Op 17 maart trekt Nederland naar de stembus. De vooruitzichten zijn, voor wie met een progressieve blik naar het politieke landschap kijkt, weinig hoopgevend: weliswaar wat nieuwe impulsen aan de versnipperde linkerzijde, maar geen genadeklap voor de VVD van Rutte of harde afstraffing van het centrumrechtse kabinet. Een verdere opmars van extreemrechtse partijen lijkt onafwendbaar. Volgens de laatste peilingen wordt het aantal zetels voor Forum voor Democratie verdubbeld. Thierry Baudet noemt dit een onderschatting en roept burgers, geheel in lijn met zijn grote voorbeeld Trump, op om de stemlokalen te bewaken. Grootschalige verkiezingsfraude staat in zijn ogen al vast. Als gasthoofdredacteur bij Goedemorgen Nederland kondigde hij het NOS-journaal aan als fake news, terwijl hij zelf talloze nieuwe kiezers vist uit de drassige vijvers van alt-right complotdenken.
Politici als Baudet krijgen de microfoon ook in de populairste kranten en televisieprogramma’s steeds weer onder hun neus geschoven. Vincent Scheltiens en Bruno Verlaeckt pleiten in hun net verschenen boek Extreemrechts. De geschiedenis herhaalt zich niet (op dezelfde manier) voor een cordon médiatique, maar in de Nederlandse media is daar bij lange na geen sprake van, laat staan dat er een kritische analyse van de ideologie van het nieuwe electoraat van extreemrechts plaatsvindt.
Nochtans is een aanzienlijk stuk van Baudets vernieuwde populariteit te verklaren: ook in spirituele kringen is complotdenken enorm populair. Welke wollige jasjes trekt de reactionaire wolf vandaag aan? Het is een belangrijke vraag, maar ook de grote influencers, die zweefrechts gedachtegoed in ogenschijnlijk ‘liefdevolle’ taal behapbaar maken, worden in publieke debatten vooralsnog ongemoeid gelaten.
De populaire schrijver, muzikant en meditatieleraar Tijn Touber heeft naast een idolate fanbase ook een aanzienlijk bereik dat ook over landsgrenzen reikt. ‘Goeiemorgen lieve, mooie mensen’: zo opent hij steevast met zoetgevooisde stem zijn online filmpjes. Met kerst constateert hij, met een fonkelende collectie gitaren op de achtergrond, dat de mensheid in deze uitdagende tijd ‘op sterven na dood’ is. Touber leest op aanraden van bankier Ronald Bernard De Protocollen van de Wijzen van Zion. Leuk vindt hij ze niet, maar ze duiden wel wat in coronatijd gebeurt: een onzichtbare schaduwregering wil ons kort en klein én monddood maken om de wereldregie te pakken. Touber noemt deze elite weliswaar niet ‘Joods’, maar inspireert zijn fans wel om een antisemitische complottekst uit het begin van de twintigste eeuw te lezen. Het filmpje wordt bedolven onder de hartjes.
De Protocollen van de Wijzen van Zion, een verzonnen inner circle-getuigenis over een Joodse schaduwelite, inspireerde Hitler en andere nazi’s en maakte deel uit van de antisemitische propaganda die het duistere pad naar de Holocaust plaveide. Bankier Bernard kwam in 2017 in opspraak: hij verwerkte de complottekst in een antisemitisch relaas tijdens lezingen over zijn blije bank voor doe-het-zelf-bankiers. Deze Protocollen zijn terug van nooit weggeweest. Ook QAnon vist uit de antisemitische modderpoel: de schaduwelite of cabal is opnieuw Joods én pedofiel. Deze online propagandamachine hielp Trump aan de macht en wist hem in New Age-kringen zelfs om te toveren tot Lichtwerker. De spirituele pastel QAnon-variant kent dus ook in Nederland een duizelingwekkende opmars.
In de samenzweving worden complottheorieën verweven met antivaxx-denken en kritiek op coronamaatregelen. Zo groeit een antidemocratisch wereldbeeld, waarin het vertrouwen in overheid, media en wetenschap verdwijnt ten faveure van ‘onderzoek’ in de online fabeltjesfuik én een onwrikbaar geloof in eigen intuïtie. In de kern van dit complotdenken dat over lands- en continentsgrenzen een beetje aangepast wordt, tref je steeds opnieuw racistische ideeën aan, die ook dankbaar uitgebuit worden door partijen als PVV en Forum voor Democratie.
