De Belgische bijdrage voor het Fonds gaat om 21 miljoen euro  in totaal, die even in de koelkast wordt gehouden, allicht tot in september.

Ere wie ere toekomt, De Morgen besteedde veel aandacht aan dit nieuwsfeit  (onder meer ook via een redactioneel van Yves Desmet de dag erop), misschien ook omdat net deze week een high-level event van de Verenigde Naties over HIV/aids wordt gehouden in New York, en her en der wordt teruggeblikt op 30 jaar aids.

Aids doet het niet goed meer in de media

De Standaard achtte het bericht niet veel meer waard dan een kort artikeltje op de website. In De Ochtend (Radio 1) werd er uitgebreid ingegaan op een en ander, maar het blijft spijtig dat de mensen van Terzake Olivier Chastel niet eens aan een kruisverhoor onderwerpen over deze beslissing  (of het moest zijn dat ik dat “net gemist” heb – die kleine van mij mag op dat uur graag de fratsen van Boma & Markske zien in een zoveelste herhaling van de Kampioenen).

Je kunt er echter niet naast kijken – HIV/aids ligt al een tijdje niet bijster goed meer in de media, iets wat de ziekte gemeen heeft met de klimaatopwarming bijvoorbeeld.

Ik hoorde redacteur Dominique Minten van De Standaard, onlangs nog op een debat verklaren dat het een uitdaging is om de klimaatopwarming te blijven brengen in de krant, en meer bepaald om nieuwe invalshoeken te verzinnen – want het moet toch boeiend blijven voor de lezer, nietwaar. Hij had het ook over zijn krant die zou ‘signaleren’, veeleer dan ‘aanklagen’.

De aidsberichtgeving is in hetzelfde bedje ziek. Negen miljoen mensen in Sub-Sahara Afrika die nog steeds geen aidsremmers krijgen, terwijl ze er eigenlijk wel nodig hebben? Pfft, moeten we daar nu nog over schrijven? Er zijn er nu toch 6,6 miljoen die ze wel krijgen, en aids krijgt toch veel meer financiële middelen de laatste vijf à tien jaar?

“Negen miljoen mensen in Sub-Sahara Afrika die nog steeds geen aidsremmers krijgen, terwijl ze er eigenlijk wel nodig hebben? Pfft, moeten we daar nu nog over schrijven?”

Nee, dan liever de DSK-saga breed uitsmeren, dag na dag, of de zoektocht naar de oorsprong van de mysterieuze EHEC-bacterie – een whodunit van het betere soort.  Om nog maar te zwijgen over het oeverloze geëmmer over de zegeningen van het Duitse model.

Dergelijk bericht – 21 miljoen euro bevriezen – dat toch verregaande repercussies heeft voor veel mensen in Sub-Sahara Afrika, die afhangen van aidsremmers, verdwijnt al vlug naar de achtergrond. Terwijl er toch een aantal vragen zouden mogen en moeten gesteld worden aan Chastel.

Global Fund scoorde wél goed

Waarom verwijst Chastel bijvoorbeeld alleen naar deze interne audit van het Global Fund, en niet naar pakweg de DFID multilateral aid review van een paar maanden geleden, een doorlichting van multilaterale instellingen door het Britse Department for International Development, waarbij het Global Fund erg goed scoorde qua performantie?

Volgens dit rapport zou het Global Fund meer dan waar voor zijn geld bieden, of zoals de Amerikanen plegen te zeggen, “bang for the buck”. Dit rapport circuleert zeker ook op de Belgische Directie-Generaal voor Ontwikkelingssamenwerking (DGD), waarom wordt er dus met geen woord over gerept?

Of nog: het Global Fund heeft net zijn reputatie (en ‘brand’) opgebouwd door het voeren van een zero-tolerance transparantiepolitiek i.v.m. corruptie en misbruik van fondsen. John Parsons, de inspecteur-generaal van het Fonds, wordt er intern zelfs van beticht af en toe te keer te gaan als een zeloot. Hij durft met andere woorden wel eens overdrijven, bij het opsporen en blootleggen van malversaties.

Chastel (en zeker de mensen op zijn kabinet) weten dat, of zouden dat toch moeten weten. De (vooral Amerikaanse) mediahetze tegen het Fonds lijkt, althans voorlopig, op een storm in een glas water. Het Globaal Fonds wekt zeker niet de indruk om een aantal zaken te willen toedekken, heel recent was er bijvoorbeeld nog een aanvaring met China – naar aanleiding van het nogal schoorvoetend betrekken van grassrootsorganisaties bij HIV-projecten door de Chinese overheid. Dat zien we De Gucht, Leterme of Van Rompuy nog niet direct doen. Stoere standpunten innemen over Congo, ja, dat wel. Maar moeilijk doen tegen de Chinezen?

“Het Globaal Fonds wekt zeker niet de indruk om een aantal zaken te willen toedekken, heel recent was er bijvoorbeeld nog een aanvaring met China”

Chastel is er blijkbaar als de kippen bij om geld voor aidsremmers te laten afhangen van een ‘audit’ – vergelijk met de snelheid waarmee Vlaams minisiter-president Kris Peeters (CD&V) nu voor een noodfonds voor onze boeren pleit, en het bedrag waarmee de Europese Commissie op de proppen komt als ‘ridicuul laag’ wordt afgedaan.

