Maar deze kentering hangt aan een zijden draadje, want repressieve regimes stellen alles in het werk om hun macht te vrijwaren en schuwen daarbij geen bruut geweld.

“Van Afrika tot Azië komen mensen massaal op straat tegen onderdrukking en corruptie. Ze worden daarbij belaagd door hun eigen regering met knuppels, traangas, kogels en tanks. Met behulp van nieuwe technologieën tonen ze aan de wereld hoe hun regering gewelddadig de vrije meningsuiting beknot. Hun doorzettingsvermogen en moed zijn bewonderenswaardig”, zegt Karen Moeskops, directeur van Amnesty International Vlaanderen.

Historische kans om mensenrechten te verzilveren

“De opstanden zijn zonder enige twijfel een historische kans voor de mensenrechten, maar de repressieve machthebbers vechten hardhandig terug. De internationale gemeenschap moet deze unieke kans verzilveren en ervoor zorgen dat de bloedige protesten van de bevolking niet tevergeefs geweest zijn.”

Socialenetwerksites zoals Facebook en Twitter hebben bewezen een enorme mobiliserende kracht te hebben onder de misnoegde bevolking in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. In Tunesië en Egypte hebben de autoriteiten getracht internettoegang en mobiele netwerken af te sluiten. Dit bleek echter olie op het vuur. Regeringen blijven niettemin pogingen ondernemen om de nieuwe technologieën in te zetten tegen activisten en opposanten.

Stemmen tegen tirannie, armoede en onderdrukking

De protesten tegen repressie en corruptie in het Midden-Oosten en Noord-Afrika zijn een uiting van een diep verlangen bij de bevolking om vrij te zijn van angst en armoede. Het succes van de demonstraties in Egypte en Tunesië, met de val van de presidenten Ben Ali en Moebarak, hielden de wereld in hun greep. Ondertussen gaan er vandaag van Azerbeidzjan tot Zimbabwe stemmen op tegen tirannie, onderdrukking en gebrek aan vrije meningsuiting.

Ondanks deze nieuwe revolutionaire wind ligt de vrijheid van meningsuiting – een recht belangrijk op zichzelf, maar ook cruciaal om aanspraak te kunnen maken op andere rechten – wereldwijd onder vuur. De regeringen in Libië, Syrië, Bahrein en Jemen tonen zich bereid om vreedzame betogers te slaan, te verminken of zelfs te vermoorden in pogingen om hun macht te behouden. Zelfs daar waar de dictators al zijn verdreven, moeten de repressieve instellingen en wetten nog worden ontmanteld. In andere landen krijgt de bevolking zelfs niet eens de kans om op straat te komen. Landen zoals Azerbeidzjan, China en Iran smoren gelijkaardige oppositiekrachten meteen in de kiem.

98 landen maakten zich schuldig aan foltering

Het Jaarrapport van Amnesty International 2011 documenteert beperkingen van de vrije meningsuiting in minstens 89 landen. In minstens 48 landen zitten er nog steeds gewetensgevangenen achter de tralies, zeker 98 landen maakten zich het voorbije jaar schuldig aan foltering en in minstens 54 landen werden oneerlijke processen gevoerd.

2010 kende ook memorabele momenten zoals de vrijlating van Daw Aung San Suu Kyi in Myanmar (Birma) en de Nobelprijs voor de Vrede voor de Chinese dissident Liu
Xiaobo, ondanks de verwoede pogingen van de Chinese autoriteiten om de ceremonie in Oslo te saboteren. Aung San Suu Kyi en Liu Xiaobo zijn wereldwijd uitgegroeid tot symbolen van vreedzaam verzet tegen onrecht en ongelijkheid.

Mensenrechtenverdedigers bedreigd, gefolterd en vermoord

Ver weg van de internationale krantenkoppen, werden er nog duizenden andere minder bekende mensenrechtenverdedigers bedreigd, gevangen genomen, gefolterd en vermoord. Dit was onder meer het geval in Afghanistan, Angola, Brazilië, Colombia, Congo-Kinshasa, Mexico, Oezbekistan, Oeganda, Rusland, Turkije, Vietnam en Zimbabwe. Deze activisten voerden strijd tegen armoede, discriminatie, geweld tegen vrouwen, corruptie, politiegeweld en onderdrukking.

