In de Verenigde Staten woedt dezer dagen een felle strijd tussen Hillary Clinton en Bernie Sanders. Beiden ambiëren het Amerikaans presidentschap, maar slechts één van hen zal zich in november verkiesbaar kunnen stellen. Momenteel wordt via voorverkiezingen beslist wie dat zal zijn. Hillary Clinton kennen we min of meer, maar wie is toch die Bernie Sanders?

Bernard “Bernie” Sanders werd in 1941 geboren in New York. Vader Eli emigreerde twintig jaar voordien op 17-jarige leeftijd van Polen naar de VS. Een deel van zijn achtergebleven familie zou later sterven in de holocaust op het Europese continent. Moeder Dorothy werd geboren in New York en was net zoals vader Eli van joodse afkomst. Hun eerste zoon Larry werd geboren in 1934, zeven jaar voor Bernie. Het gezin Sanders woonde in een klein huurappartement te Brooklyn. Vader kwam aan de kost als verfverkoper en zorgde voor brood op de plank. Moeder stierf reeds op haar 46ste na een mislukte hartoperatie. Drie jaar later, in 1962, overleed ook vader Sanders. Na de dood van zijn moeder trok de 18-jarige Bernie naar Chicago om er politieke wetenschappen te studeren. Broer Larry studeerde rechten aan Harvard, maar verhuisde eind jaren zestig naar het Verenigd Koninkrijk, waar hij professor aan de universiteit van Oxford werd. Larry Sanders verbond zich daarnaast ook aan de Britse politieke partij Labour, maar is sinds 2001 actief voor de groenen.

In Chicago ontpopte de jonge Bernie Sanders zich tot studentenleider en burgerrechtenactivist. In augustus 1963 nam hij deel aan de grote Mars naar Washington, voor vrijheid en jobs. Daar maakte hij live mee hoe Martin Luther King de historische woorden ‘I have a dream’ sprak. Kings legendarische speech zou een blijvende invloed uitoefenen op Sanders, die na zijn studies verhuisde naar Burlington, de grootste stad van de staat Vermont in het noordoosten van de VS. Burlington telt zo’n 45.000 inwoners en is gelegen tussen de heuvels aan een uitgestrekt meer, Lake Champlain.

Sanders werkte er een tijdje als timmerman en documentairemaker.  In de jaren zeventig stelde hij zich echter kandidaat voor verschillende politieke functies, initieel met weinig succes. In 1981 werd hij onverwacht en na een bloedstollende race toch ver

kozen tot burgemeester van Burlington. Rond die periode leerde Sanders zijn huidige vrouw kennen, Jane O’Meara, met wie hij in 1988 trouwde. Het echtpaar woont nog steeds in Burlington en heeft vier kinderen.

Sanders werd na zijn eerste termijn nog drie keer herverkozen en bleef uiteindelijk acht jaar burgemeester van Burlington. Nadien maakte hij de overstap naar de nationale politiek. In 1990 werd hij verkozen om te zetelen in het Congres (het Amerikaans parlement), meer bepaald in het Huis van Afgevaardigden. Sanders werd zeven keer herverkozen en werkte er uiteindelijk zestien jaar, tot hij in 2006 verkozen werd als Senator, opnieuw in het Congres. Momenteel vervult hij zijn tweede ambtstermijn in die functie, na herverkiezing in 2012. Opmerkelijk is dat Sanders zich in het verleden steeds onafhankelijk kandidaat stelde en nooit verbonden was aan de Democraten of de Republikeinen, de twee traditionele machtspartijen in de VS. Hij acht het Amerikaanse tweepartijenstelsel immers te beperkend en noemt zichzelf consequent en zonder schroom een socialist.