Return on investment is hoog

Chastel zou er goed aan doen om de woorden van Bill Gates eerder dit jaar over dit soort issues tot zich te laten doordringen: Gates verklaarde te kunnen leven met een oneigenlijk ‘verlies’ van 10 procent aan financiële hulp door donorlanden – voor alle duidelijkheid, het bedrag waarvan sprake bij de Global Fund-‘corruptiezaak’ blijft daar ver onder, omdat de return on investment (in termen van geredde mensenlevens) zo hoog is. En dat van iemand die toch uit het bedrijfsleven komt. Wat niet wil zeggen dat je, als je corruptie aantreft, er niet hard zou moeten tegen optreden.

Wat zonder meer zorgen baart in dit hele debat, is het feit dat aidsactivisten eigenlijk de meest assertieve zijn van alle groepen die opkomen voor basisgezondheidszorg in het Zuiden. Als zij er al niet meer in slagen om voldoende aandacht te creëren (ook financieel) voor ‘hun’ ziekte, valt te vrezen dat al die andere problemen en ziektes (zoals moeder-en kindersterfte, immunisatie, niet-overdraagbare ziekten, human resources in de gezondheidszorg, …) die ook dringend meer geld vergen, al evenmin voldoende gefinancierd zullen raken.

Volgende week vindt al een nieuwe lakmoestest plaats, trouwens, in Londen – als GAVI (een initiatief ter bevordering van vaccinaties in het Zuiden) moet worden geherfinancierd. De ‘funding gap’ bedraagt minder dan 4 miljard euro (!). Peanuts dus, als je vergelijkt met het defensiebudget van de VS.

“De ‘funding gap’ bedraagt minder dan 4 miljard euro (!). Peanuts dus, als je vergelijkt met het defensiebudget van de VS”

En toch is het allerminst zeker dat het geld toegezegd wordt, ook al kunnen er miljoenen levens van kinderen mee gered worden. Vaak wordt gesteld dat aids disproportioneel veel middelen opslorpt, binnen het budget voor ontwikkelingshulp voor gezondheid in het Zuiden, laat ons dus maar eens kijken of de donorlanden volgende week wel op de proppen komen met voldoende geld voor immunisatie.

Als bedrijven ongestraft te weinig belastingen betalen

Het excuus is bekend: de middelen heten ‘schaars’ te zijn, en dat klopt ongetwijfeld in de huidige omstandigheden. Maar eerlijk gezegd: als iemand als Geert Noels ongestraft mag schrijven in De Standaard van dinsdag: “En als grote bedrijven slechts 15 procent belastingen betalen, waarom verbergen we dat, in plaats van er wereldwijd reclame mee te maken?” dan zal er altijd geld te kort zijn voor lovenswaardige initiatieven als het Global Fund en GAVI (en een resem andere in andere sociale sectoren).

De minste zweem van corruptie zal dan aangegrepen worden door politici in het Noorden om toch maar niet op de proppen te moeten komen met geld. Ter illustratie: dat zogenaamde gidsland, Duitsland, besteedt op dit ogenblik 0,38 procent van zijn BNP aan ontwikkelingshulp – ver onder de 0,7-procentnorm waartoe het zich, net als alle andere rijke landen, verplichtte.

Enkel Italië doet (veel) slechter. En de VS uiteraard. Waar ‘peer pressure’ donorlanden in 2005 nog aanzette om meer te geven, lijkt nu net het omgekeerde soort ‘peer pressure’ te gelden. Hoe minder je geeft, hoe cooler je lijkt voor de eigen publieke opinie.

“Hoe minder je geeft, hoe cooler je lijkt voor de eigen publieke opinie”

Rechtvaardige belastingen

In essentie valt ook dit debat dus te herleiden tot ‘fair taxation’ (de technocraten hebben het niet toevallig liever over het veel neutraler klinkende ‘innovatieve financiering’).

Als we erin slagen rechtvaardige belastingen te heffen, zullen initiatieven als het Global Fund voldoende gefinancierd raken. In het andere geval ziet het er beroerd uit. Zeker nu uitkeringen ook in veel landen in het Westen onder druk staan, staan westerse regeringen niet te springen om aidsremmers te blijven financieren in Afrika – ze staan huiverig tegenover iets wat stilaan ook als een ‘entitlement’ valt te beschouwen.

Nee, dan liever grote verklaringen afleggen dat het tijd wordt dat Afrikaanse regeringen zelf meer moeten financieren (overigens niet helemaal onterecht), ook al kunnen veel van die landen dat gewoon niet, allicht nog voor decennia.

Last but not least, dat China maar met 16 miljoen dollar op de proppen kwam, bij de laatste herfinancieringsronde van het Global Fund vorig jaar, helpt ook niet echt om toenemende krenterigheid bij westerse donoren te vermijden. Laat Karel De Gucht (Open VLD) daar maar eens een boompje over opzetten, als hij nog eens bij Hu en Wen op de thee gaat.

“Laat De Gucht daar maar eens een boompje over opzetten, als hij nog eens bij Hu en Wen op de thee gaat”

Maar dat mag geen excuus zijn voor ons. Rechtvaardige belastingen dus – de veelgeplaagde jongeren van nu weten dus waar ze werk van moeten maken, als ze de wereld echt willen verbeteren. Maar eigenlijk is het nooit anders geweest. Wat Pieter Marechal ook moge beweren. 

Kristof Decoster

Kristof Decoster is politiek socioloog. Na vijf jaar in Azië (reizen en werk als leraar Engels aan een Chinese universiteit) is hij momenteel aan de slag bij het Instituut voor Tropische Geneeskunde, afdeling Volksgezondheid, in Antwerpen.