Het opiniestuk van Patrick Loobuyck in de Standaard vandaag vind ik om een aantal redenen problematisch. Ik hoorde ‘m net nog even op de radio – de man is blijkbaar aan een heus media-offensief bezig – en op het gevaar af om ‘moraliserend’ over te komen, wil ik hier toch effen uitleggen waarom ik zijn stuk een nogal ongelukkig signaal vind.

De man heeft uiteraard een punt als hij zegt dat we minder moeten hameren op individuele verantwoordelijkheid en meer focussen op de systeemhervorming die nodig is, overal ter wereld. Alleen, hij vergeet dat hij als ‘moraalfilosoof’ ook een signaalfunctie heeft, én bovendien niet een klein beetje kort door de bocht gaat, als hij stelt dat individuele responsabilisering “irrationeel” is. Laat me dat even kort toelichten.

Als de gemiddelde Vlaming te horen krijgt van een moraalfilosoof dat ‘een beetje vliegen hier en daar’ toch wel ok is (“want het vliegtuig komt zonder jou ook wel aan”), dan weet je dat de moraalfilosoof hier zelf aan het ‘nudgen’ is, misschien onbedoeld, maar wel zeker in de foute richting vanuit klimaatopzicht. Dat moet je zo’n “gemiddelde Vlaming” echt geen twee keer zeggen.   

Ik vergelijk het soms met de wetenschappers in mijn branche die werken op ‘global health’ of zelfs, tegenwoordig, ‘planetary health’. Wie in die kringen, anno 2019, blijft lichtzinnig doen over vliegen, en de aardbol blijft afschuimen voor een zogenaamd ‘greater good’ – en vliegen naar Italië “voor het werk” valt daar stilaan ook onder, wat mij betreft, want er zijn alternatieven – pleegt effenaf schuldig verzuim. Als dat voor Loobuyck een “moraliserend vingertje” is, so be it.

Het mag dan allicht niet ‘efficiënt’ zijn om (individueel) minder te vliegen, en uiteraard ben ik ook helemaal voor de noodzakelijke systeemhervormingen  die Loobuyck bepleit, er bestaat ook nog zoiets als een ‘voorbeeldfunctie’. Een moraalfilosoof die in de krant uitgebreid zijn mening verkondigt, onder de kop “Nee, ik voel me niet schuldig als ik vlieg’, is echt niet Jan Modaal – ook al is die kop misschien niet zelfgekozen, maar de verantwoordelijkheid van een eindredacteur.

Loobuyck vergeet ook dat, als je pakweg “voor het werk naar Italië vliegt”, met een low-budget vliegmaatschappij (staat niet in zijn stuk, maar hij sluit het ook niet expliciet uit), ipv met de trein, je impliciet het signaal geeft dat Ryanair en co maar gewoon bochten kunnen blijven afsnijden op ecologisch en sociaal vlak, met hun bodemprijzen waarvan we ondertussen wel weten hoe ze tot stand komen.   Alweer, qua signaalfunctie kan dat tellen voor een moraalfilosoof. In afwachting van die ‘systeemhervormingen’ kunnen we blijkbaar gewoon met Ryanair & co blijven vliegen, onthoudt de modale Vlaming.  

Structurele systeemhervormingen zijn inderdaad cruciaal, maar het is echt niet verkeerd om ondertussen toch al het voorbeeld te geven, in de mate van het mogelijke, zonder er je ‘joie de vivre’ bij in te schieten. Al zeker als je moraalfilosoof bent, want met zijn betoog speelt hij – terug, allicht onbedoeld –  ook in de kaart van “ecorealisten” die vooral de huidige status quo willen behouden. Als hij ook termen als ‘ecodictatuur’ bezigt ( die een bepaald neandertalisch sujet uit Middelkerke ook wel eens pleegt te gebruiken), en zélfs als hij wijst op de “wereldschaal” waarop die systeemhervormingen moeten gebeuren, geeft hij eigenlijk bijkomende munitie aan ‘ecorealisten’.  Want die gebruiken dat laatste argument (dat correct is) ondertussen ook als argument om hier in België toch maar ‘nederig’ te blijven qua klimaatambitie. In het licht van de algemene teneur van zijn stuk, bestaat het risico dat de gemiddelde Vlaming het ook zo gaat begrijpen.

Last but not least, is individuele responsabilisering ook nodig, want er bestaat wel degelijk enig verband tussen die individuele responsabilisering en het op de politieke agenda krijgen van een issue – de klimaatbetogers bewijzen het dezer dagen met verve – wat op zijn beurt de kans verhoogt dat die systeemhervormingen er ook effectief gaan komen.  Of zoals hij het zelf uitdrukt,   “Laten we dus in de eerste plaats actie ondernemen en druk uitoefenen om de maatschappelijke structuren waarbinnen we keuzes maken, ecologisch rechtvaardiger te maken.”  Dat ondernemen van actie en druk uitoefenen wordt toch, me dunkt, een stuk meer voor de hand liggend als mensen terzelfdertijd individueel geresponsabileerd worden. Verander de wereld, yes, maar begin ook bij jezelf. Boeddhisten gaan me niet tegenspreken.

Tenslotte betwijfel ik ook of individuele responsabilisering noodzakelijkerwijs asociaal is. Niet, wat mij betreft, als het om het gedrag gaat van een professor moraalfilosofie.  Dus zolang je die ‘responsabilisering’ een beetje ‘target’ (en richt op de meer begoede middenklasse, bijvoorbeeld), kan het wel, denk ik.  

Loobuyck mag uiteraard zijn mening hebben, en die ook verkondigen. Maar we hoeven het er echt niet mee eens te zijn.