In mei 2015 stelde Sanders zich kandidaat voor de democratische nominatie voor de presidentsverkiezingen. Sanders’ grote rivale daarbij is Hillary Clinton. Zij is momenteel nog steeds de favoriete om de nominatie binnen te halen, maar haar voorsprong slonk de laatste weken. Sanders wint aan populariteit en haalde het de laatste acht voorverkiezingen zeven keer van Clinton. De uiteindelijke winnaar zal het in november 2016, tijdens de echte strijd om het Amerikaanse presidentschap, opnemen tegen de republikeinse kandidaat.

Sanders’ campagne

Over het ambitieuze doel van zijn kandidatuur en campagne laat Sanders geen onduidelijkheid bestaan. Met de steun van miljoenen mensen wil hij een politieke revolutie ontketenen. Hij wil de VS economisch, politiek, sociaal en ecologisch transformeren. Volgens hem moet het Amerikaanse volk vandaag een fundamentele beslissing nemen. Wordt het maatschappelijk verval voortgezet met de afkalving van de middenklasse en de groeiende kloof tussen de superrijken en al de rest, of wordt er gevochten voor een progressieve economische agenda die jobs creëert, lonen verhoogt, het milieu beschermt en gezondheidszorg verstrekt aan iedereen? Is het Amerikaanse volk klaar om de enorme economische en politieke macht van de miljonairsklasse over te nemen, of wil het nog dieper verzanden in de huidige economische en politieke oligarchie? Dat zijn volgens de senator uit Burlington de belangrijkste vragen van deze tijd.

Sanders wil van de VS de mondiale leider maken in de strijd voor economische en sociale rechtvaardigheid, wereldvrede en het milieu. Hij wil een beweging van miljoenen mensen op de been brengen en viseert in zijn toespraken vurig en onomwonden de miljardairsklasse. Met de regelmaat van de klok herhaalt hij dat er iets heel grondig fout zit als 0,1% van de bevolking evenveel bezit als 90% van diezelfde bevolking. Dat de groep miljonairs en miljardairs groter wordt terwijl miljoenen Amerikanen steeds langer moeten werken aan een lager loon, vindt Sanders schrijnend. Het lijstje superrijken wordt langer, het aantal armen neemt zienderogen toe, de middenklasse verdwijnt. Economisch gezien is dit zwak en inefficiënt, vanuit ethisch oogpunt is het immoreel en onhoudbaar, aldus Sanders. Het terugdringen van de vermogens- en inkomensongelijkheid is dan ook het belangrijkste punt op zijn agenda.

Sanders’ programma in 11 punten

1. Superrijken en grote bedrijven fair en progressief belasten
Geen buitensporige belastingvoordelen meer.

2. De komende vijf jaar 13 miljoen jobs creëren door investering van 1 biljoen (1.000.000.000.000) in de infrastructuur
Wegen, bruggen, openbaar vervoer, etc. worden gemoderniseerd. Betaald met geld dat onder meer wordt opgehaald door het sluiten van fiscale vluchtroutes naar belastingparadijzen.

3. Minimumloon omhoog
Van 7,25 dollar per uur nu naar 15 dollar tegen 2020, zodat niemand die 40 uur per week werkt in armoede moet leven.

4. Strijd tegen opwarming planeet – transformatie energiesysteem
Klimaatverandering is reëel en wordt veroorzaakt door menselijk handelen, stelt Sanders. De negatieve effecten worden zichtbaar en het is hoog tijd om een andere richting in te slaan. Fossiele brandstoffen inruilen voor efficiënte en duurzame energiebronnen.

5. Loonkloof tussen man en vrouw wegwerken
Vrouwen verdienen momenteel slechts 78 dollarcent voor iedere dollar die een man verdient. Dat is volstrekt onaanvaardbaar, luidt het bij Sanders.

6. Gezondheidszorg tot universeel recht maken
35 miljoen Amerikanen leven zonder enige vorm van ziekteverzekering, een nog grotere groep is slechts gedeeltelijk verzekerd. Gezondheidszorg mag niet langer een privilege zijn en moet voor iedereen beschikbaar zijn.

