet door Rusland gedoogd. Inmiddels groeide tijdens die 3 decennia het gebied uit tot de republiek Artsach, die weliswaar door niemand wordt erkend.

Waarom willen de Azeri’s dat gebied terug? Wat wenst Turkije met die nieuwe opflakkering? In een interview dat de president van Azerbeidzjan Ilham Aliyev zeer recent aan Al Jazira gaf, claimt hij dat de territoriale integriteit van zijn land is geschonden. En dat het gebied altijd al aan de Azeri’s toebehoorde, voordat het door Armenië werd veroverd. Dat er Armeense kerken en kloosters staan van de 5^e, 13^e of zelfs 20^e eeuw zal hij niet gemakkelijk toegeven. De kathedraal van Chouchi, daar waar in 1920 de Armeense bevolking werd uitgemoord, werd vorige week gebombardeerd. In dat interview worden voor de rest onwaarschijnlijk grove leugens verteld, fake news, door iemand die zijn vijanden ervan beschuldigt fake news te verkondigen … Hoe dan ook: de Armeniërs overal ter wereld mobiliseren zich, manifesteren in alle grootsteden, soms ten koste van veiligheidsmaatregels die samenhangen met de covid-pandemie. Want wat zij vrezen is niet zonder meer een verlies van een stuk grond waar sowieso een meerderheid van Armeniërs altijd al heeft geleefd: zij vrezen voor hun leven, voor een nieuwe genocide. Is die vrees ongegrond? En indien niet, zal het westen die deze keer wel kunnen of willen vermijden?

In de Franse krant Le Monde zal een open brief worden gepubliceerd, ondertekend door intellectuelen, kunstenaars, politici uit de hele wereld, waarin expliciet wordt gevraagd om die republiek Artsagh eindelijk te erkennen. Die vraag werd ook recent aan de Bundestag in Duitsland voorgelegd. De strijd in Nagorno-Karabach wordt door sommige extreemrechtse partijen herleid tot een strijd tussen een oud-christelijke traditie (Armenië was de eerste Christelijk staat in de wereld) en moslimlanden en wordt aangewend als alibi om leden van de Europese Unie te mobiliseren om de toetreding van Turkije (bondgenoot van de Azeri’s) definitief af te slaan. Met zijn brief aan Le Monde wil Stefan Kristensen precies vermijden dat die oorlog door westerse politieke agenda’s zou worden gerecupereerd en misbruikt. Maar tevens wil hij ook voor een nieuwe volkerenmoord waarschuwen.

In zijn interview verspreidt de president van Azerbeidzjan schaamteloos het fake nieuws dat de Armeniërs een “culture genocide” zouden doorvoeren in dorpen en moskeeën in zijn land. Dergelijke culturele genocide gaat nochtans sinds 1915 verwoed door in gebieden van Anatolië, als voltooiing van de moorden van 1915 en met de bedoeling om alle Armeense sporen uit dat gebied weg te wissen. Dit is waar Armenië zich vandaag tegen wil verzetten. En misschien mogen we hen deze keer niet in de steek laten.

Foto: Vamelo, Wikimedia Commons / CC BY-SA 4.0