Kris Berwouts. Tekening Jeroen Janssens
In memoriam -

Afscheid van een groot mens, Kris Berwouts 1963-2023

In het hoge noorden van Finland, ver weg van zijn beminde continent, stierf internationaal bekend Congo-expert en EPO-auteur Kris Berwouts. Zijn dood, in de nacht van zondag 23 april op maandag, komt compleet onverwachts. Kris was net zestig geworden. Een eresaluut vanuit Oud-Berchem aan een schrijver, maat, zwerver, muziekman, mushamuka, vriend van Afrika.

vrijdag 28 april 2023 13:56
Spread the love

 

Hij smokkelde een medewerkster van oppositieleidster Victoire Ingabire Rwanda uit. Maakte van dichtbij de opgang van de Congolese jongerenbeweging La Lucha mee. Werd gearresteerd. Mocht twee van de drie landen die hij onderzocht niet meer binnen.

Zat in het adresboekje van alle internationale media en ngo’s. Het leven van Kris Berwouts leest als een geëngageerde avonturenroman. “De eerste keer dat ik hem zag, dacht ik dat hij een missionaris was”, schreef David Van Reybrouck.

Wie Kris ooit tegen het lijf is gelopen kan zich daar iets bij voorstellen. Twee meter hoog, een meter breed, eeuwig bloemetjeshemd, de laatste tijd een witte baard: alleen het kruis om zijn hals ontbrak. Maar een missionaris was hij geenszins.

Al tijdens zijn studies Afrikaanse Taal- en Letterkunde in Gent begin jaren tachtig is hij bezig met de vraag hoe hij zich op een niet-betuttelende manier kan engageren rond Afrika. In het kerktoren-Vlaanderen is dat geen evidentie. Totdat – in vele levens is er een totdat – hij op drie mannen van de generatie van zijn ouders botst.

Hun namen zijn Jean Van Lierde, Nigel Watt en Klaas de Jonge en ze zijn respectievelijk voormalig adviseur van Patrice Lumumba, vredesactivist, en antropoloog die zich aansloot bij de gewapende vleugel van het African National Congress (ANC) van Nelson Mandela.

“Zij waren vuurbakens tijdens de zoektocht naar hoe ik me als witte mens zinvol en emancipatorisch voor Afrika kon inzetten zonder me op te dringen”, vertelde hij vaak en graag.

Na zijn studies gaat Kris aan de slag bij verschillende ngo’s. Hij schopt het zelfs tot directeur van het European Network for Central Africa (EurAc), een lobby-netwerk rond Centraal-Afrika. Die trein komt in 2012 tot stilstand:

“Ik ben gestopt omwille van een paar gezondheidsklachten. Ik kreeg een permanente kramp in mijn handen omdat we constant met het wijzende vingertje klaarstonden. En ik was voortdurend verkouden: door de hele tijd open deuren in te trappen, stond ik te vaak in de tocht.”

Maar ook als onafhankelijk expert voor internationale instellingen als de VN en Amnesty International blijft zijn netwerk in Centraal-Afrika legendarisch.

Hoe hij het voor elkaar krijgt is een raadsel maar vele jaren kan er geen politieke verschuiving in Rwanda, Burundi en Congo plaatsvinden of Kris Berwouts uit Gent is op de hoogte, tikt er in drie talen een rapport of artikel over bij elkaar en gaat naast de telefoon zitten wachten tot BBC en Al Jazeera bellen voor commentaar.

Nobelprijswinnaar Dr. Mukwege noemt hem een van de weinigen die durft schrijven wat de mensen in Oost-Congo denken.

In 2018 trekt hij de draden van een paar decennia onderzoek samen in Congo’s gewelddadige vrede. De Standaard bestempelt het als “een standaardwerk”, Crawford Young1 als “een epische geschiedenis”, David Van Reybrouck als “een must voor iedereen die echt in het land geïnteresseerd is.”

Het boek verschijnt eerst bij het prestigieuze uitgeefhuis Zed Books in Londen, EPO publiceert de Nederlandse vertaling. Het zegt iets over het podium waarop Kris speelt. Twee jaar na Congo’s gewelddadige vrede volgt nog Mijn leven als mushamuka. In Congo is een mushamuka een oude wijze man die mee de beslissingen neemt binnen de familie.

Die desem van de zeer betrokken buitenstaander die toch deel uitmaakt van het gebeuren zit ook in het boek dat het midden houdt tussen reislectuur en analyse. De geweldige Jeroen Janssens tekent Kris op de cover. Een grote vriendelijke reus: zo was hij helemaal.

Kris was ook een lieve en genereuze man, altijd klaar om jonge mensen vooruit te duwen. In haar boek Dochter van de dekolonisatie vermeldt Nadia Nsayi hun eerste ontmoetingen toen ze nog student was.

“Hij geeft mij tips voor Bana Leuven”, schrijft ze, “en in zijn functie als EURAC-directeur deelt hij informatie voor mijn masterproef. Ik nodig Kris uit bij mama om in Sint-Joost te komen eten. Sindsdien noemt ze hem ‘Congolais’ omdat hij kleurrijke pagnehemden draagt.”

Drie weken geleden hadden we Kris voor het laatst aan de lijn. Hij zou In het spoor van Fanon, het boek van Koen Bogaert, recenseren voor Mo*, het blad waar hij al twintig jaar aan verbonden was en sinds 2022 ook op de redactie werkte. We spraken af dat we deze zomer een glas zouden drinken.

Sommige berichten zijn moeilijk te geloven. Het nieuws van Kris’ dood is moeilijk te geloven. We gaan hem missen. Zijn boeken blijven.

Alle sterkte aan familie en vrienden.

Thomas

 

Thomas Blommaert is coördinator-uitgever EPO.

Note:

1   Crawford Young (1931-2020), Amerikaans politicoloog, auteur van meerdere boeken over Afrika en Congo/Zaïre (nvdr).

Creative Commons

take down
the paywall
steun ons nu!