7. Gratis inschrijving openbare scholen en universiteiten
In een uiterst competitieve globale economie heeft de VS de best geschoolde arbeidskrachten nodig. Het moet voor iedereen die hard werkt en goede punten haalt mogelijk zijn om verder te studeren zonder schulden te maken. Mede betaald door het belasten van beursspeculanten.

8. Het grote geld weren uit de politiek
Campagnefinanciering herzien, evolueren naar publieke financiering zodat kandidaten niet meer afhankelijk zijn van de rijken en de machtigen.

9. Grote financiële instellingen opsplitsen
Geen enkele financiële instelling mag ‘too big to fail’ zijn, zoals 7 jaar geleden wel het  geval was. Toen werden de banken gered door de belastingbetaler. Vandaag zijn 3 van de 4 grootste financiële instellingen nog groter dan 7 jaar geleden, voert Sanders onthutst aan.

10. Herzien van handelsverdragen
De huidige verdragen zorgden er enerzijds voor dat lonen in de VS daalden, anderzijds veroorzaakten ze een verhuis van miljoenen jobs naar lagelonenlanden. Beide trends moeten omgedraaid worden.

11. Verantwoordelijk buitenland- en veiligheidsbeleid
Met betrekking tot de strijd tegen IS, bijvoorbeeld, zal de VS niet op eigen houtje handelen, maar deel uitmaken van een internationale coalitie die geleid moet worden door de moslimlanden.

Quotes

“The issue of wealth and income inequality is the great moral issue of our time, it is the great economic issue of our time, it is the great political issue of our time. And we will address it!”

“This campaign is going to send a message to the billionaire class: you can’t have it all!”

“We need a tax system which is fair and progressive, which tells the wealthiest individuals and the largest corporations that they are going to begin to start paying their fair share of taxes.”

“The debate is over, the scientific community has spoken in a virtually unanimous voice: climate change is real, it is caused by human activity and is already causing devastating problems in our country and around the world.”

“As president I will defend this nation, but I will do it responsibly. As a congressman I voted against the war in Iraq and that was the right vote.”

“I believe that you’re entitled to justice and to equal rights, whether you’re black, whether you’re hispanic, whether you’re gay, whether you’re transgender. You are a human being.”

“Instead of cutting Social Security, we’re going to expand Social Security benefits.”

“As Franklin Delano Roosevelt reminded us, a nation’s greatness is judged not by what it provides to the most well-off, but how it treats the people most in need. And that’s the kind of nation we must become.”

“If a bank is too big to fail, it is too big to exist.”

Feel the Bern?

De zon verdwijnt achter de wolken boven het Champlain meer, de avond valt in Burlington. Langs de oevers van het water zitten mensen op een bankje, genietend van het zicht op de horizon. Anderen zijn nog volop aan het joggen, alsof het zomert zelfs, met zo weinig mogelijk kleren om het lijf. Aan korte shortjes geen gebrek in Burlington, ook blote basten zijn reeds te bewonderen, ondanks de frisse bries. Het is een mooie lentedag geweest in dit stadje in Vermont, thuishaven van een potentiële presidentskandidaat. Op deze oever, met het fraaie meer op de achtergrond en een joelende meute voor het podium, gaf Bernie Sanders vorig jaar het startschot van zijn campagne. Dat hier zoveel jonge mensen samentroepen is geen toeval. Burlington is immers een universiteitsstad en huisvest de University of Vermont, die in 1791 gesticht werd en vandaag zo’n twaalfduizend studenten telt. Ook de bekende Amerikaanse filosoof John Dewey, in 1859 geboren in Burlington, volgde er college.