Het Jaarrapport stelt voorts ook volgende tendensen vast: Overal ter wereld woeden hevige conflicten die de samenleving ter plaatse volledig ontwrichten. Burgers zijn er het doelwit van gewapende groepen en regeringslegers. Slechts enkele voorbeelden: de Centraal Afrikaanse Republiek, Tsjaad, Congo, Irak, Israël en de Bezette Gebieden, de Noordelijke Kaukasus in de Russische Federatie, Sri Lanka, Soedan en Somalië.

Slechte punten voor Europa: boerkawet en rechten migranten

Amnesty stelt ook een aantal regionale trends vast. In Amerika worden inheemse volkeren in toenemende mate bedreigd. In Europa voeren verschillende landen wetgeving in tegen gezichtsbedekkende sluiers en meer en meer Europese staten sturen migranten en mensen-zonder-papieren terug naar landen waar ze het risico lopen vervolgd te worden.

Amnesty signaleert ook tekenen van vooruitgang: onder meer de gestage afschaffing van de doodstraf, een verbetering van de gezondheidszorg voor zwangere vrouwen in Indonesië en Sierra Leone en het berechten van enkele van de verantwoordelijken voor zware mensenrechtenschendingen onder de voormalige militaire regimes in Latijns-Amerika.

België faalt in opvang asielzoekers

In België laat de opvang van asielzoekers nog steeds zwaar te wensen over. Tussen oktober 2009 en december 2010 kregen 7.723 asielzoekers geen onderdak via Fedasil, het federaal agentschap voor de opvang van asielzoekers. Ook vandaag is de situatie nog steeds prangend. Sinds kort worden asielzoeker bij aankomst in ons land opnieuw aan hun lot overgelaten, zonder enige vorm van opvang of begeleiding.

De invloedrijke landen uit het Westen moeten hun politieke steun aan repressieve regimes onmiddellijk laten varen en de hervormingen in het Midden-Oosten, Noord-Afrika en elders in de wereld ten volle ondersteunen. De integriteit van deze gezaghebbende regeringen is pas gevrijwaard als ze de heropbouw van staten steunen ook als die niet noodzakelijk bondgenoten zijn. Ze moeten ook bereid zijn om de grootste mensenrechtenschenders – zoals de leiders van Libië- naar het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag door te verwijzen wanneer alle andere wegen naar rechtvaardigheid hebben gefaald.

Consistente nultolerantie door de VN-Veiligheidsraad ten aanzien van misdaden tegen de menselijkheid is van vitaal belang. Dit wordt eens te meer duidelijk in Jemen, Bahrein en Syrië waar al honderden doden vielen sinds het begin van de protesten. Een eensgezinde internationale reactie blijft voorlopig uit.

Rekenschap afleggen voor schendingen

Regeringen in het Midden-Oosten en in Noord-Afrika moeten nu de moed hebben om verregaande hervormingen door te voeren op het vlak van mensenrechten. Ze moeten het recht op vrije meningsuiting respecteren en gelijkheid voor iedereen garanderen. Vrouwen moeten voortaan ten volle kunnen deelnemen aan de samenleving.

Geheime politie en veiligheidsdiensten moeten in bedwang gehouden worden, het folteren en moorden moet stoppen en er moet rekenschap afgelegd worden voor de mensenrechtenschendingen die gepleegd zijn in het verre en nabije verleden. Slachtoffers hebben recht op de waarheid en op herstel.

Nieuwe technologieën

Ook internet- en telefoniebedrijven en socialenetwerksites moeten mensenrechten respecteren. Ze mogen niet de medeplichtigen worden van overheden die hun burgers willen bespioneren en onderdrukken door middel van nieuwe technologieën.

“Sinds het einde van de Koude Oorlog werd de macht van dictaturen nog nooit zo zwaar op de proef gesteld door de eigen bevolking. De roep naar politieke én economische rechten in het Midden-Oosten en Noord-Afrika is het levende bewijs dat alle vormen van mensenrechten even belangrijk zijn en bovendien universeel gelden”, verklaarde Karen Moeskops naar aanleiding van de voorstelling van het jaarrapport 2011.

“Exact vijftig jaar geleden werd Amnesty International opgericht om de rechten te beschermen van mensen die gevangen zaten omdat ze op vreedzame wijze hun mening hadden geuit. Sindsdien ondergingen mensenrechten een hele revolutie. De schreeuw naar rechtvaardigheid, vrijheid en waardigheid weerklinkt vandaag wereldwijd en sterker dan ooit.”