We plukken bijna allemaal graag de vruchten van handel, of het nu om goedkope elektronica dan wel om koffie of bananen gaat. Maar hoe zorg je ervoor dat in een globale economie mensen overal van hun werk kunnen leven? Bij de Internationale Arbeidsorganisatie bepleiten ze een sokkel van sociale bescherming voor alle mensen.

Al heel lang appreciëren mensen de voordelen van het ruilen of verhandelen van goederen en diensten. Voorwaarde is wel dat alle betrokkenen daar voordeel uit halen. Als dat niet zo is, gaat het eigenlijk om uitbuiting, wat we hier buiten beschouwing laten.

Echte handel is dan in principe een goede zaak omdat iedereen er beter van wordt. Maar in plaats van kritisch te blijven onderzoeken of er toch geen nadelen opduiken, kon handel uitgroeien tot een heilige koe. En zeker de globalisering van de economie en de bijbehorende wereldhandel blijven – ondanks allerhande crises – in hoge mate boven elke verdenking staan.

Vraagtekens bij evidentie van steeds uitbreidende wereldhandel

Toch zorgt net de economische mondialisering voor enkele grote vraagtekens bij de evidentie dat alsmaar meer handel vanzelfsprekend en goed is. Hoe houdbaar bijvoorbeeld zijn onze olieverslaafde economie en handel nu energie en grondstoffen echt schaars en dus duur worden (nadat we overigens al veertig jaar gewaarschuwd zijn voor die evolutie)? Blijft het normaal dat garnalen tweemaal het vliegtuig nemen om elders gepeld te worden? Of dat een haven wordt gebouwd met staal dat van de andere kant van de wereld wordt aangesleept?

En hoe valt een mondiale economie, waarin ook de vrijheid heerst voor geld om te gaan waar het wil, te rijmen met het recht van alle mensen om van een inkomen te genieten waarvan ze kunnen leven?

Het is die laatste vraag waar we wat dieper op ingaan. Want naast de nog altijd te goedkoop geprijsde energie vormen al te lage lonen en gebrekkige sociale zekerheid die andere grote reden waarom bijvoorbeeld garnalen pellen en staal produceren in grote mate buiten Europa gebeuren.

Wedren richting goedkoopste arbeid

In de mondiale economie is kapitaal altijd op zoek naar de goedkoopste en minst beschermde arbeid. Anders dan vroeger hoeft dat kapitaal zich van nationale grenzen niets aan te trekken. En dus zien fabriekswerknemers uit de Verenigde Staten zich uitgespeeld tegen die uit Mexico en China, zijn boerinnen uit Afrika geconfronteerd met Braziliaanse grootgrondbezitters en bevinden softwareontwikkelaars uit Centraal-Azië zich net als Indiase of Europese allemaal in dezelfde virtuele fabriekshal die het internet is.

Men kan al snel beseffen dat de zaken op zijn beloop laten zelden betekent dat er hogere lonen en betere arbeidsvoorwaarden worden geboden. Eerder ontstaat er een wedren richting steeds lagere lonen en slechtere arbeidsvoorwaarden. Wordt China te duur, dan trekken we toch naar waar het nog goedkoper kan?

Kan daar dan niets aan gebeuren? De beste oplossing zou geweest zijn om samen met het vrijmaken van de wereldhandel en van de geldhandel meteen ook afspraken te maken over de minimale bescherming en verloning van werknemers. Dat is jammer genoeg niet het geval en dat is een zware fout van de betrokken politici die dit algemeen belang uit het oog zijn verloren. Even terzijde, net zoals ze overigens ‘vergeten’ zijn de rechten van het milieu te beschermen.

Een sokkel van sociale bescherming

Wat niet is, kan echter nog altijd komen. Er ligt alvast een voorstel op tafel van de Internationale Arbeidsorganisatie, een organisatie van de Verenigde Naties waarin ook werkgevers en werknemers zijn vertegenwoordigd.

Bedoeling van de IAO is om wereldwijd te komen tot een basissokkel van sociale bescherming. Op die manier wordt het mogelijk voor alle mensen hun rechten op sociale zekerheid te garanderen. Uitgangspunt daarbij zijn de universele rechten op onder andere voedsel, wonen, water, gezondheidszorg, onderwijs, culturele participatie en kennis.

Dat is hard nodig. Want van de 7 miljard mensen die de wereld telt, kunnen meer dan 5,5 miljard niet genieten van die rechten.

Waar staat Europa voor?

Niemand zal ontkennen dat vele Europeanen nog altijd bij de gelukkigen horen, voorlopig toch. Maar ook in Europa vallen gaandeweg meer mensen uit de boot.

Zo mogelijk nog erger is dat de Europese politici makkelijk lippendienst bewijzen aan de noodzaak van sociaal beleid maar ze maken daar allerminst een topprioriteit van binnen de Europese Unie, en ze komen daar internationaal evenmin voor op. Bij de steeds verdere uitbreiding van bijvoorbeeld de Wereldhandelsorganisatie – onder andere met China – hebben ze nooit geijverd voor een even sterke globalisering van sociale rechten en sociale zekerheid als van handelsvrijheid.

Heel opvallend is dat de huidige dynamiek voor meer sociale zekerheid en bescherming zich meer op het mondiale niveau afspeelt – bijvoorbeeld in de IAO en bij de ministers van Werk van de G20 (de grootste economieën van de wereld) – dan in het Europese continent dat nochtans het meest uitgebreide sociale zekerheidsbouwwerk creëerde en dus meest te verliezen heeft.