Dewey wordt beschouwd als één van de grondleggers van het pragmatisme, een filosofische stroming. Maar Dewey kan eveneens beschouwd worden als een pionier van het moderne burgerschapsonderwijs – jawel, citizenship education. Hij was een voorvechter van de democratie, die voor hem veel meer betekende dan het uitbrengen van een stem om de zoveel jaar. Democratie draaide voor Dewey niet enkel om representatie, maar meer nog om participatie. Hij beschouwde de school als de uitgelezen plek om jongeren voor te bereiden op hun rol als volwaardig burger in de samenleving. Scholen kunnen immers opgevat worden als minimaatschappijen, waar jongeren het grootste deel van hun tijd doorbrengen. Volgens Dewey moet er in het onderwijs dan ook intensief geoefend worden met democratische structuren, actieve participatie en het wederzijdse uitwisselen van informatie, in plaats van eenzijdige kennisoverdracht.

Ik wandel langs een oud en statig universiteitsgebouw, een aantal kilometer buiten het centrum van Burlington. Mijn weg voert van de John Dewey Hall naar de centrale bibliotheek. Zo’n 135 jaar geleden moet Dewey hier ook gelopen hebben, denk ik bij mezelf. Aangekomen bij de bib vraag ik de vrouw aan de balie, Michelle, of ik hier eventueel wat foto’s mag nemen voor een artikel over senator Sanders en de opinie van enkele studenten. Nadat ze bevestigend antwoordt, vraag ik haar of het klopt dat de grote meerderheid van de mensen in Vermont Sanders steunt.

Michelle: Niet iedereen natuurlijk, maar toch zo’n tachtig procent van de mensen, ja. Zijn boodschap is altijd dezelfde geweest: de inkomensongelijkheid moet kleiner worden.
Denk je dat hij een goede president zou zijn?
Dat is moeilijk te zeggen. Hij zal immers moeten samenwerken met het Congres en de vraag is of dat wel zo goed zou lukken.
Heb je zelf een voorkeur voor een bepaalde kandidaat?
Ik verkies Sanders zeker boven Clinton. Ik hou van zijn ideeën.

 De eerste student die ik vervolgens aanklamp is Sam (20), die ‘Public Communication’ studeert.

Ben jij ook een aanhanger van Sanders?
(lacht ongemakkelijk) Ik beschouw mezelf in feite als een gematigd republikein, dus neen, eigenlijk niet.
Wat is jouw mening over Donald Trump?
Ik vind het natuurlijk jammer dat hij de populairste republikeinse kandidaat is. Maar het is wel goed dat hij veel aandacht besteedt aan veiligheid en grenscontroles. Ik denk niet dat de democraten daar even sterk mee bezig zijn, terwijl er toch heel wat dreiging van buitenaf bestaat.
En als je een keuze moest maken tussen Clinton en Sanders, naar wie gaat je voorkeur dan uit?
Dan zou ik voor Sanders kiezen. Hillary maakt al zolang deel uit van de administratie dat haar verkiezing eerder op een derde termijn voor Obama zou lijken.
Stel vervolgens dat de verkiezingen zouden uitmonden in een duel tussen Sanders en Trump, voor wie zou je dan stemmen?
(resoluut) Trump. Socialisme is niets voor Amerika, daar is het land te groot voor. Levensstijlen verschillen drastisch tussen de staten, waardoor dat streven naar gelijkheid geen verstandige zaak is. Ook een ‘everything for free’-beleid zou niet werken. Het geld moet altijd van ergens komen, iemand moet opdraaien voor de kosten. Mocht Sanders toch verkozen worden, hoop ik wel dat hij het goed doet. Alleen is het democratisch socialisme dat hij voorstaat volgens mij een ideaal dat niet bereikt kan worden.

Jules en Mike, allebei 20, komen uit Rhode Island. Jules studeert ‘Animal Science’ in Vermont, Mike studeert ‘Finance’ in New York en is dit weekend op bezoek in Burlington.

