Nelson Mandela
Zuid-Afrika, Nelson Mandela, African National Congress (ANC) -

Arme Mandela?

vrijdag 3 mei 2013 21:08
Spread the love

De ANC-leiders maakten een fout. Sinds 2010 was Mandela niet meer in het openbaar verschenen. De reden was dat hij steeds ouder en zwakker werd en de mensen die hem omringen en verzorgen, zijn vrouw Graça en familie, zijn kameraden en zijn medisch team, vonden dat Zuid-Afrika en de wereld wel genoeg foto’s van hem hadden in zijn goede tijd en besloten om hem rust te gunnen ver van indringerige camera’s en journalisten. President Zuma gaf geregeld nieuws over Mandela’s gezondheid en zijn bezoeken aan hem. Dat moest voldoende zijn. Maar op 29 april jl. kwamen ze op die wijze beslissing terug.

Er was altijd veel te doen over Mandela’s gezondheid. De voorlaatste keer dat hij met longproblemen in het ziekenhuis werd opgenomen, in december jl., liep het echt de spuigaten uit. Het ziekenhuis werd bestormd door journalisten en camerateams, artsen en verplegend personeel werden lastig gevallen, en sommigen probeerden op slinkse manieren het ziekenhuis binnen te sluipen. Tijdens zijn laatste verblijf in het ziekenhuis eind maart maakte de regering dus niet meer bekend waar Mandela was opgenomen en de pers kwam er niet achter. Maar toen brak de hel helemaal los in liberale media en onder voornamelijk blanke middenklassers. Ze wilden hun icoon zien, zelfs in zijn ziekenhuisbed. De media verspreidden geruchten als zou Mandela gestorven zijn en het ANC dit om allerlei redenen, de ene nog wilder dan de andere, geheimhouden. Het ANC en de regering logen! Ze waren niet te vertrouwen! Het volk had het ‘recht’ om de grote man met eigen ogen te zien! Een onverkwikkelijke hysterie temeer omdat iedereen bij het wereldkamioenschap voetbal in juni 2010, toen hij voor het laatst in het openbaar verscheen, had gezien dat Mandela wel nog dezelfde glimlach had, maar zichtbaar aftakelde en zijn fameuze geheugen verloor. Hij leek toen al op een man die als een kaars langzaam maar zeker uit zou gaan. En zo gaat het ook.

Maar was al die hysterie niet uit liefde voor de grote Mandela? Vond niet iedereen het moeilijk om zijn sterfelijkheid te aanvaarden? En te aanvaarden dat met het verdwijnen van het grote icoon ook de heldhaftige periode van het Zuid-Afrikaanse ‘wonder’ naar de geschiedenis verdwijnt?  Zou het niet des te moeilijker worden om te aanvaarden dat Zuid-Afrika nu een gewoon land in postkoloniale transitie is na drie eeuwen koloniale oorlogen, overheersing en apartheid met nog enorme, onopgeloste problemen en scheve verhoudingen?

In de Afrikaanse traditie is het even pijnlijk als in het Westen om afscheid te nemen, maar het is wel gebruikelijk om zelfs verre familieleden op te trommelen om ouderen te bezoeken en hen liefde, respect en dank te betuigen voordat ze ‘naar huis gaan’, zich vervoegen bij de voorouders. In de Afrikaanse traditie is een mens aan het einde van zijn leven niet afzichtelijk, je moet niet angstig wegkijken maar integendeel, de dood onder ogen leren zien. Het is de tijd om meer dan ooit de grijsaard te eren en te steunen, liefkozend de rimpelige hand te strelen en de oud-oom of oud-tante toe te spreken zelfs al kan hij of zij het niet meer horen of is vergeten wie je bent. Zodat de oude mens met een voldaan hart de overtocht kan aanvangen.

Uit genegenheid en ware ongerustheid voor een geliefd persoon kan iedereen irrationele, zelfs felle reacties hebben. En toch denk ik dat de ANC-leiders daar niet aan toe hadden moeten geven en op hun eerdere beslissing terugkomen. Helaas. Ongetwijfeld met goedkeuring van Mandela’s echtgenote Graça nodigden ze bij hun bezoek bij hem op 29 april de staatstelevisie uit om het volk en de wereld beelden van het icoon te tonen, omringd door zijn medisch team en de kopstukken van het ANC. Voor de laatste keer, want de oude man was zichtbaar verstoord door al het gedoe van camera’s en flash. [1]

Waarom met de kopstukken van het ANC? Omdat ook zij familie zijn. Zijn hele leven is het ANC Mandela’s familie geweest, samen met zijn kameraden heeft hij gevochten, zat hij 27 jaar lang in de gevangenis, waar hij jongeren als Jacob Zuma vormde en opleidde tot politieke leiders. Het ANC en de strijd waren zijn leven, daarvoor gaf hij al het andere op. Toen andere leiders, die ook hun hele leven aan de strijd gaven zoals zijn voorganger O.R.Tambo of Joe Slovo hun levenseinde bereikten, bezocht Mandela zelf hen ook geregeld, betuigde zijn genegenheid, hield hun hand vast, omhelsde hen, zorgde dat het hen en de hunnen aan niets ontbrak. 