Voor samenzwevers varieert corona van een hoax van een op wereldmacht azende elite tot een simpel griepje, dat met een goed immuunsysteem te overwinnen valt. Of sterker: wie corona doorstaat, stijgt ‘gekroond’ op van een gepolariseerde 3D-dimensie, naar een liefdevol 5D-veld. Immunoshaming floreert al langer in New Age-denken en is ook niet nieuw voor Touber. In 1999 noemde hij aids het gevolg van een levensstijl, met name de ongezonde levensstijl van homoseksuele mannen. De dodelijke ziekte is geen virus, niet besmettelijk of seksueel overdraagbaar, al speelt seks wel een rol: ‘het is inmiddels bekend dat anaal ingebrachte sperma een verwoestend effect heeft op het immuunsysteem’, aldus Tijn Touber in een gezamenlijk opiniestuk met Jurriaan Kamp in De Volkskrant.
Twintig jaar later schrijft deze spirituele influencer voor Happinez, zijn zelfhulpboeken en stilteretraites verkopen goed. Zijn Nederlandstalige Facebookpagina heeft bijna veertigduizend volgers, waaronder ook flink wat Belgen. Ook leidt hij online meditaties op het platform van 3D naar 5D, hij geeft workshops De nieuwe aarde op Zoom en is een sleutelfiguur in de Wise Tribe, een groep ‘wijze mannen, vrouwen en kinderen’ die een bedding creëren nu de aarde ‘haar onvermijdelijke transitie naar een hogere frequentie heeft ingezet en alle oude systemen die het leven niet meer dienen omvallen’.
Touber wordt vaak een lichtpunt in de duisternis genoemd, een bode van hoop en liefde. Hij gaf ook meditatieles in gevangenissen: begrijpelijk dat velen in deze goedgeklede leraar een inspirerende gids zien. Maar in de schaduw van liefdevolle intenties en het gedeelde verlangen naar een mooiere wereld woekeren verwoestende ideeën, die in een nieuwe taal reïncarneren en wederom demoniseren en uitsluiten. Toubers uitspraken over aids tonen dat hij zich niet voor het eerst op spekglad ijs begeeft. Het Protocollen-filmpje verdween stapsgewijs van de sociale media toen de kritiek onhoudbaar aanzwol. Een duidelijke distantiëring of sorry blijft uit, ook nadat Joop.nl het artikel ‘Nederlandse influencer poetst oerleugens uit antisemitische Protocollen van Zion op’ van Bart Top plaatste.
Omdat samenzwevers als Touber werkelijk alles in liefdevolle bewoordingen brengen, zien techbedrijven geen graten in hun meest problematische uitingen. Hier ligt dus een taak voor ‘wakkere’ burgers, want elke like voor problematische ideeën geeft een duwtje op het hellende vlak naar racisme, discriminatie, de inperking en schending van mensenrechten. Foute dingen benoemen is niet stigmatiserend, maar juist nodig in een publiek debat.
Wat niet aan het licht gebracht wordt, kan niet aangekaart worden, laat staan dat het veranderd kan worden. Ook journalisten hebben een belangrijke taak. Wie financiert clubs als Viruswaarheid en Vrouwen voor Vrijheid, die Touber en consorten graag een podium bieden? Wie heeft belang bij de revival van antisemitische complotten, bij de verspreiding van antidemocratisch denken? Kortom, wederom, wie trekt aan de touwtjes?
Voor Goebbels was de feitelijke waarheid van De Protocollen niet belangrijk, om hem heen zag hij immers genoeg bewijzen voor hoe de schaduwelite opereerde. Touber zegt in het recente filmpje Complotgekkies (online gezet nadat op sociale media steeds meer ophef ontstond) dat iedere versie van de werkelijkheid er mag zijn. Hij wil ook enkel op basis van argumenten het gesprek aangaan. Maar die vinden we toch juist als we kijken naar feiten en wetenschap, naar onze gedeelde werkelijkheid, de geschiedenis die ons gidst en waarschuwt?
Volgens de Wise Tribe leidt het delen van innerlijke wijsheid tot ‘herinneren wat we ons in het hart nooit vergeten zijn’. Wat mijn hart zich herinnert? Dat het kwaad banaal is. Dat het vreselijkste kan gebeuren als de massa vreselijk misleid is.