Heb jij een voorkeur voor een van de presidentskandidaten, Jules?
Ik steun Sanders, zoals de meerderheid hier. Bij studenten is hij zelfs het populairst.
Waarom verkies je Sanders boven Clinton?
Omdat Clinton veel verder van de jeugd staat.
En jij Mike?
Ik neig meer naar de republikeinen, maar ik zou wel voor Sanders stemmen als er een tweestrijd ontstaat tussen hem en Trump. Al denk ik niet dat Trump genomineerd zal worden als republikeins presidentskandidaat.
Wordt er veel over de verkiezingen gepraat in jullie omgeving?
Eigenlijk leeft het thema niet echt bij ons. Ik heb het er bijna nooit over met mijn vrienden. Er zijn nog zoveel kandidaten dat we er ons momenteel niet zoveel van aantrekken. Misschien verandert dat over een paar maanden.
Vanwaar jouw voorkeur voor de republikeinen?
Eigenlijk ben ik een voorstander van het libertarisme. Ik heb dan ook problemen met Sanders’ belastingbeleid.

Een Amerikaans gezin uit Pennsylvania wandelt voorbij. Moeder Calleen draagt een Bernie Sanders-tas en wordt geflankeerd door haar echtgenoot Rick en zoon Robbie (19), die ‘Community Development and Entrepreneurship’ studeert.

Voelen jullie ‘the Bern’?
Calleen: Ik voel hem meer dan mijn man! (lacht) Je zult dus verschillende antwoorden op je vraag krijgen. Bij Bernie gaat het eindelijk over het aanpakken van de groeiende kloof tussen de ‘haves’ en de ‘have-nots’. Ik ben ook een grote voorstander van zijn ideeën rond een gesocialiseerde gezondheidszorg. We hebben zo lang moeten wachten voor een politicus met deze ideeën eindelijk een forum én succes kreeg.
Rick: Sanders brengt deze boodschap nochtans al van in het begin van zijn carrière, toen hij aantrad als burgemeester. Hillary is iets gematigder. Ik beschouw mezelf als een liberaal-democraat. Ik hou wel van de dingen die Bernie zegt, maar ik betwijfel of hij ze in praktijk kan brengen. Hij zal immers moeten samenwerken met het Congres. Daarom is Clinton mijn favoriete kandidaat. Zij zal het best in staat zijn om met beide kanten samen te werken.
Calleen: Maar Bernie heeft als onafhankelijke ook al samengewerkt met de verschillende partijen!
Rick: Ja ok, voor een aantal thema’s misschien.
Welke kandidaat draagt jouw voorkeur weg, Robbie?
Robbie: Toch ook Sanders. Ik vind de verdeling van rijkdom en welvaart erg belangrijk en precies op dat vlak faalt het kapitalistisch systeem. Bernie kan voor een betere verdeling zorgen, dus ik ga op hem stemmen.
Denk je dat Sanders kans maakt om het te halen tegen Clinton?
Robbie: Neen, ik denk helaas van niet.
Calleen: Dan heb je niet naar de polls gekeken! Ik wil trouwens ook nog zeggen dat Trump niet de meerderheid van de Amerikanen vertegenwoordigt, I just want you to know that. Trump heeft veel aantrekkingskracht bij sommige lagen van de samenleving, bijvoorbeeld bij de lagere inkomens. Als Bernie erin slaagt om die mensen te overtuigen en aan te tonen dat zij al zolang tegen hun eigen belang stemmen, dan haalt hij het.
Is Amerika klaar voor een vrouwelijke president?
Rick: Ja, dat denk ik wel. Misschien wel meer dan voor een eerste joodse president.

Tussentijdse balans

Wie uiteindelijk de democratische presidentskandidaat wordt, zal de komende periode blijken. Formeel wordt het pleit pas beslecht tijdens de Democratische Nationale Conventie, eind juli in Philadelphia. Daar komen alle gedelegeerden van de Democratische Partij samen om de kandidaat officieel te nomineren. Vaak echter is reeds lang voor het aanbreken van de Conventie duidelijk welke kandidaat het haalt. Om genomineerd te worden, moet een kandidaat een meerderheid van de democratische gedelegeerden binnenhalen. Dat ‘binnenhalen’ van gedelegeerden gebeurt via voorverkiezingen in de verschillende staten. Aangezien er over alle staten heen in totaal 4.763 democratische gedelegeerden zijn, dient een kandidaat er 2.382 voor zich te winnen.