Begin 2010 heb ik het voorrecht gehad om Mandela voor het laatst te zien samen met een vijftigtal voormalige politieke gevangenen. We vierden de twintigste verjaardag van zijn vrijlating uit de gevangenis. Mandela was zwak, herkende niet iedereen meer, maar hij was gelukkig en ontspannen temidden van zijn kameraden, zijn ‘familie’. Hij lachte om de hilarische gevangenisverhalen,  onder meer van Toivo ya Toivo, leider van de Namibische bevrijdingsbeweging SWAPO, die zestien jaar met Mandela gevangen zat op Robben Eiland en een geboren acteur bleek te zijn. Familieverhalen. Een groepsfoto van die dag is al drie jaar wallpaper op mijn computerscherm. Daarop legt een kameraad met evenveel genegenheid zijn hand op Mandela’s arm als Zuma deed op de recente televisiebeelden. Mandela zou niet lang blijven, want het was te vermoeiend. Maar desondanks wilde hij toch blijven voor een fotosessie op het terras die gastheer Zuma organiseerde en waarvan hij er later voor ieder een uitkoos. Op die foto’s kijkt Mandela stralend naar de camera: de blije eregast, de oude Chief in een zetel omringd door een groepje gelukkige kameraden. Voor de meesten was dat ons afscheid, wisten we, naar Afrikaanse traditie en vereeuwigd als familiefoto.  

Hadden de ANC-leiders de reacties tijdens Mandela’s laatste ziekenhuisverblijf maar genegeerd, had Zuma maar niet zijn landgenoten en de wereld een laatste familiefoto willen aanbieden. Want met de televisiebeelden van de oude, zieke man brak er alweer storm en hysterie los. Nu was het Zuma en het ANC die zich het icoon Mandela ‘toeëigenden’, hem ‘misbruikten’ voor politieke doeleinden, hem niet respecteerden, zijn waardigheid door de modder sleurden… Ongetwijfeld zit er schok en droefheid bij het zien van zijn levensmoeheid achter al dat verbaal geweld. Het was intens droevig voor iedereen om met deze beelden zo wreed herinnerd te worden aan Mandela’s sterfelijkheid. En Zuid-Afrikanen zijn bijzonder emotioneel. Maar toch… Diezelfde Zuid-Afrikaanse media zouden beter erkennen dat ze zelf een rol hebben gespeeld in die beslissing. En nu ook de fotografen en journalisten weghalen die al vele maanden lang als aasvogels rond Mandela’s woningen in Houghton (Johannesburg) en zijn geboortedorp Qunu azen op zijn dood. Over gebrek aan respect gesproken…

Zuid-Afrika is nog een zeer verdeeld land. Dat is niet verwonderlijk in een lange overgangsperiode, ook al is die in heel veel opzichten – democratie, armoedebestrijding en ook het multiraciale samenleven – geen ‘wonder’ maar wel een succes. Mandela heeft altijd geweten dat er geen wonderen bestaan en iedereen voorgehouden dat de strijd voor de verwezenlijking van de vrijheidsdroom lang en moeilijk zal zijn. Als president heeft hij alles gedaan om een nationale consensus op te bouwen voor ontwikkeling en een einde aan de hardnekkige ongelijkheid, uitbuiting en uitsluiting.[2]  Daarom ja, moet ik de titel van dit stuk bevestigend beantwoorden: arme Mandela dat zijn laatste beelden aanleiding werden voor zulke ongebreidelde uitingen van voortdurende verdeeldheid en wantrouwen.

Hélène Passtoors, 3 mei 2013

[1] http://www.sabc.co.za/news/a/0db459804f70a882ac45ad58625ea2d2/Mandela-well—exclusive-footage-20132904

[2] Zie meer over de ontwikkelingsproblematie in Zuid-Afrika http://www.imavo.be/vmt/1319-Passtoors.pdf

take down
the paywall
steun ons nu!