Opdat de feiten zich niet herhalen, heet het rapport dat meer dan duizend pagina’s telt. De Waarheids- en Verzoeningscommissie analyseert daarin de oorzaken van de staatsgreep van juni 2009, waarbij president Manuel Zelaya door militairen op het vliegtuig naar Costa Rica werd gezet.

De commissie werd veertien maanden geleden opgericht en bestaat uit internationale prominente figuren zoals de voormalige vicepresident van Guatemala Eduardo Stein. Samen met hun analyse presenteren ze bijna negentig aanbevelingen.

Volgens de commissie ging het wel degelijk om een staatsgreep en niet om de legale vervanging van een president op aansturen van het parlement, zoals de verantwoordelijken destijds aangaven. De nieuwe regering, onder leiding van Roberto Micheletti, was dus illegaal.

Stein ziet vier redenen voor die conclusie: het slachtoffer was de president, de uitvoerder van de staatsgreep gebruikte geweld of dwang om Zelaya uit zijn functie te ontheffen, alles gebeurde abrupt en snel, en de afzetting verliep niet volgens de grondwettelijke procedure.

Referendum

De commissie situeert de aanloop naar de staatsgreep begin januari 2009. In de politieke crisis waarin het land zich toen bevond, kwam het tot een zware confrontatie tussen de wetgevende en uitvoerende macht bij de benoeming van leden van het Hooggerechtshof. Het parlement probeerde toen kandidaten te weren die door een speciale raad van notabelen waren voorgesteld. Regeringsfunctionarissen zouden tegenover parlementsleden gedreigd hebben met de opschorting van de grondwettelijke orde als ze de kandidaten niet zouden steunen, stelt het rapport.

Toen de president een referendum wilden organiseren over een grondwetswijziging was de breuk compleet en onomkeerbaar. Een rechtbank had geoordeeld dat het referendum illegaal was, en ook andere instellingen hadden daarop gewezen, maar Zelaya sloeg de waarschuwingen in de wind, stelt het rapport. Maar ook de internationale gemeenschap heeft boter op het hoofd. De Organisatie van Amerikaanse Staten (OAS) gooide olie op het vuur door het illegale referendum niet te veroordelen, stelt de commissie.

Het politieke systeem was te verzwakt om nog een onderhandelde oplossing mogelijk te maken, besluit het rapport. De politieke partijen slaagden er niet meer in te bemiddelen in het conflict.

Mensenrechtenschendingen

In verband met de mensenrechtenschendingen na de staatsgreep veegt de commissie de gerechtelijke instellingen de mantel uit. Ze hebben niet naar behoren gereageerd op het “buitensporige geweld” van politie en leger. De commissie vraagt daarom een hervorming die het leger uit de politieke sfeer haalt.

Volgens het rapport brachten leger en politie minstens twaalf mensen om, verschillende onder hen hadden zelf niet eens deelgenomen aan betogingen. De commissie vraagt een ernstig onderzoek, en schadevergoeding en verontschuldigen voor de nabestaanden.