In meer dan de helft van de staten werd reeds gestemd. Clinton haalde tot nu toe 1.289 gedelegeerden binnen, Sanders 1.045. Een voorsprong van 244 voor Clinton dus, terwijl er nog 1.717 gedelegeerden te verdelen zijn.^[1] Daarbovenop zijn er ook 712 zogenaamde ‘supergedelegeerden’ (super delegates), die tijdens de Nationale Conventie zullen meestemmen. Deze supergedelegeerden zijn hooggeplaatste partijleiders en -functionarissen. In tegenstelling tot de andere gedelegeerden zijn zij niet gebonden aan het resultaat van de voorverkiezingen in hun staat. Een supergedelegeerde uit pakweg Kentucky dient in juli dus geen rekening te houden met de uitslag van de verkiezingen in zijn of haar staat en kan naar eigen goeddunken stemmen voor Clinton of Sanders. Een ‘gewone’ gedelegeerde dient zich op de Nationale Conventie wél te houden aan het resultaat van de verkiezingen in zijn of haar staat. De overgrote meerderheid van de supergedelegeerden verklaarde reeds voor Clinton te zullen stemmen, waardoor haar voorsprong veel groter geschat wordt dan de 244 gedelegeerden die ze momenteel voorstaat. Toch zal pas op het allerlaatste moment, tijdens de Conventie in juli, duidelijk worden welke stem de supergedelegeerden effectief uitbrengen. Tot die tijd kunnen zij door allerlei factoren beïnvloed worden en van mening veranderen.

Sanders blijft dus de underdog, maar heeft op een aantal vlakken toch reeds een overwinning behaald. Hij heeft de verkiezingsstrijd tegen Clinton al veel langer volgehouden dan vooraf verwacht werd en bepaalt zo mee de democratische én de maatschappelijke agenda. Met zijn campagne rond thema’s als ongelijkheid, eerlijke en progressieve belastingen, universele gezondheidszorg en de invloed van Wall Street op de politiek trekt hij miljoenen kiezers aan, waardoor Clinton deze onderwerpen niet kan negeren. Het grote draagvlak dat vandaag bestaat voor Sanders’ discours werd een aantal jaar geleden mee gecreëerd door de Occupy beweging, die wereldwijd het thema van de inkomens- en vermogensongelijkheid onder de aandacht bracht. Mensen zoals Sanders steunen op dit draagvlak en versterken het op hun beurt door de gigantische mediabelangstelling die ze genereren.

Dat een Amerikaans vooraanstaand politicus zich socialist noemt en daar bovendien succes mee heeft, is opvallend. Om ook daadwerkelijk genomineerd te worden als presidentskandidaat voor de democraten, dient Sanders echter een aanzienlijk deel van de supergedelegeerden te overtuigen en een aantal grote overwinningen te boeken in belangrijke staten zoals Pennsylvania en Californië, samen goed voor meer dan 600 gedelegeerden. De eerstvolgende grote afspraak staat gepland in New York, op dinsdag 19 april. Daar zullen tijdens de voorverkiezingen niet minder dan 247 gedelegeerden verdeeld worden. Clinton gokt er op een mooie overwinning in haar thuisstad, waarmee ze de weerstand van haar opponent eindelijk hoopt te breken. Sanders daarentegen wil er zijn reeks overwinningen verderzetten en het echte kantelmoment van de verkiezingen inluiden.

1 RealClearPolitics, 18/04/2016, beschikbaar via: http://www.realclearpolitics.com/epolls/2016/president/democratic_delegate_count.html