Antonio Guterres was eerste minister van twee regeringen in Portugal tussen 1995 en 2002. Na drie jaar oppositie werd hij vervolgens VN-Hoog Commissaris voor de Vluchtelingen (UNHCR). Hij was in die laatste capaciteit verantwoordelijk voor het vluchtelingenbeleid van de VN op twee vlakken, het eigen beleid van de VN-instellingen die instaan voor rechtstreekse hulp aan vluchtelingen en lobbying voor een gemeenschappelijke aanpak van de problematiek door de VN-lidstaten. Guterres was in totaal 20 jaar lang parlementslid en minister voor de Socialistische Partij in Portugal, tot aan zijn benoeming als VN-Hoog Commissaris voor de Vluchtelingen van 2005 tot 2015.
De benoeming van Guterres verliep opvallend vlot, zeker in vergelijking met de benoeming van zijn twee voorgangers Ban Ki-Moon (2007-2016) en Koffi Annan (1997-2006). Aan hun eerste vijfjarig mandaat ging er heel wat politiek lobbywerk vooraf. De snelle unanieme beslissing van de VN-Veiligheidsraad komt er op een ogenblik dat er grote verdeeldheid is tussen de vijf permanente leden VS, Rusland, China, Groot-Brittannië en Frankrijk over de conflicten in Syrië, Jemen en Oekraïne. Ook de bevestiging van zijn benoeming door de VN-Algemene Vergadering (van alle VN-lidstaten samen) was unaniem.
Aanvankelijk waren ook drie vrouwelijke kandidaten genoemd (Zie Kans op eerste vrouwelijke VN-secretaris-generaal). In 2006 verloor voormalig Letse presidente Vaira Vike-Freiberga nipt het pleit tegen Ban Ki-Moon. Alle zeven kandidaten waren ditmaal Europees, vier uit ex-Joegoslavische landen, één uit Bulgarije, één uit Moldova en één uit Portugal. Die laatste heeft het nu dus gehaald.
Pleidooi voor een vrouwelijke VN-secretaris-generaal
Meer dan 750 maatschappelijke en mensenrechtenorganisaties hebben gepleit voor een vrouwelijke secretaris-generaal. Er was zeker een sterk argument pro een vrouwelijk kandidaat voor de VN, die reeds 71 jaar wordt geleid door mannen. Een aantal Oost-Europese staten heeft daarentegen gepleit voor een kandidaat uit eigen rangen, met het argument dat zij ten tijde van het Oostblok nooit kans maakten op een mandaat in het Europese verdeelquota.
Guterres wist deze twee lobbycampagnes te overwinnen en wordt nu de vierde Europeaan aan het hoofd van de VN, de eerste sinds Kurt Waldheim (1986-1992). Voor Waldheim waren de Zweed Dag Hammarskjöld (1953-1961) en de Noor Trygve Lie (1946-1952) de eerste twee VN-secretaris-generaals. Guterres’ voorganger Ban Ki-Moon laat twee erfenissen na: de 17 VN-Duurzaamheidsdoelstellingen en het Klimaatakkoord van Parijs COP21 van december 2015. Het is aan Guterres om die nu te implementeren.
Zijn werk als UNHCR werd over het algemeen als een doorbraak beschouwd. Hij was verantwoordelijk voor de meest diepgaande hervormingen van zijn organisatie en slaagde er in een respons te organiseren op de grootste vluchtelingencrisis in de wereld sinds de Tweede Wereldoorlog. De eerste reacties op zijn benoeming zijn gemengd. De Costa-Ricaanse diplomate Christiana Figueres noemde zijn verkiezing ‘bitterzoet’: “Bitter omdat het geen vrouw is, zoet omdat hij de meest geschikte persoon was voor de job”.
De nieuwe VN-secretaris-generaal zak snel ook de taak op zich moeten nemen om een aantal interne problemen aan te pakken die Ban Ki-Moon zwak en terughoudend heeft behandeld. Zo zijn er de nog steeds onopgeloste aanklachten van sexueel misbruik van vrouwen door VN-peacekeepers en de compensatie van Haïtiaanse slachtoffers van cholera, die werden besmet door VN-soldaten.
Hij zal de miljarden moeten zien te vinden om de VN-Duurzaamheidsdoelstellingen en het Klimaatakkoord van Parijs te verwezenlijken. Bovendien zal hij moeten streven naar een 50/50 genderevenwicht bij de benoeming van hoge posten in het VN-secretariaat in New York en in de VN-organisaties, te beginnen met het aanduiden van een vrouwelijke vice-VN-secretaris-generaal, liefst uit een derdewereldland.
Dit is een door DeWereldMorgen.be vertaalde samenvatting van het artikel Antonio Guterres: New UN Secretary General van Farhana Haque Rahman, directeur-generaal van Inter Press Service (IPS). Overname van deze vertaling dient te worden aangevraagd bij IPS Vlaanderen.
